‘Migratie is een economische zekerheid’, zegt Christiane Timmerman (Universiteit Antwerpen). Maar toch investeren voornamelijk (centrum)rechtse regeringen fors in het afsluiten van hun grenzen. Een paradox? ‘Niet echt, want in de meeste Europese landen overheerst de nationalistische reflex.’
‘Het is weerzinwekkend om te zien hoe rijke landen hun energie en middelen investeren in het buitenhouden van mensen in plaats van het beschermen van mensenlevens’, schreef Amnesty International in haar recentste jaarverslag. De mensenrechtenorganisatie spreekt van een vluchtelingencrisis en verwijst naar cijfers van de Verenigde Naties (VN). Die schat het aantal vluchtelingen op ruim 50 miljoen en dat voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog. In het Westen wordt die uitspraak nogal vlug omgevormd naar ‘we leven in een periode van ongekende massa-immigratie.’ Maar is dat wel zo?
‘Uiteraard is het aantal migranten in absolute cijfers toegenomen, maar ook de wereldbevolking nam toe’, nuanceert Christiane Timmerman directeur van het Centrum voor Migratie-en Integratiestudies van de Universiteit Antwerpen. Ze refereert naar onderzoek van de gerenommeerde professor Stephen Castles (Universiteit Sydney), waaruit blijkt dat in de laatste halve eeuw het aantal internationale migranten minder snel toenam dan de wereldbevolking. ‘In grote steden zoals bijvoorbeeld Antwerpen wonen veel mensen met een migratieachtergrond. Maar de spreiding is ongelijk verdeeld, wat een impact heeft op de perceptie. Het zijn de beelden van gekleurde steden die blijven hangen, net zoals de gammele bootjes met vluchtelingen. Deze foto’s versterken het gevoel van “overspoeling door migranten”. Terwijl er op het platteland weinig nieuwkomers wonen en het merendeel van de migranten Europa bereikt per vliegtuig.
Constante in de geschiedenis
De hoge migratiecijfers bevestigen een constante in de geschiedenis: hoe meer economische tegenslag en hoe meer oorlogen en conflicten er plaatsvinden, hoe meer mensen op de vlucht slaan. De richtingen wijzigen dan ook voortdurend. Zo is Europa zelf nog niet zo lang een migratiebestemming. Tussen 1846 en 1924 verlieten ongeveer 48 miljoen Europeanen het Europese continent, wat ongeveer 12 procent van de bevolking was. Vanuit Groot-Brittannië trokken zo’n 17 miljoen Britten naar onder meer de VS en Canada, wat neerkomt op maar liefst 41 procent.
Net zoals migratie vandaag tijdens actuele debatten de gemoederen stevig verhit, gebeurde dat in het verleden net zo goed. Nieuwkomers zien er vaak anders uit of hebben een andere religie wat beschouwd wordt als een bedreiging. ‘Denk hierbij maar aan de landverhuizers die eind negentiende eeuw en begin twintigste eeuw vanuit Oost-Europa en via Antwerpen met de Red Star Line naar de Verenigde Staten migreerden’, vertelt Timmerman. ‘Ook zij werden niet steeds positief onthaald in de stad.’
Laaggeschoolde arbeidskrachten
‘Deze week nog raakte bekend dat in 2014 maar liefst 624.000 mensen zich op het Britse eiland vestigden’, haalt Timmerman aan. Dat is het hoogste aantal sinds 2005. Dit lijkt een pijnlijke zaak voor premier David Cameron met de nakende verkiezingen in het achterhoofd. Hij benadrukte in het verleden dat hij de netto-immigratie onder de 100.000 personen wilde houden. Maar in 2014 klopte die af op 298.000. ‘Net omdat de economie van Groot-Brittannië erop vooruit gaan en omdat er meer banen gecreëerd worden dan in de rest van Europa, stijgt de netto-immigratie’, stelt het Observatorium voor Migratie van de Universiteit van Oxford.
‘Het staat vast dat migratie een economische zekerheid is’, stelt Timmerman. ‘Zelfs mensen zonder papieren zijn vanuit economisch oogpunt een goede zaak. Zij leveren ongezien goedkope arbeid. Maar sociaal gezien is het andere kwestie’, benadrukt Timmerman. Voornamelijk de onderste laag in de samenleving wint er weinig bij. Nieuwkomers concurreren vaak met laaggeschoolde arbeidskrachten. ‘Migratie vergt een grote sociale uitdaging waar beleidsmakers op verschillende manieren mee kunnen omgaan.
Vormt dit geen paradox? In een heleboel Europese landen zijn net (centrum)rechtse politici aan de macht die de economische vooruitgang hoog in het vaandel dragen? ‘De nationalistische houding overheerst toch’, verduidelijkt Timmerman. ‘Onder meer door de economische crisis en onzekere tijden omwille van oorlog en terroristische dreiging, vallen overheden terug op een beschermende reflex. Daarbij vergeten ze (of vergeten ze te communiceren) dat het grootste aantal migranten van binnen de Europese Unie komt. Bovendien verandert het profiel van migratiestromen. We krijgen steeds vaker te maken met hoogopgeleiden mensen uit het zuiden en oosten van Europa. En ook steeds meer vrouwen vinden hun weg naar onder meer België, Nederland, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië. Zij beslissen meer en meer om een individueel traject af te leggen, niet langer in het kader van gezinshereniging.’
Avontuur
Ontwikkeling in arme landen houdt migranten niet tegen
Een veel gehoorde stelling bij vooral (linkse) politici en opiniemakers is dat ‘het probleem bij de wortels moet worden aangepakt.’ Ontwikkeling ter plaatse in de armere landen zou de noodzaak om te verhuizen naar rijkere landen doen afnemen. Maar ook deze gedachte toont aan dat migratie geen zwart-witverhaal is. ‘Ontwikkeling alleen, houdt migranten niet tegen’, aldus Timmerman. ‘Want de allerarmsten hebben sowieso niet de middelen om te migreren. Bovendien spelen er zoveel factoren mee. Naast het economische aspect zijn er mensen die verhuizen omwille van het avontuur of de liefde volgen. En ook klimaat zal in de toekomst een steeds belangrijkere rol gaan spelen.’
Uiteraard valt er een onderscheid te maken tussen migranten en vluchtelingen. Al is het maar de vraag in welke mate de ene groep ervoor ‘kiest’ zijn land te verlaten en de andere ‘gedwongen’ wordt. In het geval van Syrië, zijn al 11 miljoen mensen op de vlucht. 95 procent daarvan zoekt onderdak in de buurlanden, terwijl er uiteindelijk 150.000 in Europa zijn geraakt. ‘Geen echte overspoeling dus.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier