‘Het is niet zeker of de EU sterker uit deze “donkere nacht van de ziel” komt’

‘De Europese Unie gaat nu door de fase van ‘de donkere nacht van de ziel’, alles lijkt troosteloos en hopeloos. Of ze daar gelouterd en sterker zal uitkomen, is onzeker’, schrijft Ewald Pironet.

‘Er is veel vertrouwen en geloofwaardigheid verloren gegaan’, zei eurocommissaris Karel Van Miert in 2009 over de Europese Unie. We zijn zes jaar verder, en het vertrouwen en de geloofwaardigheid zijn er niet beter op geworden. De EU verkeert in een existentiële crisis, en het besef groeit dat de Unie niet noodzakelijk zal blijven bestaan.

Er was binnen de EU al een tweespalt tussen de ‘rijkere’ Noord-Europese en de ‘armere’ Zuid-Europese landen. Die werd vanaf eind 2009 heel zichtbaar, toen het ernaar uitzag dat Griekenland zijn schulden niet zou kunnen betalen. Het was het begin van de eurocrisis, waarbij ook Portugal, Italië en Spanje financiële steun moesten vragen aan de EU-lidstaten. Er ontspon zich een discussie over hoe solidair men moest zijn met de zuiderse landen. In het Noorden wees men op de corruptie en het bedrog die in het Zuiden welig tierden, en naar regeringen die hun verantwoordelijkheid ontvluchtten. In het Zuiden vond men dan weer dat het Noorden een harteloze financiële logica hanteerde die de mensen in de armoede stortte.

Toen werd de EU geconfronteerd met een tweede breuklijn, dit keer tussen Oost- en West-Europa. Ze kwam vooral na de zomer aan de oppervlakte door de vluchtelingencrisis. Opnieuw draait het om solidariteit tussen de EU-lidstaten. Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Roemenië en Letland willen niet weten van verplichte spreidingsquota voor vluchtelingen. Zij vinden dat de EU haar grenzen moet afsluiten, zodat de vluchtelingen niet meer binnen kunnen, en oordelen dat dit geen Europees maar een Duits probleem is ‘want alle vluchtelingen willen naar Duitsland’. De West-Europese landen herinneren er fijntjes aan dat de lidstaten niet alleen kunnen genieten van de lusten, maar de lasten van de EU er moeten bijnemen. Ze dreigen ermee de financiële hulp terug te schroeven die Oost-Europese landen via allerlei Europese fondsen krijgen.

Die twee breuklijnen doen de EU vandaag op haar grondvesten daveren. En het ziet er niet naar uit dat de spanningen snel zullen afnemen. De Europese staats- en regeringsleiders buigen nu zich over de invoering van de verplichte spreidingsquota, maar zelfs als men daarin slaagt zal de EU nog lang met de vluchtelingencrisis worden geconfronteerd. Ook over de redding van Griekenland zal nog veel worden vergaderd. Zeker na de verkiezingsoverwinning van de linkse partij Syriza onder leiding van Alexis Tsipras, afgelopen weekend. In ruil voor Europese steun moet Tsipras een herstructurerings- en besparingsplan uitvoeren waar hij niet zegt achter te staan. Of de Griekse regering erin zal slagen de Europese doelstellingen te halen, is twijfelachtig.

Onderhuids sluimeren er nog problemen. Er wordt nog altijd gevochten in Oekraïne, aan de grens van de Unie, maar Europa slaagt er niet in om met één stem te spreken over die brandhaard. Het is tekenend voor het gebrek aan een Europees buitenlands beleid. En dan is er nog het aangekondigde Britse referendum over een uitstap uit de Unie. De druk op premier David Cameron om Europa de rug toe te keren is door de vluchtelingencrisis nog toegenomen.

Het Britse referendum zal tot fundamentele discussies leiden over solidariteit met andere lidstaten, over het afstaan van nationale bevoegdheden, over de werking en de toekomst van Europa. Ook bij ons. Het gaat in de EU te veel over begrotingsnormen en saneringsinspanningen en te weinig over armoedebestrijding, jobs en beter onderwijs. Het uiteindelijke doel van het Europese project is onduidelijk geworden. De leiding is zwak. Mensen vinden het geen democratie meer. De Europese Unie gaat nu door de fase van ‘de donkere nacht van de ziel’, alles lijkt troosteloos en hopeloos. Of ze daar gelouterd en sterker zal uitkomen, is onzeker.