Hoe radicaal-rechts in Italië de hele Europese Unie onder druk zet

Minister van Binnenlandse Zaken en Lega-voorzitter Matteo Salvini © Belga
Kamiel Vermeylen

Kersvers Italiaans minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini van de radicaal-rechtse Lega wil de Europese migratieregels grondig herschrijven. Het belooft weinig goeds voor de Europese migratietop die binnen tien dagen in Brussel van start gaat.

In het Italiaanse provinciestadje Macareta schoot de Italiaan Luca Traini op 3 februari 2018 zes mensen neer vanuit zijn voorbijrijdende wagen. Niet toevallig hadden de zes allemaal een Afrikaanse origine. Traini wou naar eigen zeggen weerwraak nemen voor de moord op de achttienjarig Pamela Mastropietro. De vermoedelijke moordenaar, een 29-jarige Nigeriaan, werd donderdagmiddag officieel in verdenking gesteld door de Italiaanse openbare aanklager.

Maar het was vreemd genoeg niet Traini die met zijn aanslag het land in rep en roer zette. Voorzitter van de populistische en radicaal-rechtse Lega Matteo Salvini wees met de vinger naar het falende Italiaanse migratiebeleid. ‘Ongecontroleerde migratie zet nu eenmaal aan tot sociaal conflict’, zo verdedigde Salvini de dader en voormalige partijgenoot. Salvini’s repliek kwam op zich niet als een verrassing. Als voormalig partijsecretaris en huidig voorzitter van de Lega (Nord) werpt de voormalige journalist zich op als de enige redder van een cultureel katholiek Italië dat wordt bedreigd door vluchtelingen.

Salvini sluit zich net aan bij lidstaten die zich niet solidair hebben opgesteld ten opzichte van Italië

Salvini is daarin wel erg selectief. Wanneer vorig jaar enkele asielzoekers een Poolse toeriste verkrachtten, wierp de Milanees zich op als de redder des vaderlands. Maar nadat vijf Italianen eind mei werden opgepakt omdat ze een Britse toeriste hadden gedrogeerd en misbruikt, repte Salvini met geen woord over de Italiaanse nationaliteit van de daders. Een dergelijke tegenstelling past perfect in het populistisch discours dat Salvini hanteert om de kiezer van zijn standpunten te overtuigen. In Italië leeft ondertussen het idee dat het land wordt overspoeld wordt door migranten.

Volgens de meest recente Eurobarometer over intergratie denken de Italiaanse respondenten dat bijna een kwart van de bevolking uit migranten bestaat die buiten Italië geboren zijn. In werkelijkheid gaat het slechts om zeven procent.

Maar de Lega heeft het niet uitsluitend op migranten gericht. Tot voor 2000 focuste de partij zich voornamelijk nog op inwoners van Midden- en Zuid-Italië, maar na de aanslagen van 11 september 2001 begon ze haar pijlen systematisch te richten op immigranten. Door de zogenaamde vluchtelingencrisis in Europa kreeg de partij sinds 2014 de wind in de Italiaanse zeilen.

Verkiezingsoverwinning

Uit electorale overwegingen besloot Salvini dit jaar daarom ook om de vroegere partijnaam ‘Lega Nord’ open te trekken naar ‘Lega’. Het waren immers voornamelijk de mensen uit het Zuiden die kreunden onder de migratiedruk. De controversiële uitspraken en de naamsverandering wierpen electorale vruchten af. Twee maanden voor de verkiezingen van vier maart 2018 schoot de Lega in alle verkiezingspolls omhoog. De partij hield bovendien verrassend de Forza Italia van Silvio Berlusconi achter zich. Dat de Lega een nationale partij was geworden, bleek uit het miljoen mensen uit Zuid-Italië die het kon overtuigen.

Na een moeilijke regeringsvorming ging de partij in zee met de Vijfsterrenbeweging, de anti-establishmentformatie van voorzitter Luigi Di Maio. Hoewel de partijen er niet meteen dezelfde programma’s op nahouden, vonden ze elkaar in een gemeenschappelijke afkeer van de Europese Unie. Di Maio wil zich vooral focussen op het binnenland en koos voor de portefeuille van Welvaart en Industrie, onder meer om een basisinkomen light voor langdurig werklozen in te voeren.

Beide partijen kozen voor Giussepe Conte als premier. De jurist en universiteitsprofessor gaf bij zijn toespraak wel toe dat hij vooral het regeerakkoord zou bewaken. Een interessante tegenstelling tussen een eerder technocratische premier die de goede verstandhouding tussen de twee populistische partijen moet garanderen.

