Het duistere nationalisme in de VS dreigt China, Rusland en Iran dichter bij elkaar te brengen

‘De intrede van die duistere nationalisten dwingt de Europese landen opnieuw om na te denken over hun veiligheid’, zegt Jonathan Holslag (VUB).

Zwarte haviken cirkelen boven het Witte Huis, hopend dat president Donald Trump hen naar binnen zal fluiten. De haviken hebben één belangrijke karaktertrek met elkaar gemeen: ze delen de wereld op in goed en slecht, en zien zich als hoeders van het Amerikaanse wereldwijde leiderschap. Ze schuwen de confrontatie niet, maar lopen in tegenstelling tot de neoconservatieven niet warm voor waarden als democratie en vrijhandel. Hun wereldbeeld is binair, offensief, emotioneel. En dat zal niet zonder gevolgen blijven.

Deze duistere nationalisten maken een einde aan het tijdperk van politiek realisme onder president Barack Obama. Als we het buitenlands beleid van Obama ontdeden van zijn wervende oratorische verpakking, viel het vooral op door een zeer defensieve houding. Het belangrijkste doel was de Amerikaanse macht op peil houden, de energie kanaliseren naar binnenlandse uitdagingen en zich zo weinig mogelijk bemoeien elders. Vandaar de terughoudendheid tegenover de crisis in Syrië en de Russische annexatie van de Krim, bijvoorbeeld.

Voor Obama’s politieke realisten werd de wereldpolitiek niet zozeer bepaald door goed en slecht, maar werd er vooral gedacht in functie van belangen. Zij waren uit op het behoud van de nationale macht, maar zochten de confrontatie zelf niet op. Die lijn werd aanvankelijk voortgezet door het team van Donald Trump. Minister van Defensie James Mattis, (ex-)veiligheidsadviseur Herbert McMaster, stafchef van het Witte Huis John Kelly en (ex-)minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson zijn bedachtzame beleidsmakers die de macht van Amerika willen herstellen zonder elders te veel potten te breken.

Er veranderde natuurlijk al een en ander toen Trump Twitter een belangrijker diplomatiek kanaal bleek te vinden dan het State Department en veel meer dan Obama de nadruk legde op economisch protectionisme. Het ideaal van vrijhandel is nu dood en begraven. Het veeleer terughoudende realisme wordt ingeruild voor iets helemaal anders. McMaster en Tillerson kregen de bons. Wat er met Kelly en Mattis zal gebeuren, is niet duidelijk.

De twee meest opvallende nieuwkomers – de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken en voormalige CIA-directeur Mike Pompeo, alsook de nieuwe veiligheidsadviseur John Bolton – zijn uitgesproken figuren. Zij beschouwen landen als Iran, Rusland, Noord-Korea en tot op zekere hoogte ook China niet enkel als strategische rivalen, maar als kwaadaardige regimes waarmee een dialoog geen zin heeft. Ze willen niet eens de schijn ophouden dat internationale organisaties zoals de Verenigde Naties belangrijk zijn en dat mensenrechten en democratie als waarden verdedigd moeten worden. Alles is goed om de vijand te bekampen, ook het verloochenen van oorspronkelijke Amerikaanse kernwaarden.

De wereld wordt daardoor nog onvoorspelbaarder en gevaarlijker. Mijn vrees is dat het duistere nationalisme vooral China, Rusland en Iran dichter bij elkaar zal brengen. En dat er nieuwe spanningen dreigen in de Perzische Golf, op het Koreaanse schiereiland, rondom Taiwan en in de Baltische Zee. De drempel om militair te interveniëren ligt bij Pompeo en co. een stuk lager, en dat geldt ook voor de inzet van bijvoorbeeld cyberwapens. Europa hoeft ook niet op veel steun en sympathie te rekenen. In de ogen van mensen als Bolton zijn we een bende verwaande kleuters die hun plan maar moeten leren trekken.

De gevolgen zijn gigantisch. Voor veel moderne militaire technologie – denk maar aan de F-35 – is er amper een Europees alternatief en dus blijven we afhankelijk van de Amerikanen. Zonder Amerikaanse steun redden we het ook niet wat de beveiliging van onze buitenrand betreft: de Middellandse Zee bijvoorbeeld, of Oost-Europa. Het zou bovendien een catastrofale vergissing zijn om wegens de terechte frustratie over de VS ons lot te verbinden aan China en dat land als een strategisch alternatief te gaan beschouwen.

De intrede van de duistere nationalisten dwingt de Europese landen opnieuw om na te denken over hun veiligheid, én om te trachten het trans-Atlantische partnerschap te stabiliseren. We mogen dan al voorbehoud hebben bij het optreden van president Trump en het gewelddadige Amerikaanse ‘AR-15-kapitalisme’, genoemd naar het populaire vuurwapen, toch delen we nog altijd veel waarden met een groot deel van de Amerikaanse bevolking.