Hoe de onderdelen van je oude iPhone een nieuw leven krijgen in China

Journalist Brian Merchant vertelt in zijn boek Het almachtige apparaat het échte verhaal achter de iPhone. Knack biedt u een passage aan over het tweede leven van de toestellen op de zwarte markt. ‘Telefoonhackers in Shenzhen, China kunnen het geheugen van een telefoon opvoeren tot tweemaal de grootte van dat in standaard-iPhones.’

In Shenzhen kun je alles laten maken vanaf de eerste schroef. Het is de onmisbare hardwaregarage van Silicon Valley. Chips, printplaten, sensoren, behuizingen, camera’s, zelfs grondstoffen voor plastic en metaal: je vindt het er allemaal.

Als je een prototype van een nieuw product wilt laten maken, is dit de place to be. Ik had gehoord dat je hier een complete iPhone kon laten bouwen vanaf het eerste onderdeel, en dat wilde ik weleens uitproberen.

Huaqiangbei is een drukke markt in het centrum: overvolle straten, neonlichten, straatverkopers en kettingrokers. Mijn tussenpersoon Wang neemt me mee naar SEG Electronics Plaza, een serie markten voor telefoontoebehoren rond een tien verdiepingen hoge toren aan Huaqiangbei Road die nog het best te omschrijven is als een elektronicazaak aan de lsd. Er snorren drones, er flitsen dure gameconsoles en klanten inspecteren doosjes met chips. Iemand zoeft langs op een hoverboard. Een paar winkels verderop biedt een aantal kiosken namaaksmartphones aan tegen dumpprijzen. Een verkoopster probeert me een iPhone 6 te verkopen die op het besturingssysteem Android van Google draait. Een ander probeert me een glimmende Huawei-telefoon aan te smeren voor ongeveer twintig dollar.

Ik stop bij een kraam waarin een jonge, verlegen overkomende reparateur een beschadigde iPhone probeert te herstellen met slechts een schroevendraaier en zijn vingernagels, waarvan elke ongeveer zo lang is als een gitaarplectrum. Ik vraag hem of hij weet waar ik onderdelen van iPhones kan kopen. Hij knikt zonder op te kijken.

‘Kun je er een voor me bouwen?’

‘Ja,’ zegt hij, ‘ik denk het wel. Maar wat wil je precies?’ Ik vertel hem dat mijn model prima is; ik ben vooral geïnteresseerd in het volgen van het hele proces.

‘Het is makkelijker om het hele ding tweedehands te kopen,’ zegt hij. Ik vertel hem dat ik wil beginnen met de allereerste onderdelen. Kunnen we de camerasensoren, de batterij, de printplaten enzovoort allemaal apart kopen en ze stukje voor stukje samenvoegen? Weer knikt hij.

Hij zegt me dat hij een 4s kan maken voor 150 renminbi, zo’n 50 dollar. En werkt die dan ook?

‘Natuurlijk,’ zegt hij. Ik vraag hem of ik het proces mag opnemen, wat foto’s en video-opnames. Hij zegt dat ik niet goed wijs ben en zegt dan een beetje ongerust: natuurlijk. Hij zal er een simkaart bij doen. Afgesproken, zeg ik.

Zonder aankondiging staat hij op en loopt hij weg. Hij gaat op weg – de straat uit naar Huaqiangbei Market Road, door een tunneltje, de straat over, langs een luxe ogende McDonald’s, door een zijstraatje, en komt uit in een enorme winkelhal, die er vanbinnen uitziet alsof een iPhone-fabriek over zichzelf heen heeft gekotst.

Hier in het centrum van Shenzhen, een paar blokken verwijderd van de beroemde elektronicamarkt, vormt dit gebouw van vier verdiepingen met de omvang van een winkelcentrum in een buitenwijk het handelscentrum van opgelapte, gerepareerde en zwarte-markt-iPhones. Je gelooft het pas als je het zelf hebt gezien. Ik heb nog nooit zoveel iPhones op één plek bij elkaar gezien – niet in een Apple Store, niet in het publiek tijdens een popconcert, niet bij CES. Hier liggen stapels en stapels iPhones in elke kleur, van elk model en elk type.

