Het CIA-martelrapport: verrassingen, betwistingen, gruwelen

Khalid Sheikh Mohammed en Abd al-Rashim al-Nashiri, twee Al-Qaeda toplui die officieel gewaterboard werden © Belga
Rudi Rotthier

Dat het er brutaal aan toeging in de geheime CIA-gevangenissen op buitenlandse bodem (onder meer in Afghanistan) waar de “verscherpte ondervragingstechnieken” werden uitgeprobeerd, was bekend. Maar de realiteit was nog erger dan het vermoeden. Een gevangene stierf aan onderkoeling. Meerdere gevangenen probeerden via zelfdoding aan hun lot te ontsnappen. Terwijl hun ondervragers dikwijls niet eens CIA-agenten waren maar “huurlingen”.

De verrassingen

Het programma van de “enhanced interrogation techniques” (de verscherpte ondervragingstechnieken) was volgens het rapport bureauwerk, kort na 11 september uitgedacht door twee psychologen die zelf nooit ondervragingen hebben gedaan, en die geen ervaring hadden met antiterreuracties. Ze baseerden hun werk op de theorie van “aangeleerde hulpeloosheid”, en stelden 12 technieken voor om verdachten aan de praat te krijgen, daaronder waterboarding, walling (de verdachte tegen de muur smakken) en slaapverstoring. Ze richten een privébedrijf op dat tussen 2005 en 2009 de ondervragingen van de CIA overnam. In 2006 betaalde de CIA het bedrijf 180 miljoen dollar (145 miljoen euro) voor geleverde diensten. Bij afsluiting van het contract in 2009 kregen de psychologen 81 miljoen dollar (65 miljoen euro) voor bewezen diensten. Een van de twee adviseerde om Gul Rahman harder aan te pakken om informatie uit hem los te krijgen. Rahman werd enkele dagen later dood aangetroffen, gestorven aan onderkoeling.

Sommige ondervragers hadden voor ze Al Qaeda-verdachten moesten ondervragen, zo staat in het rapport, “gevangenen op onrechtmatige wijze ondervraagd, hadden te kampen met het onder controle krijgen van hun woede, en hadden volgens bronnen seksuele agressie toegegeven”.

Er was binnen de CIA veel bezwaar tegen de gebruikte technieken. Zoals in het geval van Abu Zubaydah, een topfiguur van Al Qaeda (zij het minder aan de top dan de CIA toen geloofde) . Abu Zubaydah was gewond bij zijn arrestatie. Een agent die hem had helpen verzorgen en die tijdens zijn revalidatie al nuttige informatie had verkregen, werd ineens en onder protest van de zaak gehaald. Abu Zubaydah werd gewaterboard, 7 dagen na elkaar wakkergehouden etc. Volgens de oorspronkelijke agent werd hierdoor een potentieel nuttige band getorpedeerd. Van onderuit protesteerden CIA-agenten maar de CIA-top legde de protesten naast zich neer.

Pers paaien, Powell weren

De CIA lekte “informatie” naar de Amerikaanse topkranten, The Washington Post en The New York Times. Die betwiste informatie (zie betwistingen) moest de indruk geven dat het programma goede resultaten gaf. De kranten, The New York Times voorop, hebben het nut van martelingen beschreven. “Ofwel gaan we de deur uit om het programma (van enhanced interrogation techniques) te verkopen, ofwel wordt de vloer met ons aangeveegd”, aldus de onderdirecteur van de CIA-antiterreurcel. De kranten citeerden anonieme hooggeplaatste bronnen, die, volgens het rapport, de toestemming kregen van de CIA-leiding om (al dan niet foute informatie) te lekken.

De CIA was niet scheutig met informatie voor de regering (zie ook hiervoor de rubriek betwistingen), maar in een e-mail werd ervoor geopteerd minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell in het ongewisse te laten. Powell, altijd al de duif binnen de regering Bush, en als ex-generaal niet happig op martelpraktijken, zou “uit de bol gaan” als hij de volledige toedracht kende, aldus de mail (blow his stack).

Volgens Senator Dianne Feinstein, drijvende kracht achter het martelrapport, heeft de CIA tijdens de werkzaamheden van haar commissie drie keer de computers van de Senaat gehackt om bewijsmateriaal weg te halen. Video-opnames van waterboardsessies waren voordien al mysterieus gewist.

Betwistingen

Hoe goed heeft de CIA de regering Bush geïnformeerd? Volgens het rapport heeft de CIA de omvang en de brutaliteit van de “verscherpte ondervragingstechnieken” voor die regering verborgen gehouden. President Bush zou pas in 2006, ongeveer 4 jaar na de start van de ondervragingen, de volledige omvang hebben beseft.

