China is geobsedeerd door waterkracht. Het heeft meer stuwdammen dan welk ander land ook. Jarenlange protestacties van het middenveld hebben er de laatste wilde rivier gered. Een mijlpaal. Maar is het ook een keerpunt?
Het is een eindje klimmen tot aan het verlaten uitkijkplatform. Wie in de verte kijkt, ziet de 4500 meter hoge sneeuwtoppen van het Biluo-gebergte. Beneden ligt de vallei, nog in ochtendmist gehuld. Maar zodra de eerste zonnestralen uitkomen, trekken de mistwolken weg en komt de meanderende rivier tevoorschijn. Hier ligt de eerste grote bocht van de Nu-rivier in de zuidwestelijke provincie Yunnan. In het adembenemende landschap zou een stuwdam gestaan hebben. Een uit een cascade van dertien, waarvan enkele meer dan driehonderd meter hoog. De dammen zouden samen meer energie opwekken dan de Drieklovendam, ’s werelds grootste waterkrachtcentrale.
Maar na dertien jaar protest is er geen sprake meer van het miljardenproject. De partijleider van Yunnan wil van de vallei een nationaal park maken en er toerisme ontwikkelen. Nieuwe wegen en zelfs een splinternieuwe luchthaven zijn in aanbouw. ‘Zodra de vallei beter bereikbaar is, kan ik ook kippen verkopen aan de rest van de provincie. Misschien open ik wel een herberg’, zegt Zhao Quan, die naast het uitkijkplatform een kippenboerderij uitbaat.
To dam or not to dam?
‘Wat de overwinning zo belangrijk maakt, is dat Chinese ngo’s en de media samen tegen de dammen protesteren en zo het beleid beïnvloeden’, zegt Wang Yongchen (64), een voormalige radiojournaliste uit Peking en oprichtster van Green Earth Volunteers, een van de eerste milieu-ngo’s in China. ‘Het project werd uiteindelijk afgeblazen. Dat is nooit eerder gebeurd. Vroeger besliste de overheid alles.’
De Nu-rivier ontspringt hoog in Tibet en mondt 2800 kilometer zuidelijker uit in de Indisch Oceaan. In Myanmar heet ze de Salween. In 2003 riep de UNESCO delen van de Nu-vallei uit tot ‘beschermd gebied van drie parallelle rivieren’. In deze uithoek van China sandwichen de hoge Hengduan-bergketens, de oostelijke uitlopers van de Himalaya, drie van Azië’s grootste rivieren. Het is een van de gebieden op aarde met de grootste biodiversiteit. Tegelijk is het ook een van de armste streken van China.
Het grote verval van de stroom maakt het ook een paradijs voor stuwdammen.Twee maanden na toevoeging op de werelderfgoedlijst maakten de lokale overheid en energiebedrijven het gigantische damproject bekend. Wang Yongchen schoot meteen in actie. Ze organiseerde bijeenkomsten met wetenschappers en journalisten, bracht journalisten in groep naar de rivier en startte een petitie. Milieuorganisaties zetten zo samen de overheid en waterkrachtbedrijven onder druk. De discussie rond de Nu-rivier groeide in 2004 uit tot een van de populairste nieuwsitems in China. Met resultaat. Datzelfde jaar schortte de Chinese premier Wen Jiabao het project tijdelijk op. Wat volgende was een jarenlange strijd. In 2016 kwam voor Wang Yongchen de bevrijdende opluchting. ‘Achttien keer heb ik de rivier bezocht. Ik ben blij dat de lokale boeren nu een toekomst hebben. Met al die dammen zou hun leven echt ellendig zijn.’
Yu Xiaogang (67), de andere hoofdfiguur van de antidamcampagne, is nog altijd bezorgd. Maar dan om de dreigende commercialisering, die de nieuwe bestemming van het gebied met zich meebrengt. ‘Momenteel beschermt de lokale bevolking de vallei. De ontwikkeling van een nationaal park moet op haar beurt ook hun belangen beschermen.’ Yu Xiaogang is een van China’s belangrijkste milieuactivisten en werd bekroond met verschillende internationale prijzen, waaronder de Ramon Magsaysay Awards, ook wel de ‘Aziatische Nobelprijs’ genoemd. In Kunming, de hoofdstad van Yunnan, is hij voorzitter van Green Watershed, een groene ngo die projecten rond rivierbeheer ontwikkelt.
