Marine Le Pen zal geen president worden, maar de traditionele politiek is ten dode opgeschreven. Daarvan is Christophe Guilluy, de meest invloedrijke politieke analist van Frankrijk, overtuigd.
De tegenstelling tussen links en rechts is achterhaald. Dat is de belangrijkste les van de eerste ronde van deze zonder meer historische Franse presidentsverkiezingen, vindt Christophe Guilluy. De sociaal-geograaf schreef enkele originele, provocerende boeken over de Franse electorale landkaart, die op het nachtkastje van veel politici liggen.
‘De strijd gaat nu tussen twee kandidaten die beiden zeggen dat ze niet links en niet rechts zijn’, zegt Guilluy (52) de ochtend na de uitslag. ‘Ze vinden die tegenstelling niet meer relevant. Alleen is Le Pen de kandidaat van de verliezers in Frankrijk, terwijl Macron de favoriet is van de winnaars.’ Met andere woorden: goedgeschoolde, optimistische Fransen, die meestal in de welvarende grote steden wonen, stemmen Macron. De bescheiden bevolkingslagen in de verarmde periferie, met een pessimistische kijk op de toekomst, gaan voor Le Pen. ‘Het is heel interessant, een zuiverder tegenstelling bestaat niet’, constateert Guilluy. ‘Die twee werelden hebben niets met elkaar te maken.’
Waar wonen de kiezers van Le Pen en Macron en hoe welvarend zijn ze: daar draait het volgens u om.
Christophe Guilluy: Ja, ik ben al geruime tijd bezig de gevolgen van de globalisering in kaart te brengen. Er is in de afgelopen veertig jaar een diepe kloof ontstaan tussen enerzijds de grootste vijftien steden die we in Frankrijk metropolen noemen en anderzijds de periferie. Met die grote steden – waar twee derde van het Franse bbp wordt verdiend – gaat het goed. Dat geldt niet voor de middelgrote steden, de kleine steden en het platteland waar – en dat wordt vaak vergeten – de meerderheid van de bevolking woont. De periferie profiteert niet of nauwelijks van het model dat is gebaseerd op het vrije verkeer van personen, goederen en kapitaal. En dat merken we keer op keer in de stembus. En het is een internationaal fenomeen: Le Pen tegen Macron, dat is hetzelfde als Trump tegen Clinton.
De grote linkse en rechtse regeringspartijen ontbreken nu voor het eerst sinds 1958 in een eindstrijd. Hoe komt dat?
Guilluy: De Parti Socialiste (PS) had te maken met sterke concurrentie van extreem links, van Jean-Luc Mélenchon en van Macron. Les Républicains (LR) hebben zwaar geleden onder de affaires rond hun kandidaat François Fillon. Maar dat is niet het hele verhaal. Deze partijen hebben een veel fundamenteler probleem en dat is dat ze zich richten tot kiezers die niet meer bestaan. Het meest kenmerkende van de globalisering is dat wie vroeger bij de middenklasse hoorde daar nu niet meer toe gerekend kan worden. De middenklasse is aan het verdwijnen, dat is de grote omwenteling die zich nu in de westerse wereld aan het voltrekken is. De kiezers van Les Républicains zijn gepensioneerden en de traditionele gegoede burgerij, de bourgeoisie. De kiezers van de PS zijn mensen uit de publieke sector en de zogenoemde bobo – meestal goed verdienende jonge professionals in de grote steden. Voor beide partijen geldt dat ze een te smalle basis hebben. Want de volkse kiezers in de periferie zijn in de meerderheid en voor hen is links en rechts niet meer relevant. De traditionele partijen kennen het probleem. Maar ze hebben geen antwoord op de vraag hoe ze moeten doordringen tot de volkse kiezers.
En die stemmen daarom op Le Pen?
Guilluy: De opkomst van het Front National dateert niet van gisteren. De stijgende lijn van deze partij gaat gelijk op met het verdwijnen van fabrieken en de komst van steeds meer immigranten. Het is een langetermijnproces dat begint aan het einde van de jaren zeventig. De brexit heeft zijn wortels in de Thatcherjaren waarin Groot-Brittannië veel industrie verloor. De basis voor de overwinning van Trump is geplant in de tijd van Reagan en Clinton met de komst van de economie van het grote geld.
