De Britse investeringsdeskundige Gina Miller gaat keihard in tegen premier May, die eigenhandig over de timing van de brexit wilde beslissen.
Het is een kwartier na de afgesproken tijd wanneer Gina Miller (51) arriveert, maar ze had best langer mogen wegblijven. Ik ben nog lang niet uitgekeken op het weelderige interieur van haar club, een sociëteit in een discreet, achttiende-eeuws herenhuis in het midden van de Londense West End. Op zoek naar een rustige plek lopen we via marmeren trappen door bars en salons waar veertigers met laptops bij de open haarden zitten. De club – ik moet omwille van de veiligheid beloven de naam niet te noemen – is een van de speeltuinen van de internationale hoofdstedelijke elite. Hier eet, drinkt en netwerkt het soort mensen dat 52 procent van Britse kiezers inspireerde om voor een brexit te stemmen.
Ze werd opgehouden omdat een afspraak met Scotland Yard uitliep. ‘Ik was niet van plan aangifte te doen over de bedreigingen die ik krijg, maar ze werden steeds erger. Het begon online, anoniem. Tot daaraan toe. Maar afgelopen week werd het te gek. Mijn medewerkers kregen telefoontjes die niemand zou moeten aanhoren. Ik kreeg brieven waarin gedetailleerd vermeld stond hoe ik aan mijn einde zou komen. Twee kogels in het achterhoofd en dan in een plastic zak.’
Miller werd een landelijk haatfiguur omdat ze de regering uitdaagde over de brexit. Niet over het principe van een uittreding uit de EU, ‘dat is een gepasseerd station’, maar over de vraag wie het startsein mag geven voor het ontkoppelingsproces. Premier Theresa May vindt dat zij de wekker mag zetten voor het activeren van artikel 50. Miller gelooft dat het parlement dat recht heeft. Het hooggerechtshof gaf haar gelijk. De regering ging in beroep, in januari komt de uitspraak. De allerlaatste plaats waar Miller haar gelijk zou kunnen halen is, ironisch genoeg, het Europees Hof. ‘Geen sprake van’, zegt ze. ‘Dit is een Britse zaak die híér moet worden uitgevochten. Het hooggerechtshof is de laatste stap. Bovendien is het proces een dure kwestie. De meeste advocaten werken pro Deo, maar dan nog zijn de kosten enorm.’
Misschien zoekt Miller, een succesvolle investeringsdeskundige en filantroop, het gevecht niet op, maar ze gaat het ook niet uit de weg. ‘Ik hou wel van een potje knokken.’ Met haar derde echtgenoot Alan ‘Mr. Hedge Fund’ Miller richtte ze SCM Private op en de True and Fair Foundation. De laatste ijvert voor transparantie in de beleggingsindustrie en adviseert charitatieve instellingen. Meer dan drie uur slaap heeft Miller niet nodig, en dat hoeft niet te verbazen. Haar activiteiten lezen als een verwijt aan iedereen met een werkweek onder de 80 uur. ‘Ik ben een adrenalinejunkie’, zegt ze. Ze schreef een sociaal contract voor goede doelen, ‘omdat het meeste geld daar niet op zijn bestemming komt’. In de City, het financiële hart van het Verenigd Koninkrijk, voert ze campagne tegen de bonuscultuur. ‘Ik heb geen vrienden gemaakt in de City, maar dat kan me niet schelen. Ik heb geen anderen nodig om mijn werk te rechtvaardigen.’
‘Ik noem mezelf een gewetensvolle kapitalist. Mijn drie regels zijn: people, profit and planet. Daar praat ik al tien jaar over. We moeten allemaal veranderen, bedrijven ook. En hoe langzamer die veranderingen aan de top zich voltrekken, hoe bozer degenen onderaan worden.’
Een land zonder plan
Op 23 juni stemden de Britten voor een vertrek uit de Europese Unie. Een beslissing die Miller ‘fysiek onpasselijk’ maakte. De uitkomst verbaasde niet, zegt ze. ‘Wat me verbaasde, was dat er geen plan was. Ik had genoeg gehoord om te weten dat de uittreders niet serieus waren over de brexit. Het ging hen alleen om de macht van de Conservatieve partij. Als het ze menens was geweest, dan hadden ze de beste breinen benaderd voor de uitvoering van de uitstap. Dat dit niet is gebeurd, maakte me ongerust. Er was gewoon geen strategie. En toen premier May begon te praten over het opstarten van artikel 50 zonder ruggespraak met het parlement dacht ik: ben ik de enige? Het voelde als de nieuwe kleren van de keizer. Niemand leek zich zorgen te maken.’
