‘Goed geschiedenisonderwijs laat jonge burgers het lijden voelen van de slaven op Leopolds plantages’

‘Goed geschiedenisonderwijs maakt duidelijk dat de rijkdom van het heden geen evidentie is’, zegt Jonathan Holslag. ‘Laat de standbeelden dus overeind en leg hun betekenis uit!’

Leopold II was de bebaarde koning die ons land in de negentiende eeuw prestige en welvaart schonk met de uitbuiting van Congo. Daarbij stierven meer dan een miljoen Congolezen als gevolg van geweld, uitputting en ontbering. Ik vraag me af hoeveel landgenoten vertrouwd zijn met die historie, laat staan dat ze begrijpen waarom sommigen nu standbeelden van de vorst weg willen uit het straatbeeld. Even problematisch als de uitbuiting van Congo in het verleden is dat veel mensen zich er vandaag niet meer bewust van zijn dat onze welvaart bloed, zweet en tranen heeft gekost. Dat gebrek aan historisch besef ontneemt hele generaties de terughoudendheid om de welstand te verkwanselen die we te danken hebben aan die offers. Laat de standbeelden dus overeind en leg hun betekenis uit.

Leg hun betekenis uit door langer dan een uurtje in het zesde jaar middelbaar stil te staan bij het verhaal van Leopold II. Doe dat niet uitsluitend voor het algemeen secundair onderwijs, maar ook in het technische en het beroeps. Maak tijd voor een uitstap naar Brussel, waar die geschiedenis tastbaar wordt. Spendeer een halve dag in het uitzonderlijke museum van Tervuren dat binnenkort heropent. Laat boeken lezen en bekijk films. Goed geschiedenisonderwijs gaat om meer dan het opkrikken van de algemene kennis van leerlingen. Goed geschiedenisonderwijs maakt duidelijk dat de rijkdom van het heden geen evidentie is. Goed geschiedenisonderwijs benadrukt dat vooruitgang niet alleen ontspruit aan de ambitie van ondernemers als Steve Jobs of Bill Gates, maar vaak een moeizaam en meedogenloos proces is.

Geschiedenisonderwijs moet uiteraard boeiend zijn, aandacht schenken aan positieve doorbraken, aan de overwinningen van de mensheid en aan de creatie van schoonheid. Maar het is ook een zaak om jonge burgers uit hun comfortzone te dwingen en zich in te leven in moeilijke situaties, niet de schouders op te halen voor onrecht, maar een stukje het lijden te voelen van de slaven op Leopolds plantages en evenzeer van de kinderarbeiders bij ons in de negentiende eeuw, de onderbetaalde mannen en vrouwen die hun leven op het spel zetten voor enkele franken en daarmee ons land tot een van de rijkste plekken op aarde maakten. Het gevaar van een decadente samenleving, waarschuwde de grote politicoloog Raymond Aron, is dat zij zich niet langer wil inleven in de gruwel waarmee macht wordt opgebouwd en in stand gehouden.

Het doel van die inleving is niet zozeer om jonge mensen een schuldgevoel aan te praten. Zij zijn gewoonweg niet verantwoordelijk voor de geschiedenis. Toch is het ook niet zo dat onze samenleving omwille van bijvoorbeeld het kolonialisme van Leopold II slechter is, dat het Westen het enige roofdier zou zijn op een planeet van herbivoren. De schaal van de uitbuiting in Congo was enorm, maar niet uniek. Er is niets mis met het erkennen van de Belgische rol in de uitbuiting van Afrika en ook niet met het aanbieden van verontschuldigingen als staat. Maar laten we wel wezen: hebben we Mugabe van Zimbabwe zich bijvoorbeeld horen verontschuldigen voor de massa’s slaven die het koninkrijk Zimbabwe in Midden-Afrika uitbuitte, India voor de systematische slavenhandel tot in het Mogulrijk, China voor de slavernij van de Qing, Turkije voor de slavernij van de Ottomanen, Peru voor de gruwel van de Inca’s? Slavernij en uitbuiting werden toegepast over alle beschavingen heen.

Het Westen hoeft dus heus niet geviseerd te worden. Wél is het belangrijk oog te hebben voor deze akelige keerzijde van de macht. Dat we begrijpen dat het uitoefenen van macht weerstand opwekt, zeker als er ook arrogantie en misbruik bij komt kijken. In de wedloop van volkeren is het cruciaal om macht te verwerven en om in te zien dat macht behoedzaam moet worden aangewend. Burgers zouden moeten beseffen dat het hun taak is om verder te bouwen op de historische welvaart, niet om die welvaart kapot te consumeren. Ze zouden moeten begrijpen dat ze ook in deze eeuw een enorme opstand kunnen verwachten als hun consumptie blijft teren op verdoken uitbuiting – in verre fabrieken in Azië, in mijnen in Afrika, op de sinaasappelplantages van Spanje én in cleane pakjessorteercentra in pakweg Duitsland. Eigenbelang mag nooit blind en roekeloos worden.

De essentie van de discussie over Leopold II is dus niet dat wij ons verantwoordelijk moeten voelen voor het verleden, maar dat we ons door het verleden te begrijpen meer verantwoordelijk gaan voelen voor het bouwen van een betere toekomst. Een toekomst waarin wij onze macht behouden, maar ook tactvoller, menselijker en genereuzer worden voor anderen.