De CIA wijst deze kritiek resoluut af. De regering Bush heeft vooraf toestemming gegeven om de enhanced interrogation techniques te gebruiken, en de advocaat die destijds argumenteerde dat het niet om martelingen ging, heeft vicepresident Cheney en Condoleezza Rice (de directe medewerkster van de president) uitvoerig op de hoogte gesteld van de voorgestelde technieken, zegt hij, vooraleer die technieken gebruikt werden. Ook het Congress werd op de hoogte gebracht maar alleen in heel beperkte kring.

Hoeveel mensen zijn er in het buitenland, op plaatsen waar de Amerikaanse wet niet geldt, ‘verscherpt’ ondervraagd en gewaterboard? Volgens de CIA zijn er 3 personen gewaterboard: Khalid Sheikh Mohammed, Abu Zubaydah en Abd al Rahim al-Nashiri. Echter, op een plek waar de drie nooit vastgehouden werden, en waar volgens de CIA de techniek nooit is toegepast, is een gebruikte waterboardinstallatie teruggevonden. In totaal werden volgens de CIA 100 in die buitenlandse centra vastgehouden. In het Senaatsrapport komt men uit op 119 gevangenen – 26 daarvan “onrechtmatig” vastgehouden (bijvoorbeeld om druk uit te oefenen op anderen). De CIA heeft op zijn minst slordig de gevangenen geteld.

Werkten de marteltechnieken? Hier is het welles nietes tussen het Senaatsrapport en de toenmalige CIA-top. Die laatste beweert dat Osama bin Laden mede door “verscherpte ondervraging” is gevonden. Het Senaatsrapport heeft de 20 claims op succes onderzocht en stelt dat er geen bewijs is van effectiviteit. Volgens het rapport blijkt eerder dat marteling niet werkt en valse informatie oplevert, of gedetailleerde informatie op een moment dat er gewoonweg nog geen details zijn. Los hiervan noemde Dianne Feinstein de martelingen “een schandvlek” voor de VS.

Gruwelen

De waterboarding waarvan onder de regering Bush beweerd werd dat het geen marteling inhield, was dat zeker wel. De slachtoffers hadden het gevoel dood te gaan, in een permanente staat van verdrinking te verkeren. Ze verloren het bewustzijn. Abu Zubaydah werd gereanimeerd terwijl zijn mond vol water zat, en er luchtblaasjes uit hem opstegen. Khalid Sheikh Mohammed werd over een periode van vijf dagen ruim 180 keer gewaterboard.

Ten minste vijf gevangenen werden “rectaal” gevoed. Hun maal werd tot puree gestampt en dan via de anus ingebracht. Daarvoor was geen enkele reden behalve de vernedering en het ongemak van de procedure.

Abu Zubaydah werd gedurende 7,5 opeenvolgende dagen (180 uren) wakker gehouden. Staande en met luide muziek. Bij anderen was dat wakkerhouden minder extreem maar werd het toch nog vele dagen volgehouden. Deze en andere sessies gingen gepaard met of werden gevolgd door zelfmutilatie van de gevangenen, die bijvoorbeeld probeerden zelfmoord te plegen door hun aders over te snijden. De gevangenen hallucineerden, vertoonden tekenen van paranoia, leden aan slapeloosheid. Medisch personeel was beschikbaar, maar werd doelbewust weggehouden tijdens ondervragingen, ook als het nodig leek te zijn.

Gevangenen werden, alleen in pampers gekleed, of met een zak over het hoofd, of helemaal naakt, verplicht om ofwel op de koude grond te liggen, ofwel langdurig, met de handen boven het hoofd geboeid, recht te staan. Een van de gevangenen, die aan de grond was geketend, is van onderkoeling gestorven.

Er werd gespeeld met doodskisten. Gevangenen werden naast doodskisten gezet, of ze konden zien hoe doodskisten werden aangevoerd. De indruk werd gegeven dat er executies plaatsvonden.

Er werd gedreigd met geweld tegen familieleden, kinderen te doden, moeders te verkrachten.

De twaalf technieken die de psychologen (zie hoger) voorschreven, en die alle in meer of minder mate gebruikt werden, waren: de aandacht vasthouden, walling, het gezicht vasthouden, het gezicht slaan, benepen gevangenschap, langdurig rechtstaan, stresshouding, slaapberoving, waterboard, luiers, gebruik van insecten, schijnbegrafenis.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content