Sinds het aantreden van Amerikaans president Donald Trump is de Centraal-Amerikaanse migratie richting de Verenigde Staten zowat gehalveerd. Uitwijzingen van bendeleden naar de erg gewelddadige regio draaien dan weer op volle toeren. Knack vroeg de cijfers op.
Het was een speerpunt in de campagne van vastgoedmagnaat, televisiester, en huidig Amerikaans president Donald Trump: paal en perk stellen aan illegale immigratie, en dan vooral de mensenstroom die de Verenigde Staten (VS) bereikt vanuit buurland Mexico.
We zijn inmiddels bijna negen maanden ver in Trumps bewogen presidentschap en het inlossen van die campagnebelofte gebeurt met wisselend succes.
De Amerikaanse Border Patrol, ofwel de grenswacht, laat ons weten dat momenteel 5.000 extra agenten gerekruteerd worden, zoals bepaald in een presidentieel decreet van Trump over grensbescherming uit februari. De president zette daarnaast een punt achter het zogenaamde DACA van zijn voorganger Barack Obama, een decreet ter bescherming van de naar schatting 800.000 Dreamers in het land, die als kinderen naar de Verenigde Staten gebracht zijn zonder papieren en er intussen een leven hebben opgebouwd.
De fameuze muur op de grens met Mexico blijkt dan weer aardig wat voeten in de aarde te hebben: de Senaat talmt om een pakket van 1,6 miljard dollar financiering voor het project goed te keuren. Ook Mexico houdt voet bij stuk dat het niet voor de muur zal betalen, zoals Trump bij hoog en bij laag had gezworen.
De zogenaamde sanctuary cities zoals San Francisco, Seattle en Chicago, waar immigranten zonder papieren grotere bescherming genieten, pikken het op hun beurt niet dat Trump federale middelen wil inhouden en trekken naar de rechtbank.
Het is ontegensprekelijk: de voorbije maanden zijn aanzienlijk minder migranten opgedaagd aan de zuidwestelijke grens van de Verenigde Staten.
Migranten blijven weg in groten getale
Trump mag zijn retoriek dan vooral op Mexico richten, sinds enkele jaren verkassen meer Mexicaanse immigranten vanuit de Verenigde Staten terug naar hun thuisland dan omgekeerd. Dit is niet onlogisch. In de nasleep van de zogenaamde Grote Recessie in de Verenigde Staten is de werkgelegenheid erop achteruitgegaan, terwijl de Mexicaanse economie net aantrekt.
Migranten die via Mexico de Verenigde Staten willen bereiken, komen vandaag hoofdzakelijk uit de zogenaamde Noordelijke Driehoek van Centraal-Amerika: El Salvador, Guatemala en Honduras, samen goed voor zo’n 33 miljoen inwoners.
In deze regio zijn de precieze details van het nieuwe Amerikaanse immigratiebeleid weinig gekend, maar men begrijpt hoe dan ook dat president Trump niet bepaald de rode loper gaat uitrollen voor aspirant-migranten.
Het is ontegensprekelijk: migranten uit Centraal-Amerika blijven weg, in groten getale. De voorbije maanden hebben aanzienlijk minder migranten de oversteek gewaagd van de zuidwestelijke grens van de Verenigde Staten.
Eén grafiek spreekt boekdelen: het aantal arrestaties door de Amerikaanse Border Patrol van migranten zonder papieren op de grens met Mexico. Minderjarige migranten, vooral zij die asiel willen aanvragen, laten zich vaak zelf arresteren om een kans te maken op een legaal verblijf in het land.
De arrestaties staan op het laagste peil sinds 2012. Werden in oktober en november 2016 nog meer dan 60.000 migranten per maand gevat in grensstaten zoals Arizona en Texas, dan waren het er in maart en april respectievelijk 16.591 en 15.771, ofwel bijna drie vierde minder. Het totaal voor april was zelfs het laagst in zeventien jaar, weet radiozender NPR.
De verschillende curves stellen de arrestaties voor van oktober tot en met september, de Amerikaanse administratieve jaartelling. Lichtblauw behelst de overgang van Obama naar Trump:
Het voorbije jaar is er geen significante verandering geweest in de prioriteiten van de grenswacht, laat een woordvoerder van het U.S. Customs and Border Protection (CBP) agentschap weten aan Knack. De Border Patrol werkt dus als gewoonlijk en daarom is de daling in arrestaties niet te verklaren door een vermindering van de grensbewaking. Sinds begin 2017 waagden dus wel degelijk aanzienlijk minder migranten de oversteek naar de Verenigde Staten. De voorbije maanden gaat het cijfer wel weer licht omhoog: mogelijk is het eerste schrikeffect wat bedaard en trekt de migratie binnenkort weer aan.