Tanende damobsessie
In 1949 had China twee grote dammen, nu zijn er dat meer dan twintigduizend, meer dan de rest van de wereld samen. In het begin van de eeuw produceerde China 8,9 procent van alle elektriciteit op aarde. Tegenwoordig is China de grootste elektriciteitsproducent met een kwart van het wereldtotaal. De productie van waterkracht verviervoudigde in deze periode.
Om te voldoen aan de groeiende energiehonger van exportfabrieken in de kustprovincie Guangdong, kwamen Chinese leiders in 2000 aandraven met projecten zoals ‘west naar oost electriciteitsoverdracht’ en ‘westelijke ontwikkelingsstrategie’. Twee vliegen in een klap, zo stelden zij het voor. Stuwdammen zouden het arme westen van het land ontwikkelen, terwijl het industriële oosten via lange hoogspanningskabels bevoorraad werd met elektriciteit. Zo groeide de provincie Yunnan uit tot de batterij van Azië, met een waterkrachtcapaciteit bijna zo groot als die van de Verenigde Staten. Sinds het begin van de eeuw vertienvoudigde de productie van waterkracht er.
‘Maar de stuwdammen in het zuidwesten lijden nu aan overproductie. Ze kunnen hun elektriciteit niet meer goed verkopen’, zegt milieuactivist Yu Xiaogang. Volgens hem is deze achtergrond het echte keerpunt voor het annuleren van het damproject in de Nu-rivier. In het verleden dacht China meer energie nodig te hebben. Maar met de vertraging in de economie en de verschuiving naar de dienstensector is de vraag naar elektriciteit gedaald.
‘Hoofdafnemer Guangdong wil bovendien niet langer afhankelijk zijn van Yunnans waterkracht, met zijn mogelijk hogere stroomtarieven’, zegt Thomas Hennig, professor geografie aan de universiteit van Koblenz. De kustprovincie voorziet met nieuwe kerncentrales meer in haar eigen elektriciteit. ‘De dammen in Yunnan zitten ook vast aan een zuidelijke net en kunnen geen elektriciteit uitvoeren naar meer noordelijke regio’s, zoals Shanghai.’ Yunnan probeert zijn waterkracht dan maar te gebruiken om een lokale industrie te ontwikkelen, maar die is door de verre afstand naar de Chinese havens niet competitief genoeg.
‘De vraag is wanneer er nog dammen in de toekomst gebouwd zullen worden’, zegt Thomas Hennig. ‘Officiële annuleringen zijn er niet. Maar een project dat dit jaar zou starten, wordt enkele jaren uitgesteld’. Vier aangepaste damprojecten langs de Nu-river zijn opgenomen in het huidige Vijfjarenplan. ‘Maar door de zwakke vraag is het onwaarschijnlijk dat ze er komen.’
Het valt af te wachten hoeveel extra elektriciteit China in de toekomst nog nodig heeft. ‘De meeste elektriciteit wordt gebruikt door energie-intensieve industrieën. Maar China is in de toekomst van plan meer moderne en propere technologieën te gebruiken die minder elektriciteit vergen’, aldus Thomas Hennig.
Ecologische beschaving
Toch zal waterkracht belangrijker worden voor China’s energieplanning. Gekoppeld aan het idee van ‘ecologische beschaving’ wil China een koolstofarme economie worden. Onder druk van de door smog stikkende bevolking verhief president Xi Jinping dat idee in 2013 tot nationale strategie. Met de juiste technologieën en een goed beleid zou een groene weg niet ten koste gaat van economische groei.
