Fouten, manipulaties en cigarillo’s met weed: hoe de Grand Jury in Ferguson tot een vrijspraak kwam

Nadat de Grand Jury politieagent Darren Wilson buiten vervolging stelde voor de dood van tiener Michael Brown, gaf de procureur bijna 5.000 pagina’s getuigenissen en bewijsmateriaal vrij. Hieruit blijkt hoe de jury een eenzijdige lezing van de gebeurtenissen ontwikkelde, of kreeg ingelepeld. Enkele getuigenissen lezen alsof ze uit een betere misdaadroman afkomstig zijn.

We zijn in het midden van de tragedie, op zowat anderhalve minuut voor de dood van Michael Brown, een ongewapende tiener. De witte politieagent, Darren Wilson, heeft 2 zwarte jongemannen gezien die op straat wandelen in plaats van op het trottoir, een heel grote, zware, en een kleine, magere. Hij stopt zijn voertuig en roept hen iets. Volgens hemzelf gebeurt dat in alle hoffelijkheid: “Is er wat mis met het voetpad?” De overlevende jongeman hoort een meer gebalde zin: “Get the fuck on the pavement”, maak dat je godverdomme op het trottoir loopt.

De twee jongemannen zetten onveranderd hun weg verder. Volgens zowel de overlevende jongeman, de 22-jarige Dorian Johnson, als de politieagent, roept Johnson dat ze over een minuut hun bestemming zullen bereiken. Dan zijn ze automatisch van de weg. Het was niet de bedoeling uit te dagen, zei hij naderhand, maar hij kon zich wel inbeelden dat het zo op de agent was overgekomen.

Of de andere jongeman, de 18-jarige Michael Brown, ook heeft gesproken is onduidelijk. Volgens Johnson niet, volgens Wilson (die dus beweerde dat hij zelf de mannen hoffelijk had aangemaand) wel. Brown zou in zijn richting gevloekt hebben: “Fuck what you have to say”.

‘Grab these, bro’

De twee lopen door, Wilson trommelt via zijn radio versterking op. In zijn eerste officiële interview, een dag na de feiten, zegt hij hierover niets, maar een maand later, voor de Grand Jury, beweert hij dat hij in de achteruitkijkspiegel merkt dat het wellicht om de twee mannen gaat die net cigarillo’s hebben gestolen uit een buurtwinkel. En hij rijdt in achteruit op de twee af, met gierende banden. Hij stopt naast hen (in de versie van Wilson), wel met de bedoeling om hun de pas af te snijden, of rijdt tegen hen aan (in de versie van Johnson).

Wilson probeert de autodeur te openen, maar de twee staan in de weg en worden door de deur geraakt (volgens Johnson). Tussen Brown en Wilson komt het tot een boze woordenwisseling. “What the fuck you gonna do?” vraagt Brown (volgens de agent).

Brown gooit de deur dicht, en houdt ze dicht. Door het open raam wordt geduwd en getrokken. Maar de jongeman heeft de handen niet vrij. Hij houdt nog altijd de gestolen cigarillo’s vast, en heeft die (volgens Johnson) verdeeld over beide handen (volgens Wilson zitten ze in één hand). Wilson grijpt Brown bij het shirt en bij de nek, in een wurgbeweging (volgens Johnson). Brown plaatst de cigarillo’s op het dak van de politiewagen, of legt zijn handen met cigarillo’s op het dak om meer kracht te kunnen ontwikkelen en zich los te rukken. De politieauto wipt nu op en neer.