Er zijn genoeg Britten die twijfelen aan de competentie van hun regering. Velen zien de brexit als, in de woorden van een Engelse vriend, ‘de slechtste keuze die een volk maakte sinds het riep om Barabas in plaats van Jezus’. Toch zijn er maar weinig die behoefte voelen om geld en energie te steken in een procedurekwestie. ‘Maar het is geen procedurekwestie! Het gaat om veel meer dan de aftrap van de brexitonderhandelingen. Had Theresa May haar zin gekregen, dan was het parlement terzijde geschoven en waren we teruggegaan naar de politiek van de negentiende eeuw. Waar ik me zo boos over maak, is dat ik in m’n eentje en uit eigen zak het werk van de oppositiepartijen moet doen. Zíj hadden dit moeten aankaarten. Maar ons politieke systeem is kapot. De oppositie doet haar werk niet. De Conservatieve regering kan ongehinderd nog tien, twintig jaar blijven zitten. Mensen vragen altijd of ik al benaderd ben door parlementariërs. Nee. Door niemand. En waarom niet? Uit angst. Onze volksvertegenwoordigers zouden mensen met principes moeten zijn, maar ze zijn bang van de populistische brexitgolf. Ze zouden daartegen in opstand moeten komen. (nadrukkelijk:) Dat is hun job. Ik wil dat ze hun politieke moed hervinden en terugvechten.’
Een week na het referendum hield Miller een lezing over diversiteit en vrouwen in de City. Het debat was georganiseerd door het advocatenkantoor Mishcon de Reya, een bedrijf met een reputatie die even klinkend is als de naam. ‘Na de presentatie kwamen een paar advocaten van de firma naar me toe. Ze kenden me van naam en wisten dat ik geen blad voor de mond neem. Ze zeiden: “Gina, it’s up to you. Als jij deze zaak niet aanhangig maakt, kunnen we het proces niet voeren.” Ik heb het doorgesproken met mijn gezin en mijn man zei: “Je moet doen wat je denkt dat juist is.” Ik vond dat ik geen keus had, eigenlijk.’
Het hele gesprek lang zit ze op het puntje van haar stoel. We zijn de enigen in een ruimte met een grote, pretentieuze bar. Miller is energiek en geanimeerd. Een vrouw met een missie. ‘Weet je,’ zegt ze wanneer ze haar glas water neerzet, ‘als je kijkt naar de recente ontwikkelingen in het Westen, dan zie ik veel parallellen met de Franse Revolutie, en met Duitsland in de jaren dertig. Thuis werd altijd gehamerd op het belang van de rechtsstaat en op sociale rechtvaardigheid – mijn vader was procureur-generaal. Ik dacht: we zitten nu in zo’n gevaarlijke fase. Als ik een ding kan doen, een streep in het zand zetten, dan leidt dat misschien ergens toe. Er ligt zo veel gevaar in het verschiet.’
Simpele zaak
Het milieu waar Miller in opgroeide was zeker niet kansarm, maar beschermd was het evenmin. Ze werd geboren in wat toen nog Brits Guiana heette (nu Guyana). Op haar tiende brak er politieke onrust uit, en haar ouders stuurden haar naar een kostschool in Engeland. Ze werd er gepest vanwege haar huidskleur. ‘Och,’ zegt ze schouderophalend, dat was in de jaren zeventig, en als je scheve tanden had of een bril droeg werd je ook gepest. Omdat je anders was. Ik nam het niet persoonlijk, en het heeft me zeker niet beschadigd. Ik ben altijd een vechter geweest.’ Ze liep weg uit de kostschool en ging met haar broer van vijftien aan de Engelse zuidkust wonen. Op haar veertiende droogden de ouderlijke cheques op. Guyana had de grenzen gesloten en betalingen konden het land niet meer uit. Miller vond werk als kamermeisje. ‘Op Facebook zeggen ze: “Zwarte trut, ga terug naar waar je thuishoort, ga vloeren schrobben.” Wat ik wel grappig vind, want ik heb een tijdlang vloeren geschuurd en ik was er behoorlijk goed in.’ Toen haar eerste huwelijk stukliep, woonde ze in een krappe etage met een gehandicapte dochter, had ze drie banen en een half afgemaakte rechtenstudie. Ze kwam in investeringsmanagement terecht, ‘omdat ik in de City minder last heb van racisme dan ik in de rechtbank zou hebben gehad. Alhoewel, ik heb er wél de bijnaam black spider widow.’ Een zucht, een blik naar het plafond. ‘Zo fout, die term, op zo veel niveaus. Ik dacht vanochtend nog dat ik de toespraken van Martin Luther King zou moeten herlezen. Om te zien hoe hij over ras praatte, want het is alsof we teruggaan in de tijd.’