U hebt Macron geadviseerd. In zijn boek Révolution verwijst hij verschillende keren naar u en het begrip dat u bekend heeft gemaakt: la France périphérique.
Guilluy: Ik bemoei me niet met het politieke circus, maar als iemand een verantwoordelijke functie heeft, als minister bijvoorbeeld, kom ik langs als men mijn verhaal wil horen. Dan neem ik het op voor de Fransen die niet mee kunnen. Ik leg uit dat het model dat we nu hebben voor welvaart zorgt, maar dat het voor een heel erg groot deel van de bevolking niet werkt. Macron heeft aandachtig geluisterd en geen principiële bezwaren gemaakt tegen wat ik vertelde. Hij weet dat dit een heel serieus sociaal vraagstuk is, maar toch is zijn boodschap over sociale en economische vooruitgang vooral aantrekkelijk voor de winnaars in de metropolen. Zijn project is niet gericht op de ontwikkeling van de periferie, hij gaat door op de ingeslagen weg in de hoop dat uiteindelijk iedereen er baat bij heeft.
Wat zijn de kansen van Marine Le Pen op 7 mei?
Guilluy: Ze kan niet winnen, denk ik. De gepensioneerden en de ambtenaren zijn bang voor haar plannen met de EU en de euro, ze vrezen voor hun pensioen of zekerheid. Tel daar de goed tot zeer goed verdienende winnaars van de globalisering bij op en dan heb je echt heel erg veel mensen. Bovendien stemmen de Fransen in de periferie lang niet altijd Front National: een heel groot deel van de kiezers gelooft helemaal nergens meer in en stemt niet.
Hebt u een idee over haar score straks?
Guilluy: Ze kan tussen de 30 en 40 procent halen. Dat is gigantisch, echt enorm veel. Maar veel belangrijker dan het gespeculeer over haar score is dat dit het begin van het einde is van het politieke stelsel zoals wij dat kennen. Kiezers positioneren zich niet langer op een links-rechtsas. Nogmaals, je moet dit tegen een langetermijnachtergrond zien. De steun voor Le Pen groeide omdat ook het aantal Fransen dat naar de periferie werd gedreven toenam. Dat verdrijven kun je letterlijk nemen: wonen in of bij de grote steden is te duur. En men mijdt de socialewoningbouw in de economisch dynamische gebieden – bijvoorbeeld rond Parijs – omdat dat vaak buurten met veel immigranten zijn. Eerst waren de arbeiders aan de beurt om met een onvriendelijk woord te worden verbannen, nu gebeurt dat al enige tijd met de middenklasse.
Is het volgende week na de tweede ronde dan afgelopen met Le Pen?
Guilluy: Nee, zeker niet. Als Macron weinig voor elkaar krijgt als president, als de economische toestand niet verbetert en de werkloosheid niet daalt, is er een reële kans dat Le Pen in 2022 wél wint. Maar misschien is er tegen die tijd een andere partij of persoonlijkheid die met dezelfde boodschap als Le Pen – herstel de grenzen tegen concurrentie en immigratie – in staat is om het systeem van het Frankrijk van de winnaars versus de pensionado’s en ambtenaren (twee beschermde categorieën) op te blazen.
Uw laatste boek heet ‘De ondergang van het Frankrijk van boven’ (La crépuscule de la France d’en haut). U denkt dat het uiteindelijk niet goed afloopt voor de winnaars van de globalisering?
Guilluy: Als zij er niet in slagen om iets te bedenken om meer mensen aan boord te houden, dan loopt het niet goed af. Dan winnen uiteindelijk de tegenstanders van globalisering.
Door Kleis Jager
‘Macrons boodschap over sociale en economische vooruitgang is vooral aantrekkelijk voor de winnaars in de metropolen.’ Christophe Guilluy