Dan is er een intermezzo van enkele seconden – zowel volgens Wilson als Johnson. Brown doet teken naar Johnson dat hij de cigarillo’s moet overnemen: “Grab these, bro”. Johnson heeft het over “rillo’s”. Die rillo’s, dat heeft bij het begin van zijn relaas aan de Grand Jury uitgelegd, worden gebruikt bij het roken van marihuana. Michael Brown, die hij liever “Big Mike” noemt, en hijzelf hadden plannen om die zaterdagmiddag 9 augustus te “matchen”, dat wil zeggen samen te roken, elk een eigen rillo met weed. Johnson had wat geld in zijn schoenen gestopt om rillo’s te kopen, maar Brown, die blijkbaar blut was, had tot stomme verbazing van Johnson (zei deze hierover zelf) een doos cigarillo’s gestolen. Johnson had de winkelbediende horen zeggen dat hij de politie zou verwittigen. Hij voelde zich op zijn ongemak. Hij was een soort “mentor” voor Brown, hij had zelf gevangenis achter de rug, maar Brown kwam uit een beter milieu. Brown was volgens hem het soort rustige, zwijgzame, jonge, behulpzame vriend, die hij bij zijn vriendin en zijn dochtertje kon vertrouwen. De diefstal paste niet in dat beeld. Hij had hem een rillo kunnen voorschieten. Hij had Big Mike over de diefstal aangesproken, maar die had het voorval weggelachen, “alsof het een grap was”. Dat was ook de bredere context van het op straat lopen, met de rillo’s in de hand. “We verstopten ons niet achter struiken, of zo”. Johnson zelf voelde in eerste instantie geen enkele behoefte om de gestolen waar te dragen. Daar kwam nu verandering in.

‘Kan iemand wat kalmeren?’

Brown overhandigt de cigarillo’s aan Johnson en haalt meteen de bovenhand in het gevecht met de agent. Hij mept Wilson met een vrijgekomen hand in het gezicht. Die voelt zich, volgens zijn getuigenis, als “een vijfjarige tegenover Hulk Hogan”, en zegt te vrezen dat hij het bewustzijn zal verliezen. “Of erger”.

Ze zijn allebei ziedend, getuigt Johnson. “Ze roepen en vloeken. En geen van beiden kan kalmeren. Ze hebben allebei kwade gezichten. Ze zijn allebei helemaal over hun toeren”.

Hij is dat zelf ook. “Op dat moment kreeg ik mijn mond niet open. Ik wilde zeggen: kan iemand wat kalmeren? Ik kon geen woord uitbrengen”.

Wilson overschouwt volgens zijn eigen getuigenis de opties. Een taser heeft hij niet bij zich – dat vindt hij een onhandig wapen. Zijn gasbommetje wil hij liever niet gebruiken. Hij draagt lenzen en als het gas de verkeerde richting uitgaat, verliest hij lenzen of zicht. Zijn wapenstok kan hij niet bereiken. En dus grijpt hij zijn pistool, terwijl hij met zijn andere hand een arm van Brown vasthoudt. Brown grijpt ook naar dat pistool, volgens de agent (maar het pistool werd nooit op diens vingerafdrukken onderzocht). Wilson dreigt te schieten, waarna Brown volgens hem terugroept dat hij te veel een watje is om te schieten (“you’re too much of a pussy to shoot me”). Wilson probeert het toch, maar zijn wapen blokkeert. Uiteindelijk schiet hij wel. Twee keer. Het zijn de eerste schoten die hij in politiedienst lost, verklaart hij. Hij raakt de rechterhand van Brown, tussen muis en duim.

Brown rukt zich los en slaat op de vlucht. Verschillende getuigen zien hem aan verschillende snelheid, traag tot snel. Hij verliest zijn pet, en een voor een zijn slippers.

Wilson kan het hier voor bekeken houden, wegrijden, of wachten op versterking. Maar hij voelt zich niet langer veilig in zijn auto, legt hij aan de Grand Jury uit, en hij doet wat hij op de politieschool geleerd heeft: hij stapt uit en zet eerder traag de achtervolging in. In zijn opleiding leerde hij dat een agent moet proberen uit te maken waar een verdachte zich bevindt of waar hij heengaat.