Sommige kramen zien eruit als keurige stalletjes waarin jonge mannen en vrouwen iPhones met vergrootglazen onderzoeken en ze met een arsenaal aan kleine gereedschappen demonteren. Er zijn complete stalletjes gevuld met duizenden heel kleine cameralenzen. Andere adverteren met op maat gemaakte hoesjes – ik zou later nog teruggaan om voor ongeveer 10 dollar een ‘Limited Edition 1/250, 24-karaats gouden’ iPhone 5-backcover te kopen, compleet met de schroeven om hem te monteren. Op een andere tafel lag een enorme stapel zilverkleurige Apple- logo’s die een man op maat zat te snijden. De plek was afgeladen met shoppers, kopers en reparateurs, die allemaal praatten, rookten en zich bogen over iPhone-parafernalia.

Onze nieuwe vriend verspilt geen tijd. Hij loopt langs een stalletje met batterijen met het Apple-logo erop, koopt er een voor 15 renminbi, ongeveer 2 dollar, en loopt dan verder. We volgen hem van stal tot stal en zien hoe hij een cameramodule, een zwarte behuizing en een scherm bemachtigt. We komen bij een kraam waarachter drie vrouwen zitten die allemaal op een eigen telefoon zitten te kijken. Een van hen draagt een wit t-shirt waarop in blokletters CASH staat. Hij wijst op de moederborden voor haar en zegt: ‘Dat is het hele bord.’ Het klopt, je kunt hier elk onderdeel van elke gangbare iPhone kopen.

Ik stem ermee in om het proces te bespoedigen en een volledig uitgerust iPhone 4s-moederbord te kopen in plaats van alle losse onderdelen, voornamelijk omdat hij een beetje zenuwachtig kijkt als ik foto’s maak. Met het zootje iPhone-ingewanden in de hand gaan we terug naar zijn reparatietafel in SEG Plaza. Hij spreidt de onderdelen uit en gaat aan het werk. Hij houdt de body van het apparaat tussen zijn lange nagels, plaatst de batterij en het moederbord erin en schroeft ze met een gewone schroevendraaier op hun plaats.

Jack, zoals we hem moeten noemen, komt uit een stadje uit de buurt van Guiyu, een stad die is gebouwd op het uit elkaar halen van elektronica. Hij heeft zichzelf geleerd elektronica te repareren toen hij nog jong was, eerst als hobby, alleen voor zichzelf. Hij maakte er zijn beroep van en verhuisde naar Shenzhen, waar hij goed verdiende met het repareren van telefoons en tablets dankzij de massale elektronica-economie aldaar.

Je gelooft je ogen niet als je hem aan het werk ziet – ik heb de specialisten bij iFixit een toestel zien behandelen en was daarvan onder de indruk. Maar Jack gebruikt bijna niets anders dan een schroevendraaier en zijn blote handen. Hij is behendig, intuïtief en zeker van zijn zaak. Hij zet de iPhone en alle componenten in ongeveer vijftien minuten in elkaar, inclusief testen, en overhandigt me dan mijn splinternieuwe, slechts licht beschadigde iPhone 4s, compleet met simkaart waarmee ik in China kan bellen. Hij voelt wat langzaam vergeleken met de 6 die ik gebruik, maar verder werkt hij perfect.

Dat vieren we natuurlijk met een selfie.

Met mijn nieuwe iPhone in de hand gaan we terug naar de drukke minimarkt. Er zijn zoveel mensen in deze krappe ruimte dat gesprekken op normaal volume de ruimte vullen met een continu gebrul. Als we echter met iemand proberen te praten, is het opeens stil – niemand wil ons ook maar iets vertellen over de herkomst van hun iPhones of de onderdelen daarvan, of waar ze hierna naartoe gaan. Sommige telefoons zijn duidelijk te koop, maar veel andere niet – verkopers wuiven ons weg als we een vraag stellen, zelfs als het om de prijs gaat. Ze zeggen ons dat ze niet te koop zijn – niet voor ons in elk geval.

Het ziet ernaar uit dat ik nog eens terug moet komen om het opnieuw te proberen. Misschien wel met een expert.

***

‘Ik heb zoiets nog nooit gezien,’ zegt Adam Minter een paar dagen later. Minter is een e-afval-expert die in zijn boek Junkyard Planet de wereld van weggegooide, gesloopte en afgedankte spullen onderzoekt. Het geluk wil dat we toevallig op hetzelfde moment in Shenzhen zijn; hij is in de stad om op een conferentie over afval te spreken.