Het moet een geweldige voldoening hebben gegeven toen ze de zaak voor het hooggerechtshof won, opper ik. Miller: ‘Dat was zo raar. Gewoonlijk krijg je de dag tevoren een indicatie van de uitspraak, maar omdat het zo gevoelig lag, hoorde ik het pas in de rechtszaal. De media stonden buiten te wachten, en ik moest de persverklaring nog schrijven in het bankje van de publieke tribune. Ik ben niet iemand die dingen uitbundig viert. Ik denk altijd: fijn dat we vandaag gewonnen hebben, nu kijken hoe het morgen gaat. (wikt haar woorden:) Ik ben blij dat we hebben gewonnen, want het is de juiste beslissing die werd genomen door onafhankelijke rechters. Maar het was een hele simpele zaak, heel zwart-wit. Elke eerstejaarsstudent kan je vertellen dat alleen het parlement een wet kan invoeren en afvoeren. En geen regeringsleider. Dus ik zie het eigenlijk niet als een overwinning, omdat we niet echt hoefden te vechten.’
Trutten en verraders
De Britse dagbladpers dacht daar anders over. Brexiteers beschouwden de uitspraak als een forse nederlaag. Ze zagen er een samenzwering in van het eurofiele establishment om de uitslag van het referendum terug te draaien. Voor uittreders liggen complotten overal op de loer. Als het de Engelse nationale bank niet is die een ‘succesvolle brexit’ in de weg staat, dan is het wel de BBC en ‘rijke trutten’ zoals Miller. Aan die rij ‘verraders’ zijn nu ook Engelse rechters toegevoegd. De Daily Mail, een krant die het sinds de hitleriaanse jaren dertig gewoon is om het land via de voorpagina’s te polariseren, noemde de stoffige maar deskundige interpreteerders van de vage Engelse grondwet ‘vijanden van het volk’. Ultranationalistenleider Nigel Farage riep op tot een protestmars van 100.000 man naar het hooggerechtshof. ‘Als ik hem was, zou ik iedereen aanraden meteen maar hetzelfde kleur overhemd te dragen’, klonk het spottend op Twitter.
Gina Miller, die eerder in 2016 in de Daily Mail werd geprofileerd als een ‘glamoureuze en stijlvolle investeringsmanager’ die ‘critici van de financiële industrie blij maakt met de krachtige manier waarop ze veranderingen eist’, is nu de ‘in het buitenland geboren’ vrouw van een ‘miljonair en financier’. ‘Terwijl ik toch echt de Britse nationaliteit heb’, zegt ze. Napoleon zei ooit dat hij meer vreesde van vier vijandige kranten dan van duizend bajonetten. Miller is niet bang, maar ze kan onmogelijk geweten hebben hoeveel haat en rancune haar te wachten stond. Noch dat de politie haar zou adviseren metro, straat en winkels te mijden. Dat uit voorzorg het kenteken van haar auto zou worden gehaald, en haar naam uit de electorale bestanden en andere data zou worden verwijderd. Dat ze een groot deel van haar werk en leven naar deze club zou moeten verleggen omdat ze hier veilig is. ‘De stemming in het land is veranderd. Denk aan wat er met het Kamerlid Jo Cox gebeurd is (Brits Labourparlementslid dat vermoord werd tijdens de referendumcampagne, nvdr.). Onbeschoft gedrag is gewoon aanvaard.’
‘Natuurlijk wil ik mijn leven terug, maar deze campagne zal niet eeuwig duren. Na de uitspraak in januari is het voorbij. Alles wat met de brexit te maken heeft, is zo emotioneel beladen. Wat ik nooit gedacht had, is dat er ook zo veel mensen zijn die zeggen dat ik ze hoop geef. En daar is het me om te doen.’
‘De tranen schieten me in de ogen als ik denk in wat voor wereld onze kinderen terechtkomen. Hoe groter de maatschappelijke verschillen, hoe groter de kans op onrust en oorlog. Hier in Engeland is de ongelijkheid altijd groot geweest, maar ik dacht dat we tenminste op weg waren naar een diverse en geïntegreerde samenleving. Dat idee is in zo’n korte tijd in rook opgegaan. Hetzelfde geldt voor misogynie. De toename van huiselijk geweld, de strijd om abortusrecht, de aanrandingen op campussen… We zijn 20, 30 jaar terug in de tijd! Een vriendin zei gisteren: “Gina, je moet overeind blijven. We hebben een nieuwe suffragette nodig.”‘ Kort lachje. ‘Tegelijkertijd maakt het me meer vastberaden. We moeten doorgaan. Ik kijk vooruit. Daarom wil ik ook geen tweede referendum. Ik wil alleen een politiek proces en een plan om de brexit in goede banen te leiden.’
Tekst Lia van Bekhoven
‘Het was de uittreders alleen te doen om de macht van de Conservatieve partij.’
‘De stemming in het land is veranderd. Onbeschoft gedrag is gewoon aanvaard.’