Ook in Mexico tekent zich een duidelijk patroon af. Tussen januari en juli 2016 werden in het land 98.499 migranten zonder papieren opgepakt, zo blijkt uit cijfers van de Mexicaanse immigratie-autoriteit INM. In dezelfde periode in 2017 zakte het aantal arrestaties naar 52.106, ofwel een vermindering van zowat 50 procent. Ook het aantal uitwijzingen naar Centraal-Amerika halveerde. Sinds enkele jaren wijst Mexico overigens meer migranten uit dan de Verenigde Staten.
Tegen de verwachtingen in zijn ook uitwijzingen van migranten naar Centraal-Amerika sterk afgenomen.
De cijfers worden bevestigd door bronnen in Centraal-Amerika. Uitwijzingsprocedures in de Verenigde Staten van migranten die tijdens een grensoversteek gevat worden verlopen doorgaans veel sneller dan voor de mensen die in het land gearresteerd worden, door de zogenaamde Immigration and Customs Enforcement (ICE), de immigratiepolitie. De migranten die nabij de grens tegen de lamp lopen vertegenwoordigen doorgaans ook het leeuwendeel van de totale uitwijzingen vanuit de VS.
Omdat er aanzienlijk minder migranten de oversteek wagen, worden er ook minder uitgewezen, zo blijkt. Dat valt nog het meest op in het kleine El Salvador. Uit cijfers van de Salvadoraanse immigratiedienst blijkt dat het aantal uitwijzingen vanuit de VS van januari tot eind september 2017 daalde met maar liefst 44 procent tegenover dezelfde periode vorig jaar.
‘We hadden eigenlijk verwacht dat we na het aantreden van Donald Trump veel meer uitgewezen landgenoten zouden ontvangen’, zegt Ana Solorzano, directeur van het centrum in de Salvadoraanse hoofdstad San Salvador waar gedeporteerde migranten ontvangen worden. ‘Het tegenovergestelde gebeurt, en de verklaring ligt voor de hand: veel minder mensen vertrekken.’
De International Organization for Migration (IOM) van de Verenigde Naties bevestigt de trend, en ziet hetzelfde gebeuren in Guatemala en Honduras: daar zijn de uitwijzingen met 31 procent afgenomen tegenover vorig jaar.
‘Het is duidelijk: op dit moment beslissen heel wat minder mensen om te migreren’, zegt Jorge Peraza Breedy, IOM-missiehoofd in El Salvador voor de Noordelijke Driehoek. ‘Migranten zijn bang voor de verstrengde migratiepolitiek in de VS. Er is ook veel onzekerheid over Amerikaanse verblijfsprogramma’s zoals DACA en TPS (een tijdelijke verblijfsvergunning voor migranten afkomstig uit conflicten of natuurrampen, met inbegrip van El Salvador, nvdr.), men wacht liever af.’
De boodschap die families in de Verenigde Staten naar migranten in Centraal-Amerika sturen luidt: laten we even afwachten hoe de zaken uitdraaien met Trump.
De Salvadoraanse onderzoeksjournalist en expert over Centraal-Amerikaanse migratie Oscar Martinez lichtte een en ander toe in een eerder interview met Knack:
‘Het leeuwendeel van de Mexicaanse en Centraal-Amerikaanse migratie wordt gefinancierd door familieleden die al in de VS verblijven: zij betalen de coyote (mensensmokkelaar, nvdr.). Veel van die familieleden hebben opgemerkt dat de migratieraids in de VS opnieuw toenemen. Bovendien worden ze dagelijks gebombardeerd met de anti-immigratieretoriek van Donald Trump. Latinogemeenschappen in de VS zijn aan het panikeren.’
‘De boodschap die families naar migranten in Centraal-Amerika sturen luidt: wacht’, vervolgt Martinez. ‘Het is onzinnig geld te verspillen aan een coyote om een week later opgepakt en uitgewezen te worden. Laten we even afwachten hoe de zaken gaan uitdraaien met Trump, zeggen ze.’
‘Bloedovergoten killing fields‘
Trump maakt zich sterk dat hij komaf gaat maken met misdaadbendes, en dan vooral de zogenaamde MS-13. Dat moet vooral door uitwijzingen gebeuren. De zogenaamde Mara Salvatrucha werd opgericht in het Amerikaanse Los Angeles van de jaren tachtig door Salvadoranen op de vlucht voor de burgeroorlog in hun thuisland. Nadat bendeleden massaal uitgewezen worden in de jaren ’90 krijgt de MS-13 voet aan de grond in Centraal-Amerika.