Enkel Malta en Ierland hebben voorlopig het aantal beloofde hervestingen vanuit Griekenland en Italië uitgevoerd

De politieke macht van de regering ligt dus niet zozeer bij de premier, maar wel bij Di Maio en Salvini. Vooral die laatste liet meteen van zich horen op het Europese toneel. Meteen na zijn aanstelling pleegde hij een telefoontje met de Hongaarse premier Viktor Orban. Samen willen ze een netwerk opzetten van Europese lidstaten die zich afzetten tegen de Brusselse immigratiepolitiek. Ook de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer en de Oostenrijkse Bondskanselier Sebastian Kurz, beiden een streng immigratiebeleid genegen, kunnen op Salvini’s goeddunken rekenen.

In deze context is het opvallend dat Salvini, die met zijn partij vooral groot is kunnen worden uit gebrek aan Europese eensgezindheid op migratievlak, er nu voor opteert om die solidariteit verder te ondergraven.

Europese solidariteit faalt

Nochtans is die Europese solidariteit van cruciaal belang om de verkiezingsoverwinning van de Lega te begrijpen. Begin 2015 wordt hoe langer hoe meer duidelijk dat de in 2013 goedgekeurde Dublinafspraken niet langer houdbaar zijn voor de zuidelijke periferie van de Europese Unie. In mei stelt de Europese Commissie daarom voor om vluchtelingen vanuit Italië en Griekenland over de rest van de Europese lidstaten te spreiden.

De Europese ministers van Binnenlandse Zaken, waaronder ook Jan Jambon, gingen in september 2015 akkoord met het voorstel van de Commissie. Er werd een verdeelsleutel opgemaakt op basis waarvan alle lidstaten gezamenlijk 120.000 vluchtelingen moesten opvangen, bovenop de 40.000 vrijwillige verplaatsingen die eerder werden beloofd. Op basis van het bruto binnenlands product, de werkloosheidsgraad, het aantal reeds opgevangen asielzoekers en het inwonersaantal werd bepaald hoeveel vluchtelingen elke lidstaat zou moeten opvangen. Per herplaatste vluchteling krijgt de desbetreffende lidstaat van het Europese budget een som van 6.000 euro.

Het aantal migranten dat in Italië aanmeert is dit jaar drastisch gedaald ten opzichte van dezelfde periode de twee vorige jaren.

Maar van die verplichte solidariteit kwam maar weinig in huis. Landen als Polen, Tsjechië, Hongarije en Slowakije weigeren nog steeds om ook maar een enkele vluchteling op hun grondgebied toe te laten. Bovendien is er in de Europese Unie, op Malta en Ierland na, geen enkele lidstaat die haar beloftes momenteel is nagekomen. België noopte zich ertoe om in totaal 3.812 vluchtelingen op te vangen, maar komt momenteel niet verder dan 1.171 herplaatsingen.

Omdat de Europese lidstaten de gemaakte beloftes niet nakwamen, nam de migratiedruk in Italië alsmaar toe, wetende dat er sinds 2014 maar liefst 700.000 vluchtelingen via de Middellandse zee op het vasteland aankwamen. Omdat de omstreden Europese deal met Turkije enkel op Griekenland van toepassing was, gingen asielzoekers nog meer naar Italië kijken als alternatief waardoor der in 2016 nog meer migranten in Italië aankwamen. Alleen al in 2016 kwamen er meer dan 180.000 vluchtelingen in Italië aan, een record sinds het begin van de vluchtelingencrisis.

Italië neemt het heft zelf in handen

Daarop sloot de voormalige Italiaanse premier Paolo Gentiloni een bilateraal akkoord met de door de Verenigde Naties gesteunde Libische regering. Italië beloofde een smak geld, opleidingen en materiaal in ruil voor betere Libische grensbewaking. Het zogenaamde ‘memorandum van overeenstemming’ lijkt zijn effect niet te missen. Volgens de meest recente cijfers zijn er dit jaar 15.568 vluchtelingen in Italië aangekomen, een daling van 76% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.

Maar voor een deel van de Italianen is de maat dus vol en ook voor Salvini is de daling van dit jaar onvoldoende. ‘Voor illegale migranten is het mooie leven weldra voorbij’, zo sprak Salvini vanop het geplaagde Italiaanse eiland Lampedusa. Hij kondigde daarbij aan tegen het einde van zijn ambtstermijn 500.000 migranten het land uit te zetten. Bovendien weigerde Salvini vorige week om de Aquarius, een ngo-schip met 629 vluchtelingen aan boord, te laten aanmeren. Hij schoof de hete aardappel naar Malta door, dat de bal al even snel terugkaatste. Uiteindelijk toonde Spanje zich bereid om de vluchtelingen op te vangen.