We lopen over de verdiepingen en Wang stelt opnieuw vragen. De meeste verkopers weigeren nog steeds te praten, maar er wordt ons wel iets duidelijk: sommige kramen verkopen geen iPhones aan individuen – ze zitten er alleen om hun waar te kunnen laten onderzoeken door opkopers van grote partijen.

‘De meeste telefoons hier gaan waarschijnlijk naar Taogao, de Chinese eBay, of naar de originele Amerikaanse eBay.’ Minter lacht en schudt zijn hoofd. ‘Als je ooit een telefoon op eBay koopt, moet je voorzichtig zijn – misschien komt hij wel hiervandaan.’

Op tweedehandsmarkten, al dan niet online, worden volop iPhones aangeboden, vooral in opkomende markten zoals China. Er kan flink mee worden verdiend. Veel Amerikanen denken nog dat onlinemarkten zoals eBay en Craigslist outlets zijn voor afdankertjes. Maar zoals onderdelenmarkten als deze lijken te suggereren, kunnen ze deel zijn van een veel grotere zwarte – of op zijn minst grijze – markt.

‘Weet je, dit verklaart veel,’ zegt Minter. Een tijdje geleden ontving hij een tip over iPhone-fabrieken voor de zwarte markt en was in de gelegenheid er een te bezoeken. Niemand kon hem daar vertellen waar de onderdelen vandaan kwamen. ‘Dit is de ontbrekende schakel.’ Een massamarkt van deze omvang voor elk onderdeel zou een volledige productielijn van gerecyclede iPhones moeten kunnen voorzien.

Shenzhen heeft lang bekendgestaan als een plek waar goedkope iPhone-klonen met namen als Goophone of Cool999 werden vervaardigd. Deze leken weliswaar op het iconische apparaat, maar konden er nauwelijks voor doorgaan. De telefoons hier zijn echter identiek aan de exemplaren in de Apple Store, alleen gebruikt.

In 2015 sloot China in Shenzhen een fabriek waarin naar werd aangenomen zo’n 41 000 namaak-iPhones werden gemaakt van tweedehands onderdelen. Regelmatig verschijnen ook in de Verenigde Staten krantenkoppen over namaak-iPhones die daar in elkaar werden gezet. In 2016 werden tijdens een inval in New York 11 000 namaak-iPhones en ?Samsung-telefoons met een geschatte waarde van acht miljoen dollar in beslag genomen. In 2013 onderschepten grensbewakers namaak-iPhones ter waarde van 250 000 dollar van een winkeleigenaar uit Miami die beweerde dat de onderdelen van legale herkomst waren.

En hierin schuilt de vraag: wat bepaalt eigenlijk of een iPhone namaak of een zwarte-marktartikel is? De immense populariteit van de iPhone heeft zich, zoals we hebben gezien, over de hele wereld uitgebreid, waardoor ook klonen, imitaties en tweedehandsmarkten zijn ontstaan waartoe kopers zich wenden als ze er een willen hebben. Het warenhuis voor gebruikte iPhones in Shenzhen biedt ons een eersteklas gelegenheid om eens te overdenken wat een iPhone eigenlijk een iPhone maakt – en wat ermee gebeurt als we er genoeg van hebben. Er is een reden voor dat er in Shenzhen een gebouw van vier verdiepingen staat dat is afgeladen met variaties van één enkel product.

Het is één ding als een onguur fabriekje het uiterlijk en de vorm van een iPhone probeert na te maken en door te verkopen aan onwetende consumenten die, eenmaal thuis, erachter komen dat hun telefoons niet synchroniseren met iTunes of dat de software niet bepaald storingsvrij is. Maar het is pas echt moeilijk om een serieuze kopie van een iPhone te maken zonder iPhone-onderdelen. De geregistreerde software en hardware zijn zo nauw met elkaar verbonden dat de meeste gebruikers met enige kennis een imitatie meteen zouden herkennen. In zekere zin is daarom elke overtuigend overkomende nep-iPhone waarschijnlijk, voor zover het de gebruiker interesseert, een echte iPhone.

