Mensenrechten en handel: wat moet België doen met Saoedi-Arabië?

De gemoederen zijn ondertussen bedaard na de oproep van Alexander De Croo voor een wapenembargo tegen Saoedi-Arabië. Maar hoe kan ons land internationale handel en de strijd voor mensenrechten verzoenen?

Het heeft de afgelopen dagen flink gerommeld tussen de verschillende Belgische beleidsniveaus met als grote inzet Saoedi-Arabië. Het was staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo (Open VLD) die zondag in De zevende dag de bel aanbond en voorstelde om de levering van wapens aan Saoedi-Arabië te stoppen.

Dat zou vooral op de Waalse economie – FN Herstal blijft een belangrijke werkgever – een grote impact hebben. ‘Onze economie zou beter wat zelfredzamer zijn, zodat ze niet staat of valt met wapenleveringen aan een land als Saoedi-Arabië’, vindt professor internationale betrekkingen Jonathan Holslag (VUB).

Vlaanderen was er bij monde van minister-president Geert Bourgeois (N-VA) als de kippen bij om te ontkennen dat het wapens exporteert naar Saoedi-Arabië. De jachtvizieren die vorig jaar werden geleverd, waren enkel voor civiel gebruik, klonk het. De groenen legden een resolutie in de Kamer neer om de bredere economische en politieke relaties met de Saoedi’s te laten bekoelen en alle investeringen in het land voorlopig op te schorten. Dat zou ook betekenen dat er geen economische missies meer zouden vertrekken naar het land en dat Europa energie-onafhankelijk wordt van Saoedi-Arabië.

Het Vlaams Parlement sprak zich uit tegen de resolutie en het Waals Parlement wilde zich er zelf niet over uitspreken. Paul Magnette, voorman van de PS en Waals minister-president, had erop gewezen dat ook Saoedi-Arabië deel uitmaakt van de internationale coalitie tegen IS. Wapenleveringen zouden daarom volgens hem pas kunnen stoppen indien België uit de coalitie stapt.

‘Te gek voor woorden’, reageert De Croo. ‘België bestrijdt op dit moment samen met een coalitie van meer dan zestig landen de gruwel van IS. Ik verdedig dat. Maar dat betekent toch niet dat we daarom een vrijbrief moeten geven aan alle landen van die coalitie om in andere conflicten de principes van het internationaal humanitair recht manifest te schenden?’ redeneert de minister.

‘Verwaarloosbaar aandeel’

Moraal van het verhaal: iedereen kijkt naar iedereen. De vraag blijft: kan België de handel met Saoedi-Arabië verzoenen met de manier waarop het land omgaat met mensenrechten?

Even de cijfers op een rij wat betreft de handel. In 2015 voerden we volgens het Agentschap voor Buitenlandse Handel bijna 2 miljard uit naar Saoedi-Arabië, dat daarmee onze 25ste klant was. We voerden voor 1,56 miljard aan goederen in uit het land, waarmee het land op plaats 31 komt te staan.

‘Het aandeel van Saoedi-Arabië in onze handel is verwaarloosbaar’, zegt Holslag. ‘Natuurlijk is het een principekwestie. Als je niet met Saoedi-Arabië handelt, wordt het ook moeilijk om met het Chinese regime handel te drijven. En dat is een ander paar mouwen. Tegelijk valt er iets voor te zeggen om onze interne markt meer te conditioneren. Nu gooit België die te grabbel wat dom en kortzichtig is. Onze economie zou beter wat zelfredzamer zijn.’

Hoe de mensenrechten eraan toe zijn in Saoedi-Arabië, is bekend. Vrouwen hebben de toestemming van een mannelijke voogd nodig om te reizen, te werken en te studeren en mogen niet eens zelf autorijden. Demonstraties zijn verboden, kritische bloggers krijgen stokslagen. En dan is er nog de manier waarop het land zich gedraagt in landen als Libië en Jemen. In het laatste land draait de burgeroorlog, waarin de Saoedi’s meevechten aan de zijde van het regeringsleger, vandaag uit in een humanitaire ramp.

Tegenstanders van een handelsembargo tegen Saoedi-Arabië vinden vaak dat België minder druk zal kunnen uitvoeren op het land als we niet langer handel drijven. ‘We moeten afstappen van die valse tegenstrijdigheid tussen handel en zorg voor de mensenrechten’, zegt Jan Pollet, coördinator politieke zaken van Amnesty International Vlaanderen. ‘De handel stopzetten is een drastische beslissing, terwijl we nog veel hefbomen voorhanden hebben. Handelsmissies zouden zo een veel politieker luik kunnen krijgen, waar ook een onderwerp als mensenrechten kan worden besproken.’

Gewicht in de schaal

Holslag ziet grofweg drie technieken. ‘We kunnen consequent zijn en niet handelen met regimes als Saoedi-Arabië. We kunnen ook de samenwerking met zulke landen verbreden, zodat we ermee in dialoog kunnen gaan. De derde optie is dat er door handel een middenklasse ontstaat, die zelf om democratisering vraagt. Al die methodes hebben sterktes en zwaktes, maar België doet geen van de drie echt goed. Wij hebben helemaal geen handelsbeleid en willen enkel zo groot mogelijke volumes draaien zonder oog voor de geopolitieke gevolgen.’

‘Een land dwingen om te veranderen via economische sancties is zelden of nooit echt succesvol’, denkt Jan Jaap De Ruiter, arabist aan Tilburg University. De Ruiter ziet gesprekken op hoog politiek niveau niet voldoende werken en denkt aan een grassroots-beweging. ‘Hier en daar zie je initiatieven die ijveren voor een betere handhaving van de mensenrechten in Saoedi-Arabië. Het zijn nauwelijks kiemen, maar het zou goed zijn mocht de internationale gemeenschap die ondersteunen. Of we geven Saoedische studenten in onze universiteiten een verplicht college over de Nederlandse of Belgische taal en cultuur.’

België heeft verder nog banden met Saoedi-Arabië. Zo is er de Grote Moskee in Brussel, die wordt gefinancierd met Saoedisch geld. Ook onze koninklijke familie heeft een goede band met het koningshuis in Riyad. Koning Filip bezocht in 2015 nog de begrafenis van de toen overleden koning Abdoellah. Tot slot zit België zoals gezegd in een internationale coalitie met Saoedi-Arabië om de strijd tegen IS in Syrië te beslechten.

‘De internationale coalitie staat hier los van’, analyseert Holslag. ‘Er is niet de minste volwassen dialoog met Saoedi’s over Syrië. Hetzelfde geldt voor de Grote Moskee. België heeft het leiderschap niet om politiek-diplomatische vraagstukken aan iets als religie te koppelen. Het zijn wel hefbomen die we zouden kunnen aanwenden. Om je partnerschappen te conditioneren, toch wel de essentie van diplomatie, moet je je hele gewicht in de schaal leggen.’

‘De koninklijke familie gaat mee op handelsmissie en heeft natuurlijk gewicht. Maar uiteindelijk moet die ook doen wat de diplomatie zegt.’

België mag dit alleszins niet op zijn beloop laten, zeggen experts. ‘Iedereen wijst in dit dossier naar iedereen. Het politieke en communautaire gehakketak staat een echte oplossing in de weg’, analyseert Pollet. ‘Het is dus eerst en vooral belangrijk dat alle overheden in België met de neuzen in dezelfde richting staan.’