Zwaarvervuilende kolencentrales nemen nu nog zestig procent van de energieproductie op zich. De Chinese regering, die belang hecht aan de energie-onafhankelijkheid van het land, wil de overgang naar schone energie, en smogloze lucht, versnellen. En dat lijkt enkel mogelijk als waterkracht een deel van de mix is. China heeft ’s werelds grootste waterkrachtpotentieel (540 GW). Met de huidige waterkrachtcapiciteit van 341 GW voorziet het in een vijfde van de nationale elektriciteitsproductie, veel meer dan windenergie (vijf procent) en zonne-energie (twee procent). ‘Hoewel China nu meer nadruk legt op andere hernieuwbare energiebronnen, is waterkracht is nog altijd betrouwbaarder’, zegt Thomas Hennig. ‘Het aanbod van windenergie en zonne-energie is niet stabiel voor overdracht over lange afstand.’
Het grote plan van China is om een slim elektriciteitsnetwerk uit te bouwen, waarin waterkracht in de toekomst de schommelingen van andere hernieuwbare energiebronnen opvangt. China heeft ook een langetermijnvisie van een wereldwijd elektriciteitsnetwerk, waarin waterkracht een sleutelrol speelt.
Bergen van goud en zilver
De nadelen van stuwdammen zijn bekend. Dammen verstoren ecosystemen, beperken sedimenttransport, dragen bij aan stroomafwaartse erosie en veranderen stroomregimes. Bovendien stellen een aantal rapporten de rendabiliteit van grote dammen in vraag. Waterkrachtprojecten in China verplaatsten al meer dan tien miljoen mensen, wat vaak leidde tot langdurige verarming. Wetenschappers verklaarden de Chinese Yangtze-rivier dood, met een dramatische afname van het visbestand. De andere buur van de Nu-rivier, de Mekong, is met tal van nieuwgebouwde dammen op weg hetzelfde resultaat te bereiken.
Maar de Chinese overheid lijkt haar kar te keren. ‘Groene bergen en zuiver water, dan zijn bergen van goud en zilver’, is een uitspraak van president Xi Jinping die te lezen staat op straatborden. ‘De centrale regering begrijpt dat biodiversiteit belangrijk is. Ze is veel behoedzamer dan vroeger om dammen goed te keuren’, zegt voormalig journaliste Wang Yongchen. ‘Vroeger vernielden ze bij damprojecten planten en bomen of braken ze de boerderijen van de bewoners af. Vandaag is de overheid ook verplicht om aan ecologische kwesties te denken en aan de lokale mensen.’ De ‘ecologische beschaving’-strategie van de Chinese regering legt grotere nadruk op duurzaamheid en natuurbescherming. ‘Lokale ambtenaren durven de bottom line niet meer aan te raken’, zegt Yu Xiaogang.
Muilkorven
‘Vroeger wilden we enkel wat van de rivieren krijgen, zoals elektriciteit. Maar Chinezen beginnen stilletjes aan te beseffen dat ze ook voor de natuur zorg moeten dragen’, zegt Wang Yongchen. Tot 1994 had China geen enkele geregistreerde milieu-ngo. Daarna groeide het aantal exponentieel. ‘In China hebben we de wet, maar de wet werkt niet altijd. En dan moeten ngo’s tussenbeide komen.’ China heeft 65 milieuorganisaties die zich inzetten voor de bescherming van rivieren.
Maar Chinese ngo’s komen alsmaar meer onder vuur te liggen. Volgens de CIVICUS-monitor, een organisatie die wereldwijd bedreigingen tegen het middenveld in kaart brengt, is China sinds verleden jaar verder weggezakt naar de bodem van de internationale rankschikking. ‘President Xi Jinping spant de strop rond de nek van middenveldorganisaties nog wat strakker aan’, zo staat in hun rapport te lezen.
Geregistreerde ngo’s in China worden gecontroleerd en gesponsord door overheidsagentschappen. En er een vinden is niet altijd makkelijk. Yu Xiaogang vindt bovendien dat de overheid te veel reguleert. ‘Er zijn te veel beperkingen op geregistreerde groene ngo’s. Achter kwesties van milieubescherming liggen vaak sociale problemen, die buiten de oorspronkelijke doelstellingen van een organisatie liggen.’ Zijn organisatie Green Watershed is enkel geregistreerd voor rivierbeheer. ‘Maar de overheid verbiedt het buiten onze kernactiviteiten te treden.’
