‘Is Syriza de voorloper van een beweging die terugkeert naar de basiswaarden van Europa?’

‘De overwinning van Syriza leest als een Asterix-album waarin een klein maar dapper Gallisch dorpje zich blijft verzetten tegen de Romeinse overmacht. Vervang Gallië door Griekenland en Caesar door Merkel en je komt aardig in de buurt van een scenario van Goscinny’, schrijft Kathleen Van Brempt. ‘Maar zal de toverdrank van druïde Tsipras de Grieken ook onoverwinnelijk maken?’

Tsipras heeft de stukken op het pan-Europese schaakbord alvast op een uitdagende manier verschoven. In die mate zelfs dat de tegenspelers meteen bereid zijn om wat offers te brengen, voorlopig nog kleine offers: morrelen aan de modaliteiten van de Griekse schuldverschikkingen moet mogelijk zijn, klonk het al meteen bij de besparingshardliners.

Hoewel diezelfde hardliners er alles aan gedaan hebben om de angst voor het ‘radicaal linkse Syriza’ op te kloppen, wordt het stilaan duidelijk dat we van de partij niet zo heel veel schrik moeten hebben. Wel integendeel. Ze zou wel eens de voorloper kunnen zijn van een bredere Europese beweging die de terugkeer inluidt naar de basiswaarden van Europa: sociale rechtvaardigheid.

Humanitaire ramp

Het is na WOII nooit het doel van Europa geweest om een loutere vrijhandelszone te ontwikkelen. Economie was een middel om de ‘Europese volkeren’ dichter bij elkaar te brengen; geen doel op zich. Wat dat dan wel was, staat te lezen in de preambule van het Verdrag van Rome van 1957 – het stichtingsverdrag van de EEG, de voorloper van de Europese Unie. Dat verduidelijkt dat het “wezenlijk doel” van Europa de “verzekering is van een voortdurende verbetering van de omstandigheden waaronder hun volkeren leven en werken”. In Griekenland werd zowat het omgekeerde van dat “wezenlijke doel” bereikt, namelijk een totale verarming van de bevolking, in die mate zelfs dat er sprake is van een humanitaire ramp.

Oneerlijke verdeling van de miljarden van de bailout

De Europese sociaal-democraten hebben bij monde van voorzitter Gianni Pittella alvast hun volledige steun beloofd aan Syriza. En parlementsvoorzitter Martin Schulz, ook lid van de Europese sociaal-democraten, heeft aangekondigd na de inauguratie van Tsipras meteen een bezoek te brengen aan de nieuwe premier van Griekenland.

Het beëindigen van de rabiate bezuinigingspolitiek en het opdoeken van de Trojka behoren immers al langer tot de programmapunten van de Europese sociaaldemocraten. Niet alleen hebben de maatregelen van de Trojka geen enkel effect gehad, ze hebben integendeel het land in diepe ellende gestort en er voor gezorgd dat de bailout-miljarden terecht kwamen bij de mensen die verantwoordelijk waren voor de crisis.

Bezinning bij sociaal-democratische partijen

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat Syriza niet enkel de Europese besparingspolitiek uitdaagt, ze spoort ook traditionele sociaal-democratische partijen aan tot bezinning. Voormalig fractieleider van de Europese sociaal-democraten Hannes Swoboda verweet het Griekse PASOK al dat ze haar aantrekkingskracht bij haar electoraat en haar betrokkenheid bij de samenleving is kwijt gespeeld.

Want hoewel de Europese sociaal-democraten zich steeds heftig verzet hebben tegen de bezuinigingspolitiek, zagen de sociaal-democratische partijen in de lidstaten zich vaak gebonden door coalitieafspraken met conservatieve partijen, waardoor ze nooit voluit konden gaan en hun sociale profiel verzwakte. In Griekenland is Syriza in dat ‘gat’ gesprongen, net zoals dat in Spanje nu gebeurt door Podemos.

Geen accident de parcours

De overwinning van Syriza is géén accident de parcours in Europa. Ook Podemos rammelt aan de ketenen van de bezuinigingspolitiek. In mei zijn er in Spanje gemeenteraadsverkiezingen die eind dit jaar opgevolgd zullen worden door nationale verkiezingen. De peilingen gaven Podemos al eerder 27 procent van de Spaanse stemmen. De overwinning van Syriza zal Podemos allicht de wind in de zeilen geven.

Noch Syriza, noch Podemos, noch het vergelijkbare Zdru¸ena Levica (Verenigd Links) in Slovenië willen doctrinaire radicaal-linkse partijen zijn die een handvol ‘ideologisch zuiveren’ leiden, maar brede volksbewegingen. Ze profileren zich als ‘horizontale linkse partijen’, die in tegenstelling tot de klassieke sociaal-democraten geen zuil vormen, maar brede groepen van de bevolking willen aanspreken.

Beiden voeren ze een discours dat gebaseerd is op ‘de wil van de bevolking’ eerder dan op links ideologische recepten. Die roep naar een meer democratische besluitvorming klinkt niet enkel in het Zuiden van Europa.

Bevolking begint te morren

Neem nu de huidige voorzitter van de Europese Unie, het Noordelijke Letland, dat zich de afgelopen jaren als de kampioen van de bezuinigingspolitiek heeft geprofileerd en er prat op gaat dat haar economie sterker is gegroeid dan die in de rest van Europa. Maar dat is gebeurd ten koste van de bevolking, die stilaan begint te morren.

Publieke uitgaven werden met 30 procent verminderd, de belastingen stegen en een vierde van de ambtenaren werd aan de deur gezet. Dat leidde in december al tot betogingen van de leerkrachten die met een maandloon van 800 euro wel erg slecht betaald worden. De bezuinigingspolitiek zorgt inmiddels voor een ongeziene brain drain in Letland, nu heel wat jongeren het land ontvluchten op zoek naar een job in het buitenland. De dalende bevolkingscijfers vormen stilaan een bedreiging voor de Letse economie, zodat er steeds meer stemmen opgaan om via publieke investeringen opnieuw kansen te bieden voor jonge Letten. Het verhaal is dus overal gelijklopend: we hebben nood aan een investeringspolitiek om uit de crisis te geraken.

Sneeuwbaleffect

Combineer al die evoluties met het investeringsplan van Juncker én de versoepeling van de begrotingsregels door de nieuwe commissie, en de Griekse verkiezingen zouden wel eens een sociaal sneeuwbaleffect kunnen hebben. Dat Tsipras er nu voor gekozen heeft in zee te gaan met de rechtse Onafhankelijke Grieken kan ik als sociaal-democraat dan wel betreuren, qua strategische zet kan het tellen.

Tsipras toont dat hij geen ideologische scherpslijper is en bereid is om compromissen te sluiten met rechts. Of die Griekse cocktail uiteindelijk ook de toverdrank zal opleveren die de Grieken onoverwinnelijk maakt, zal echter nog moeten blijken.