‘Demon’

Hij houdt zijn wapen in aanslag. Johnson ziet hem schieten terwijl Brown nog altijd wegloopt. Johnson verklaart dat Big Mike in de rug geraakt wordt (wat het autopsierapport tegenspreekt), dat hij in ieder geval een verkrampte beweging maakt. Hij draait zich om en keert op zijn stappen terug. Hier zijn er twee soorten van min of meer geloofwaardige getuigen. Volgens de enen ging Brown langzaam terug, met de handen in de lucht, of met ten minste één arm in de lucht (volgens Johnson). Andere getuigen zien de terugkeer als sneller, dreigend, zonder armen in de lucht, als een stormram, als een American football-speler, als een “demon” (dixit agent Wilson). Er zijn meer getuigen die de trage, arm(en) in de lucht versie vertegenwoordigen dan de snelle stormramversie. Een derde groep getuigen ziet Michael Brown nooit terugkeren. Bij die groep werd hij alleen in de rug geschoten. Deze laatste versie wordt ongeloofwaardig door de bloedsporen, die de terugkeer bevestigen, en door het autopsierapport.

Terwijl Brown op hem afkomst, zegt Wilson te vrezen voor zijn leven. Opnieuw denkt hij even na en komt tot de conclusie dat hij om zijn eigen leven te redden dat van Brown moet nemen. Hij schiet Brown in het gezicht. Hij heeft volgens procedures gehandeld, legt hij uit.

Het rapport van de autopsie geeft in elk geval de indruk van razernij bij de schutter. Twee kogels in het hoofd, twee in de borst, twee in de rechterarm. Daarnaast nog een schampschot aan het hoofd.

Er was geen andere optie, zei hij deze week in een interview met ABC en eerder legde hij gelijkaardige verklaringen af tegenover de Grand Jury. Daardoor had hij “een zuiver geweten”. Hij had volgens het boekje gehandeld.

Maar andere opties waren er duidelijk wel. Hij had het blauwblauw kunnen laten, hij had naar de benen kunnen mikken, hij had kunnen wegrijden met zijn auto, hij had via de radio nog meer agenten kunnen mobiliseren.

Verschillende commentatoren hebben er op gewezen dat het om een opbod aan woede kan gegaan zijn. Brown voelde zich (misschien voor de zoveelste keer) onheus behandeld door een witte agent. De witte agent voelde zich onheus bejegend door een dikke snotaap. Hun potjes kookten over, maar dan blijft Wilson de agent met het wapen, de volwassene tegenover een opgeschoten 18-jarige.

Fouten in het onderzoek

En toch stelde de Grand Jury hem buiten vervolging.

Uit de bijna 5.000 bladzijden aan documenten die werden vrijgegeven valt te concluderen dat dit niet alleen op basis van feiten en getuigenissen is gebeurd.

Er zijn bij het onderzoek fouten gebeurd (die tegenover de Grand Jury telkens geminimaliseerd of vergoelijkt werden, als ze al vermeld werden). Het wetenschappelijk onderzoek gebeurde door een man die met grote vertraging, anderhalf tot twee uur na de feiten, ter plekke kwam, die geen foto’s maakte omdat zijn batterij plat was, en die geen opmetingen deed omdat hij het verloop van de gebeurtenissen vrij vanzelfsprekend vond. Anderen namen wel foto’s die voor de Grand Jury werden gebruikt, maar de metingen zijn nooit gebeurd – voor de afstand tussen schutter en Brown gaat men af op het autopsierapport.

De agenten die ter plekke kwamen, stonden toe dat Wilson zijn handen waste (en het bloed wegwaste), men liet hem ook zijn pistool houden. Hij heeft het zelf na verloop van tijd verpakt als bewijsmateriaal en op het politiebureau aan het onderzoeksteam overhandigd. Het wapen werd nooit op vingerafdrukken gecontroleerd. Omdat Wilson “nooit de controle over zijn wapen verloor” aldus een van de onderzoekers voor de Grand Jury. Wilson zelf maakte van het gevecht om zijn wapen nochtans een cruciaal element en ging hiermee in tegen het getuigenis van Dorian Johnson die beweerde dat Brown nooit naar het wapen gegrepen heeft.

