Het Oekraïense conflict in 10 kantelmomenten

De Oekraïners trekken naar de stembus in verre van ideale omstandigheden. Onafhankelijke regio’s, gespannen verhouding met buurland Rusland en een neergehaalde Boeing. Hoe is het zover gekomen in Oekraïne? Een tijdlijn aan de hand van tien belangrijke gebeurtenissen.

Op zondag 26 oktober trekt de bevolking van Oekraïne naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. De opstandelingen in het oosten van het land zullen daar echter niet aan deelnemen, want zij organiseren hun eigen verkiezingen op 2 november.

Onafhankelijke regio’s, gespannen verhouding met buurland Rusland en een neergehaalde Boeing. Hoe is het zover gekomen in Oekraïne? Een tijdlijn aan de hand van tien belangrijke gebeurtenissen.

1. De recente crisis in Oekraïne startte bijna een jaar geleden, toen president Viktor Janoekovitsj op 21 november 2013 de voorbereidingen van een toenaderingsakkoord met de Europese Unie opschortte. Die stopzetting kwam er vermoedelijk onder Russische druk en lokte massale protestacties uit bij de Oekraïense bevolking.

2. Wat startte als lokale acties, mondde al snel uit in grootschalige demonstraties en in december 2013 kwamen honderdduizenden Oekraïners de straat op en verzamelden zich op Maidan of het Onafhankelijkheidsplein in de hoofdstad Kiev. De manifestanten eisten het ontslag van Janoekovitsj en riepen op tot nieuwe verkiezingen. Op 15 december schortte de EU de werkzaamheden rond het associatieverdrag met Oekraïne op ‘wegens onduidelijke engagement.’ Op dat moment zag buurland Rusland zijn kans en op 17 december zocht het land economische toenadering door een lening van 15 miljard dollar voor te schotelen aan Oekraïne. Tegelijkertijd bood Rusland lagere gasprijzen aan, waardoor de protesten op Maidan helemaal gepolariseerd raakten (pro-Europa versus pro-Rusland).

3. Deze protesten werden steeds grimmiger en in januari 2014 vielen de eerste doden op het Onafhankelijkheidsplein. Op het einde van de maand bood premier Azarov zijn ontslag aan in ruil voor een ‘vreedzame oplossing van het conflict’. Janoekovitsj aanvaardde dit ontslag. Ondanks een tijdelijke wapenstilstand braken er op 20 februari opnieuw zware rellen uit, met verschillende dodelijke slachtoffers. Janoekovitsj en de oppositieleiders reageerden door een akkoord te sluiten om vervroegde verkiezingen te houden op 25 mei en een overgangsregering in te stellen.

4. De protesten die aanvankelijk vooral Kiev troffen, sloegen in februari over naar de Krim waardoor het conflict in Oekraïne afstand nam van pro-Europa, maar evolueerde naar rellen tussen voor- en tegenstanders van een toenadering tot Rusland. De meeste inwoners op de Krim zijn namelijk Russisch en verlangen naar nauwere banden met Moskou. Rusland van haar kant heeft grote belangen op de Krim, want in de stad Sevastopol ligt de Russische Zwarte Zeevloot.

Op 27 februari bezetten onbekenden de regeringsgebouwen in Simferopol op de Krim en laten ze de Russische vlag boven de gebouwen wapperen. Op 16 maart bepaalde een referendum, zonder de aanwezigheid van internationaal erkende waarnemers, dat de Krim aansluiting vindt bij Rusland. En twee dagen later kondigde Rusland de annexatie effectief aan. Buiten Rusland erkent enkel Wit-Rusland de aanhechting.

5. Pro-Russische demonstranten bezetten in april 2014 overheidsgebouwen in Dontesk, Loehansk. Naar het voorbeeld van de Krim organiseerden ook zij een referendum dat plaatsvond op 11 mei, waarna de pro-Russische separatisten de onafhankelijkheid van Loehansk en Donetsk uitriepen.