Als de batterij van een iPhone vervangen is, is het dan nog steeds een iPhone? En wat als het scherm niet van Gorilla Glass is gemaakt? Wat als er extra RAM aan is toegevoegd? Telefoonhackers in Shenzhen kunnen het geheugen van een telefoon opvoeren tot tweemaal de grootte van dat in standaard-iPhones. Dit zijn allemaal slechts gepimpte, opgefriste iPhones, die door de media al snel als ‘namaak’ worden bestempeld. Denk nog eens terug aan het eerste begin van onze reis in het lab van iFixit, toen we zagen hoe Apple klanten probeert te ontmoedigen in zijn toestellen te kijken. Apple gebruikt eigen schroeven om knoeien te voorkomen, probeert blogs waarin hun reparatiehandleidingen worden gepost op grond van copyright officieel uit de lucht te halen, en verwerpt de garantiebepalingen als mensen zelf of via niet-geautoriseerde partijen een poging tot repareren hebben gedaan. Dit komt vermoedelijk deels doordat Apples reparatieprogramma naar schatting een miljard dollar per jaar oplevert, en deels doordat het voorkomt dat het merk wordt geassocieerd met telefoons die onder de maat zijn.

Apple verkoopt geen reserveonderdelen voor iPhones – consumenten moeten het bedrijf betalen voor het vervangen van een scherm of batterij, vaak met een aanzienlijke winstmarge. Zelfs eerlijke reparateurs moeten soms hun heil zoeken in gebruikte onderdelen, via eBay of plaatsen als de zwarte markt in Shenzhen. Om die reden proberen bedrijven als iFixit Apple en andere fabrikanten ertoe te bewegen minder streng te zijn tegen reparateurs. Het onderwerp werd zo acuut dat wetgevers in 2016 in vijf Amerikaanse staten overgingen tot zogenoemde ‘Right to Repair’-wetgeving.

Op dit moment voert veruit het grootste deel van ons zelf geen reparaties uit aan telefoons. Als een telefoon het begeeft, stoppen we hem in een la en kopen een nieuwe. Sommige mensen gooien hem weg, anderen brengen hem weg voor recycling.

Als je telefoon nog gewoon werkt als je een nieuwer model wilt kopen, dan zijn er meer mogelijkheden. Apple constateerde dat inruilacties ertoe leidden dat mensen vaker een nieuwere versie kochten, en daarom kwamen ze met een vernieuwingsprogramma via een onlinedistributeur, Brightstar. Daar kunnen klanten hun oude iPhone inleveren in ruil voor korting op een nieuwe of een Apple-cadeaukaart. Dankzij eBay kun je je iPhone gemakkelijk doorverkopen, want ze behouden een behoorlijk hoge inruilwaarde. Verder is een aantal inruilbedrijven, zoals Gazelle, op de markt gedoken om oude telefoons op te kopen.

Wat gebeurt er echter als je telefoon bij een recycler terechtkomt?

Gazelle en zijn concurrenten bepalen eerst of de telefoon nog kan worden doorverkocht. Is hij in goede staat, dan zetten ze hem waarschijnlijk online te koop. Telefoons waar veel vraag naar is, verkopen ze mogelijk in bulk aan wederverkopers ‘wereldwijd’, bijvoorbeeld aan Chinese bedrijven in Shenzhen die winst weten te maken op een twee generaties oude iPhone. Omdat niemand op de markt daar wilde praten, kunnen we dat niet bevestigen. Maar net zoals iPhones hun leven beginnen als grondstoffen die in mijnen worden gedolven, vaak door freelance arbeiders in nauwelijks gereguleerde omstandigheden, en vervolgens via een netwerk van diverse spelers uiteindelijk in de toeleveringsketen van Apple terechtkomen, eindigen ze hun leven vaak buiten dat netwerk, waar ze worden verhandeld in steeds ondoorgrondelijker markten. Het zijn steeds maar weer telefoons, telefoons, telefoons. En de zwarte markt bestaat dus echt.

‘Ik durf te wedden dat enkele telefoons hier bij fabrieken “van de vrachtwagen zijn gevallen”,’ zegt Minter, ‘en waarschijnlijk zijn er ook een paar afkomstig uit Guiyu.’

Het almachtige apparaat van Brian Merchant is verschenen bij Uitgeverij Business Contact, € 24,99, ISBN: 9789047011354.