De agenten die Wilson onmiddellijk na de feiten ondervroegen, namen geen nota’s en namen zeker geen gesprek met hem op. Ze zegden naderhand dat er niks belangwekkends werd gezegd over de feiten. Dat gaat in tegen de procedures. Wilson mocht vooraleer hij werd ondervraagd naar het ziekenhuis waar zijn (relatief kleine) verwondingen werden verzorgd. Hij werd pas een dag na de feiten voor het eerst formeel ondervraagd, in aanwezigheid van zijn advocaat – onder verstaan: hij had tijd om zijn getuigenis te oefenen. Er werd tijdens zijn getuigenis voor de Grand Jury niet ingegaan op de verschillen tussen die eerdere verklaring en de beweringen voor de Grand Jury. Zo maakte hij dus in de eerste verklaring geen melding van de cigarillodiefstal, terwijl hij voor de Grand Jury juist uitlegde hoe hij in de achteruitkijkspiegel merkte dat hij met de dieven te maken had. Wat volgens hem de verdere gebeurtenissen in gang had gezet.

Agressie door weed

Het slachtoffer Brown werd tot op zekere hoogte in een slecht daglicht gesteld, terwijl bijna iedereen die hem kende Brown positief omschreef (zo positief dat ze de diefstal niet wisten te verklaren). De Grand Jury werd bij herhaling geconfronteerd met zijn marihuanagebruik. Hij had bij zijn dood 12 nanogram tetrahydrocannabinol in zijn bloed, daar waar in de VS in staten waar marihuana legaal is 5 nanogram de limiet is om te mogen rijden.

Enkele keren, onder meer bij ondervraging van de toxicoloog, werd de discussie gestuurd in de richting van kwaadheid, ontregeld gedrag, als gevolg van marihuana. Hij had in de uren voor zijn dood gerookt, aldus de toxicoloog, daar wees die 12 nanogram op.

“Dit was een groot individu, ik denk dat hij ruim 130 kilo woog. Om bij zo iemand een concentratie van 12 nanogram te krijgen, moet hij een hele dosis genomen hebben. Bij een kleiner persoon zou een joint makkelijk volstaan.”

Het is een uitleg die nergens op slaat. 12 nanogram is 12 nanogram. Een groter persoon heeft wellicht meer gerookt maar dat maakt de effecten niet groter. Waarom maakt de toxicoloog dan toch het onderscheid tussen hetzelfde promille bij dik en dun?

Later kwamen bouwvakkers aan het woord die de dag van zijn overlijden met Brown gepraat hadden over een manier om de kick sterker te maken. Brown zei dat hij het nog niet geprobeerd had maar dat hij het zou uitproberen. Toch werd de jury uitvoerig geïnformeerd over de effecten van het chemisch opfokken van marihuana. Waarom? Telkens werd gevraagd of marihuana tot agressie kon leiden, wat dan antwoorden opleverde als: het leidt meestal eerder tot rust en kalmte. Wedervraag: kan het echt nooit tot agressie leiden? “Misschien in 1 geval op 100”.

De these van de door marihuana onhandelbaar geworden kolos, die eerst in de winkel agressief geworden was, werd veelvuldig naar voor geschoven. Tegelijk werden de lengte en het gewicht van de agent eerder geminimaliseerd (hij woog ruim dertig kilo minder dan Brown maar was niet veel kleiner, de verhouding was niet die van de vijfjarige met Hulk Hogan).

Op een ander punt werd de jury geleid of misleid. De stelling van Wilson dat hij de regels volgde, werd ondersteund door de procureur. Die verstrekte de juryleden een politiereglement waarin te lezen viel dat een vluchtende verdachte mag neergeschoten worden. Probleem: dat reglement was twintig jaar geleden vervangen. Pas in de laatste dagen voor het verdict kreeg de jury het recentere politiereglement, zonder aanbeveling om het te lezen.