6. De zakenman en voormalig minister van Buitenlandse Zaken Petro Oleksiyovych Poroshenko won de presidentsverkiezingen van 25 mei met 54,7 procent van de stemmen. Hij beloofde ‘de oorlog te beëindigen en vrede te brengen in Oekraïne’. Hij zei ook dat hij het samenwerkingsakkoord met de EU, waar alles om begon,van plan is uit te voeren. Verder nam hij zich voor de wijdverbreide corruptie te bestrijden waaraan Oekraïne ten prooi is gevallen sinds het in 1991 onafhankelijk werd van de Sovjet-Unie.

7. Op 4 en 5 juni was Brussel het toneel van topoverleg tussen de leiders van de zeven belangrijkste industrielanden (G7): de Verenigde Staten, Canada, Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland, Frankrijk en Japan. De afgelopen jaren vergaderde de groep steeds in aanwezigheid van Rusland (G8), maar door de Russische inval op het Oekraïense schiereiland de Krim, werd de samenwerking (tijdelijk) stopgezet. De crisis in Oekraïne stond dan ook hoog op de agenda in Brussel. Rusland noemde de verklaring over Oekraïne van de G7 in ‘cynisch’. Rusland verweet de Verenigde Staten en de Europese Unie de “antiterreuroperatie” van Kiev in het oosten van het land te steunen.

8. Op 17 juli stortte de Boeing MH 17 van Malaysian Airlines neer boven Dontesk, het door pro-Russisch gecontroleerd gebied. Onmiddellijk ontstond veel onduidelijkheid en gespeculeer over de oorzaak van de ramp. De meeste aanwijzingen beschuldigden de pro-Russische separatisten. 298 personen kwamen om het leven bij de vliegtuigcrash, waaronder 193 Nederlanders. De internationale gemeenschap reageerde verontwaardigd en om Rusland te ‘straffen’, verscherpten onder meer de Verenigde Staten Europese Unie hun economische sancties tegenover het land. Al weerklinkt ook kritiek: ‘Handelsembargo’s en sancties leidden zelden tot regimeveranderingen.’

Rusland reageert door vanaf 6 augustus de invoer van alle fruit en groenten uit de EU te verbieden. Ook wordt de import van alle landbouwproducten uit de VS verboden.

9. De NAVO krijgt de eind augustus de vraag van de Oekraïense regering om de samenwerking op te drijven of zelfs een mogelijke toetreding. Op de NAVO-top in Wales, worden geen concrete militaire afspraken gemaakt met Oekraïne, al beloven verschillende leden wel om de sancties op termijn verder uit te breiden. Dat Oekraïne daadwerkelijk zou toetreden tot de NAVO, was een gedachte die door velen op voorhand al als onwezenlijk werd bestempeld.

‘De kans dat Oekraïne daadwerkelijk lid wordt van de NAVO is zo goed als onbestaand, sprak Alexander Mattelaer adjunct-directeur van het Institute for European Studies (VUB). ‘Landen die zich daarover positief uitlaten, doen dat puur uit strategische overweging.’

‘De uitbreidingsdrang van de NAVO gooit alleen maar meer olie op het vuur en zal het conflict in Oekraïne doen escaleren’, aldus Idesbald Goddeeris. Het Westen heeft Oekraïne zaken beloofd die het niet kan waarmaken. Daardoor zal de ontgoocheling en de frustratie bij de Oekraïense bevolking toenemen, wat leidt tot meer radicalisering.’

10.Ook in de laatste maand voorafgaand aan de verkiezingen hield het geweld in Donetsk aan. ‘Wat Rusland ook zegt, er zijn nog steeds Russische troepen op Oekraïens grondgebied, aldus NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg en Shape-baas generaal Philip Breedlove. Al mag het Oekraïense leger zijn handen ook niet wassen in onschuld. Volgens de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch heeft het in het oosten van het land clusterbommen gebruikt. Vooral bij aanvallen op het (nog steeds dichtbevolkte) stadscentrum van Donetsk, begin oktober en dus een maand na ondertekening door beide conflictpartijen van een wapenstilstand, zou dat het geval geweest zijn. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Pavlo Klimkin ontkent deze berichten.