‘Van Frankrijk heeft Italië absoluut geen lessen te leren’, klonk het. Op zich heeft Salvini gelijk.

Vanuit Duitsland en Frankrijk kwam het Salvini op fikse kritiek te staan. Onder meer Frans president Emmanuel Macron verweet de Italiaan zijn verantwoordelijkheid te ontlopen. Maar Salvini was er als de kippen bij om Macron lik op stuk te geven. ‘Van Frankrijk heeft Italië absoluut geen lessen te leren’, klonk het. Op zich heeft Salvini gelijk. Frankrijk heeft momenteel nog maar een vierde van de vluchtelingen opgevangen in het kader van het verplichte relocatiemechanisme. Wilde Frankrijk zulke scenario’s voorkomen, dan had het haar relocatieverplichtingen beter moeten nakomen en een ander migratiebeleid moeten bepleiten.

Wat nu, Europa?

Om de vluchtelingen- en opvangcrisis te bezweren besloten de Europese regeringsleiders en staatshoofden in februari 2018 al om via de Europese investeringsbank 3,7 miljard Euro extra uit te trekken. Met dat geld moeten publieke en private initiatieven de grondoorzaken van migratie in Afrika aanpakken om de migratiedruk op lange termijn structureel te verminderen. Daarnaast deed de Europese Commissie dinsdag het voorstel om het Europese budget voor de komende meerjarenbegroting (2021-2027) te verdrievoudigen. Daarbij wordt een fonds opgericht ter waarde van 9,3 miljard om de Europese buitengrenzen beter te beschermen.

Maar anderzijds wil de Europese Commissie de lidstaten onder druk zetten om mee te werken aan het solidariteitsmechanisme. Het eerste voorstel voor de meerjarenbegroting omvatte onder meer de bepaling dat lidstaten minder budget zouden krijgen indien ze geen vluchtelingen willen opvangen.

Eind deze maand vindt in Brussel een nieuwe Europese top plaats tussen de regeringsleiders, waar onder meer migratie op de agenda staat. Daar wordt onder meer onderhandeld of de broodnodige hervorming van de Dublin III-verordening. Die houdt in dat de lidstaat waarin de vluchteling het eerst voet aan grond heeft gezet in de Schengenzone verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag. Dat maakt niet alleen dat Italië enorm veel asielaanvragen moet verwerken, maar op papier ook een berg repatriëringen moet verzorgen. Maar de hervormingen die de Europese Commissieop 4 mei 2016 deed, vallen momenteel nog niet erg in de smaak. Maar liefst 16 van de 27 lidstaten geven momenteel aan niet akkoord te zijn met het huidige voorstel. Italië kondigde bovendien al aan dat het zelf een voorstel zou gaan uitwerken.

De landen die de Schengenzone onder geen beding willen opgeven, wacht de aartsmoeilijk klus om met een overtuigend compromis over de brug te komen.

Vraag is of er dan een compromis kan gevonden worden tussen de verscheidene lidstaten. De landen die een complete migratiestop bepleiten en daarvoor desnoods het vrij verkeer van personen in de Schengenzone op het spel willen zetten, voelen zich alvast gesterkt nu ook Italië onder impuls van Salvini diezelfde kaart trekt. Ook de Duitse regeringscrisis speelt zich in die context af. De verkiezingsoverwinning van Salvini heeft er in ieder geval voor gezorgd dat deze landen op de top veel meer gewicht in de schaal zullen kunnen leggen.

De landen die de Schengenzone onder geen beding willen opgeven, wacht de aartsmoeilijk klus om met een overtuigend compromis over de brug te komen. Tijdens het bezoek van Giussepe Conte aan zijn de Franse presidentEmmanuel Macron, stelde die laatste alvast voor om migratiecentra op te richten in de landen van herkomst om zo de druk op de Zuid-Europese landen te verlichten. Maar of dat voldoende is om alle lidstaten op dezelfde lijn te krijgen, blijft voorlopig koffiedik kijken. Conte gaat vandaag (maandag) alleszins ook op de koffie bij Bondskanselier Angela Merkel om de violen te stemmen. Wordt vervolgd.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content