De sympathisanten van Brown vonden dat deze procureur, Bob McCulloch, deze zaak had moeten weigeren, omdat er vermoeden was van vooringenomenheid. Zijn vader was een politieagent die in 1964 werd doodgeschoten door een zwarte man. De procureur had eerder witte agenten helpen vrijspreken in een zaak waarbij een zwarte werd gedood.

Agent Wilson werd op geen enkel moment kritisch ondervraagd. Andere procureurs gaven als commentaar dat er gaten in zijn verhaal zitten. Dat zijn vastgestelde en gefotografeerde verwondingen bijvoorbeeld niet overeenstemmen met de quasi dodelijke slagen die hij zegt te hebben ondergaan.

Broek optrekken

Er was ook een overdaad aan getuigen. De Grand Jury kreeg 70 uur getuigenissen van 60 getuigen te verwerken, die veelal onbetrouwbaar waren.

De onbetrouwbaren zaten aan weerszijden. Een vrouw die probeerde de agent te steunen, beschreef hem als waggelend op zijn benen na de slagen. En Brown leunde volgens haar zover in de auto dat hij zijn broek twee keer moest optrekken.

Aan de andere kant van het spectrum zat een getuige die agent Wilson met getrokken pistool zag afstappen op een geknielde Brown, die met geheven armen wachtte. Wilson maakte hem van dichtbij, met schoten in het hoofd, af.

Vele van de getuigen gaven uiteindelijk wel toe dat ze niks gezien hadden, dat ze navertelden wat anderen hen hadden verteld. Dat ze de indruk hadden dat ze hiermee iets konden bijdragen, dat ze niet wilden dat de agent ermee weg kwam dan wel dat hij ervoor moest opdraaien.

Na deze vloed aan eerder min dan meer betrouwbare getuigenissen hebben de juryleden gekozen voor het getuigenis van de agent, dat tijdens de zittingen dus niet aan ernstige kritiek werd blootgesteld.

Wantrouwen

Uit de vele getuigenissen blijkt nog maar eens de gewrongen verhoudingen tussen (zwarte) burgers en politie (de verslagen vermelden doorgaans geen namen en nooit huidskleur, maar de kleur valt makkelijk af te leiden). Ze zijn bang om te getuigen, mensen waarschuwen mekaar als er politie in de buurt is, ze worden bijna dagelijks, doorgaans zonder reden, door een agent staande gehouden. Een van de getuigen had ooit een tragikomische ontmoeting met agent Darren Wilson. Hij moest dringend naar het toilet en was daarom op ietwat vreemde manier aan het lopen, wiebelend en met dichtgeknepen billen. De agent hield hem tegen en liet hem, na een gelukkig korte maar verre van gezellige ondervraging, doorlopen.

Op basis van hun patroon aan ervaringen leek het aannemelijk dat Michael Brown, Big Mike, met de handen in de lucht in de rug was geschoten – terwijl hij “Don’t shoot” riep. Dat van die rug is zeker niet waar. Volgens Dorian Johnson riep hij wel iets, maar niet “Don’t Shoot”. Eerder zoiets als: “Ik ben niet gewapend”. De handen in de lucht zijn voor interpretatie vatbaar. Hij had zijn armen zeker niet hoog in de lucht, misschien een arm een beetje.

Toch blijven mensen met de armen in de lucht protesteren en “Don’t shoot” scanderen. De onderliggende frustratie en het wantrouwen overheersen hier de feiten.

Zou Darren Wilson door een rechtbank veroordeeld worden?

De kans is niet heel groot, gelet op de verwarring bij de getuigen, dat een jury tot een unanieme veroordeling zou komen. Maar de Grand Jury, die niet unaniem moet beslissen (maar met 9 van de 12 stemmen) en die ook niet over schuld moet beslissen maar over de vraag of er reden is tot een proces, had zeker een ander besluit kunnen treffen.