In januari 2017 trad de nieuwe wet in werking die buitenlandse ngo’s strenger controleert. De Chinese overheid is altijd argwanend geweest ten aanzien van de rol en de investeringen van buitenlandse ngo’s in China, die ze verdenkt van politieke inmenging. De meeste milieuorganisaties waren financieel erg afhankelijk van internationale ngo’s in China. ‘Het is moeilijker om aan buitenlands geld te geraken. Maar ngo’s staan er nu veel sterker voor, dankzij donaties of sponsering van bedrijven’, zegt Wang Yongchen.
Maar volgens Yu Xiaogang hebben Chinese ngo’s alsmaar minder ruimte om zich te ontwikkelen. ‘De regering is een ontwerp van een nieuwe wet aan het opstellen om nu ook binnenlandse ngo’s te controleren.’ De milieuactivist uit Kunming kon een paar versies inkijken. ‘De inhoud lijkt heel strikt. Zo wil de wet de samenwerking met buitenlandse ngo’s beperken. Maar milieubescherming moet internationaal gebeuren, zonder de belemmering van nationale grenzen.’ De inhoud staat nog niet helemaal vast. Alvorens de wet uit te vaardigen, moet ze eerst gepubliceerd worden voor openbare raadpleging. ‘In China zijn veel ngo’s. De tegenstand zal groot zijn.’ De regering is dan ook terughoudend om het wetsontwerp te publiceren.
Christoph Steinhardt, professor Oost-Aziatische studies aan de Universiteit van Wenen, vermoedt dat het aantal groene ngo’s in China niet gedaald is. ‘Integendeel. Wel is het aantal grote milieuprotesten de laatste jaren afgenomen. Ze komen ook veel minder in het nieuws.’ Wang Yongchen is optimistisch. ‘In mijn generatie waren er niet veel mensen lid van een milieuorganisatie. Vandaag zijn er veel meer Chinezen, vooral jongeren, die zich ervoor inzetten.’
Milieuwaakhond
Yu Xiaogang vreest hoe dan ook dat met de beperkingen die de overheid het Chinese middenveld oplegt, een herhaling van de succesvolle protestcampagne tegen dammen in de Nu-rivier nu veel moeilijker is.
‘Traditionele media en onderzoekjournalistiek worden beperkt, sociale media worden strakker gecontroleerd en opinievormers kunnen debatten niet meer zo gemakkelijk beïnvloeden’, beaamt ook Christoph Steinhardt. ‘Mediacampagnes zijn vandaag moeilijk op te starten.’ Maar dat wil niet zeggen dat in de laatste jaren de invloed van milieu-ngo’s afgenomen is. ‘Ze hebben meer ervaring, zijn bekwamer en professioneler. Groene ngo’s werken beter samen en maken gebruik van directe kanalen in plaats van de mediaconfrontatie op te zoeken.’
Milieuactivisme in China is verre van dood. Maar door het restrictief klimaat zijn de milieuorganisaties wel behoedzamer geworden. ‘De Chinese overheid kan brutaal en onredelijk zijn, maar handelt ook vaak rationeel. De overheid geeft milieuactivisten voldoende ruimte om haar bestuursproblemen op te lossen en eigen doelen te bereiken’, aldus Christoph Steinhardt.
Het is openlijke oppositie tegen de staat wat regeringsleider het meest irriteert. Xi Jinping’s ‘ecologische beschaving’-strategie biedt groene ngo’s in China ook nieuwe kansen. De centrale overheid wil ermee beter toezicht houden op de milieuprestaties op lokaal niveau. Tegelijk laat ze delen van het Chinese middenveld toe om milieuwaakhond te spelen.
‘De overheid luistert soms, maar nog altijd niet veel’, lacht Wang Yongchen. In de provincie Sichuan, minder dan een kilometer van het Dujiangyan-irrigatiesysteem, UNESCO-werelderfgoed, was een oude stuwdam zonder wettelijke procedures herbouwd. Wang Yongchen schreef met enkele lokale ngo’s een brief aan de overheid, verwijzend naar de woorden van de president zelf, die hamert op het evenwicht tussen economische ontwikkeling en duurzaamheid. De lokale ambtenaren kregen een tuchtstraf. Op 6 juli werd de dam afgebroken. ‘Een tweede groot succes!’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