Door een cyclus van uitwijzingen en herhaalde migratie tussen de Verenigde Staten en Centraal-Amerika waaierde de bende uit naar onder meer Houston in Texas en ook het noordoosten, buiten New York. ‘Ze hebben vreedzame parkjes en prachtige rustige buurten veranderd in bloedovergoten killing fields‘, liet Trump optekenen over de MS-13. Zijn minister van Justitie Jeff Sessions gaat agressief achter de bende aan.
Onder Trump zijn reeds dubbel zoveel bendeleden uitgewezen naar Centraal-Amerika.
Volgens cijfers van immigratiepolitie ICE zijn vanaf oktober 2016 tot vandaag (ofwel het Amerikaanse fiscal year 2017) 5.207 bendeleden uitgewezen naar Centraal-Amerika, tegenover 2.057 voor heel 2016. Onder Trump zijn reeds dubbel zoveel bendeleden uitgewezen naar Centraal-Amerika.
‘Al houdt ICE geen cijfers bij over de uitwijzingen van leden van specifieke bendes, gaan we wel in het bijzonder achter de MS-13 aan’, laat een woordvoerder van ICE aan Knack weten. ‘Op die manier kunnen deze bedreigingen voor de openbare veiligheid verwijderd worden uit de buurten die ze terroriseren en kunnen ze teruggestuurd worden naar hun thuisland.’
Hoger moordcijfer dan tijdens burgeroorlog
Tussen 25 september en 1 oktober brachten wij een bezoek aan El Salvador, voor een onderzoek naar de impact van de Amerikaanse uitwijzingen van potentieel gevaarlijke bendeleden naar een land dat zo al gebukt gaat onder wijdverbeid geweld en een torenhoog moordcijfer.
Die week werden in het land van 6,6 miljoen inwoners 203 moorden en tientallen verdwijningen opgetekend, op één dag zelfs 40 gewelddadige moorden. Ter vergelijking: in de Salvadoraanse burgeroorlog in de jaren ’80 kwamen er gemiddeld 15 mensen per dag om. In België werden in het hele jaar 2012 202 moorden gepleegd.
De veiligheidssituatie in El Salvador is zodanig catastrofaal dat men niet wakker ligt van enkele honderden uitgewezen bendeleden.
Dit jaar, tot en met 28 september, werden er vanuit de VS reeds 839 bendeleden ontvangen, aldus de Salvadoraanse autoriteiten. Doorgaans hebben die er een gevangenisstraf in de VS op zitten. Als ze niet gezocht worden door het gerecht in El Salvador, mogen ze na een gesprek met de politie beschikken. In het land zijn naar schatting 70.000 bendeleden actief: de talrijke clicas, ofwel kleinere cellen die doorgaans een buurt controleren, voeren inmiddels een waar terreurbewind over grote delen van El Salvador.
Uitgewezen bendeleden die zich niet kunnen aanpassen aan de Salvadoraanse manier van werken hebben door de jaren nieuwe, kleinere criminele structuren gevormd. Zopas is ook een wet goedgekeurd om de zogenaamden retornados, teruggekeerden, beter op te volgen. Maar de veiligheidssituatie in het land is zodanig catastrofaal dat men uiteindelijk niet echt wakker lijkt te liggen om enkele honderden teruggekeerde bendeleden meer of minder.
Asielaanvragen pieken in Mexico
Volgens migratieorganisatie IOM is de hoofdreden van vertrek voor Centraal-Amerikaanse migranten nog steeds economisch. Toch voedt het geweld in de regio wat ngo Amnesty International vorig jaar ‘de minst zichtbare vluchtelingencrisis ter wereld’ heeft genoemd.
In Mexico, net als in onder andere Belize en Costa Rica, pieken de asielaanvragen van mensen uit Honduras, El Salvador en Guatemala. De eerste tien jaar van de jaren 2000 behandelde Mexico slechts 600 asielaanvragen per jaar. In 2015 vroegen 3.000 Centraal-Amerikanen er bescherming.
Vorig jaar kreeg het land 8.781 asielaanvragen binnen. VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR verwacht 2017 af te sluiten met 20.000 asielaanvragen. Negen van de tien asielzoekers ontvluchten geweld in Honduras, El Salvador en Guatemala, in die volgorde.
‘Vluchtelingen laten zich het etiket van migrant opplakken, omdat ze niet beter weten’, aldus nog journalist Oscar Martinez. ‘Veel migranten hebben er nog steeds moeite mee om zich voor te stellen dat ze eigenlijk vluchten, en niet migreren: precies omdat Centraal-Amerika altijd al veel geweld heeft gekend, is het voor de meeste mensen maar normaal om zich te verplaatsen om redenen die met geweld te maken hebben. Dat maakt deel uit van het leven.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
