ISIS: Waarom het momentum zal tanen (maar het wel ingrijpende gevolgen zal hebben)

Het momentum voor ISIS zal afnemen. Maar op de middellange tot lange termijn kan de ISIS-crisis wel ingrijpende geopolitieke gevolgen hebben, die ook de markten hard raken, schrijf analist Andy Langenkamp.

Over indrukwekkende transformaties gesproken. Vroeger was Isis een Egyptische godin; de ideale vrouw en moeder, symbool van magie en vruchtbaarheid. Nu is ISIS verworden tot een Syrisch-Iraakse duivel die geweld, oorlog en wreedheid opdient.

Hijgende media speculeren op een beleg van Bagdad. ISIS vertegenwoordigt de ultieme radicalisering. De extremistische soennitische beweging slaat zodanig door in gewelddadige acties, dat zelfs de leider van al-Qaeda zich heeft gedistantieerd van ISIS. De beweging bestaat uit 6.000 à 20.000 strijders en lijkt nu een aangesloten territorium over de landsgrenzen van Irak en Syrië heen te controleren. Het ultieme doel is een kalifaat op onder meer het grondgebied van Libanon, Syrië en Irak.

Een verdere opmars van ISIS kan om uiteenlopende redenen niet uitgesloten worden. De inlichtingendiensten zaten er met de Krim en de eerdere opmars van ISIS volstrekt naast, dus meer verrassingen zijn niet uitgesloten. Temeer daar ISIS heel wat heeft buit gemaakt: artillerie, tanks, helikopers en honderden miljoenen dollars. Bovendien heeft de organisatie vele extremisten uit gevangenissen bevrijd.

De strijd tegen de extremisten is zwaarder dan bij de ‘Sunni Awakening’ vanaf 2005 tegen de extreme soenitische elementen, omdat destijds de VS nog volop actief waren in Irak; nu moet Irak het grotendeels alleen doen.

Bovendien is premier Nouri al-Maliki absoluut niet geliefd. Hij zal alle zeilen moeten bijzetten om zelfs ‘zijn eigen’ sjiieten verenigd te houden. En ook al weet Maliki een tijdelijk pact te sluiten met de Koerden tegen ISIS, er heerst zoveel animositeit tussen de twee kampen, dat deze alliantie veel obstakels op de weg zal vinden.

Als ISIS toch Bagdad weet te veroveren, zou het niet de eerste keer zijn dat een extremistische beweging de touwtjes in handen krijgt in een land in het Midden Oosten: Hezbollah is uitgegroeid tot de belangrijkste politieke macht in Libanon en Hamas heerst in de Gazastrook.

Toch zal – ondanks deze risico’s – het momentum van ISIS aanzienlijk vertragen.

1. Allereerst hebben strijders niet meer het ‘element of surprise‘ aan hun zijde. De kracht waarmee ISIS recent oprukte, kwam als een verrassing. Nu is iedereen wakker geschud.

2. Daarnaast zal ISIS zich twee keer achter de oren krabben alvorens een opmars in het Koerdische gebied in te zetten: de Koerdische Peshmerga zijn goed getraind en 190.000 man sterk. Zou ISIS willen opstomen naar Bagdad en het zuiden, dan komt het in sjiitisch gebied waar ook de betere legereenheden zich bevinden.

3. En ook al ontbreekt het de federale regering aan legitimiteit en autoriteit, het beschikt nog altijd over een groot overheidsapparaat, veel geld en bondgenoten als de VS en Iran, die nu bereid lijken tot samenwerking tegen ISIS. Bovendien slaan de wat gematigder soennitische groeperingen de handen ineen met Maliki. Daarnaast is sjiitisch Iran een bondgenoot van Maliki en heeft het elitetroepen naar Irak gestuurd.

4. De andere grote spelers in de regio – naast Iran, Turkije, Saoedi Arabië en de VS – moeten ook niets (meer) hebben van ISIS. De enige supporters van de beweging lijken enkele prinsen uit Golfstaten die eerder op persoonlijke titel handelen dan uit hoofde van hun respectievelijke landen.

5. Die supporters steunen bovendien een zeer opportunistische groep. De alliantie tussen Bagdad, soennitische facties die ISIS te extreem vinden en Iran (gesteund door Koerdische strijders, de VS en Turkije) mag opportunistisch zijn, deze wordt overtroffen door het verbond van ISIS, andere islamitische extreme opstandelingen, Baathisten die onder Saddam Hoessein dienden en diverse tribale facties. Deze alliantie loopt grote kans om op den duur uiteen te vallen.

6. Verder loopt ISIS nog risico’s in Syrië. Bashar al-Assad bracht de oppositie recentelijk grote klappen toe. Als Assad meer en meer de overhand krijgt in de Syrische burgeroorlog, wordt ISIS gedwongen meer strijders naar het Syrisch slagveld te sturen.

Het momentum voor ISIS zal derhalve afnemen. Op de middellange tot lange termijn kan de ISIS-crisis wel ingrijpende geopolitieke gevolgen hebben, die ook de markten hard raken.

Veel experts zien het als onvermijdelijk dat Irak opbreekt in drieën: het zuidelijke deel gedomineerd door Iran en Bagdad, een onafhankelijke Koerdische regio en een gebied ten noordwesten van Bagdad waar ISIS en andere Soennitische extremisten de dienst uitmaken. Als dit land in het centrum van het instabiele Midden-Oosten verandert in een ‘failed state‘, heeft dit repercussies tot ver over de landsgrenzen. Volledige omverwerping van het geopolitieke schaakbord in de regio is dan niet uitgesloten. Dit zal gepaard gaan met grote volatiliteit in de olie- en mogelijk ook andere markten.