Derde Republikeins debat: wordt het leven of dood voor Jeb Bush? (En vier andere vragen)

In het onkarakteristiek progressieve stadje Boulder gaat vannacht het derde debat tussen Republikeinse presidentskandidaten door. De partij ligt zo langzamerhand op apegapen: favoriet Jeb Bush geraakt nergens in de peilingen, en topkandidaten Donald Trump en Ben Carson vechten een bokswedstrijd uit. Tijd voor enkele vragen.

Zover is het, volgens de Amerikaanse commentatoren, gekomen: een kwestie van leven en dood. Zijn Super-PAC beschikt weliswaar nog over ruim 100 miljoen dollar, maar de fondsen van zijn privécampagne drogen op. Jeb Bush vindt maar geen aanhang, hij heeft de salarissen van zijn medewerkers met 40 procent beknot, hij heeft een spoedberaad belegd met zijn familie, vader en broer, allebei gewezen presidenten, en intussen verpietert hij in de peilingen op de vijfde plaats, met om en bij 8 procent in de betere peilingen, rond 5 procent in de slechtere.

Aan het geld heeft het tot dusver niet gelegen. Bush heeft ongeveer het tienvoudige besteed van Donald Trump, zonder dat het zijn resultaten in de peilingen beïnvloedde.

In één woord samengevat: het is crisis bij Jeb. En grappen in de laatavondshows op tv zijn zijn deel. Genre: een van de voorziene besparingen is om in de slogan van de campagne, ‘Jeb!’, het uitroepteken weg te halen.

.@JebBush is slashing campaign salaries, people making millions. If he can’t manage his campaign, how can he manage our countries finances?

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) October 24, 2015

Wat scheelt er met Jeb (!)? Hij voert geen goede campagne. Zijn grote troeven waren, bij het begin van de campagne dan toch, zijn onvermijdelijkheid, zijn vermogen om massaal geld in te zamelen, en zijn verkiesbaarheid. Nu al maanden overschaduwd wordt door Trump en Ben Carson, is hij niet langer onvermijdelijk. Tijdens het tweede kwartaal haalde hij voor zijn doen, en ondanks grote inspanningen van zijn familie, een miezerige 13 miljoen dollar binnen, en bijna geen kleine schenkingen. Dus zijn geldvoordeel is hij ook kwijt. En de verkiesbaarheid van iemand die wegzinkt in de peilingen is evenmin evident. Bovendien zegt hij tijdens toespraken geregeld domme dingen (zoals toen hij zich afvroeg of vrouwengezondheid een half miljard dollar per jaar waard was, of toen hij Iran en Irak verwarde bij het uit de doeken doen van zijn overigens niet zo duidelijke buitenlandse strategie, het kostte Bush het beste deel van een week om een standpunt over de oorlogen van zijn broer te formuleren, na de dodelijke schietpartij aan een universiteit was zijn commentaar: “stuff happens”). Hij wil positief en lief en conservatief zijn, maar deze campagne gaat het op scherp van de snee en op het meest spraakmakende thema van de campagne, illegale migratie, staat Bush haaks op wat de partij wil. Hij pleit voor begrip voor illegale migratie als ‘daad van liefde’, de achterban wil deportatie.

Het helpt Jeb evenmin dat hij een begenadigd jenner vindt in Donald Trump. Trump karakteriseerde hem al vroeg als “low energy”.

“@jpm05880: @Carolde @JebBush @realDonaldTrump @NancyRomano17 #JEBbush CAPTIVATES CROWDS WITH STIRRING SPEECH https://t.co/s3pprv6T8J” Wow

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) October 25, 2015

Uit peilingen blijkt dat Trump de kiezers overtuigd heeft dat het deze nieuwe Bush aan puf ontbreekt om in discussie te gaan met pakweg Vladimir Poetin. Bush weet niet hoe om te gaan met Trump. Hij vaardigde een campagnelid af naar een meeting van Trump om zijn rivaal een vervelende vraag te stellen, maar de list kwam uit, de vraagsteller werd ontmaskerd en de zaak draaide in het voordeel van Trump uit. Bush en Trump vochten een robbertje uit over 11 september en de verantwoordelijkheid van broer George W. Trump vindt dat de toenmalige president wel wat te verwijten valt. Jeb probeert zijn broer onhandig te verdedigen.

“@Rketeltas: @realDonaldTrump Bush appears to be low on cash may need to do drop out or perhaps get a loan from Hillary.

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) October 25, 2015

Wat moet Jeb doen? Zijn campagne zal zich concentreren op de vroege staten Iowa, New Hampshire en South Carolina, en zo geld besparen. Jeb zal pogingen doen om meer energiek over te komen. Waarnemers hebben vastgesteld dat hij, om meer energie uit te stralen, tegenwoordig praat met een gebalde vuist, die hij tegen zijn open hand slaat.

Eigenlijk heeft Bush, die in de vorige debatten grijs was, tot onzichtbaar, een schitterend debat nodig. In het eerste debat stond hij nog samen met Trump centraal, nu is hij, op basis van zijn tegenvallende peilingen, meer in de rand van het veld verzeild. Misschien ligt hem dat beter.

De wanhoop van zijn kamp is tastbaar. Er wordt zelfs geopperd, off the record, en anoniem, dat Bush het na een slechte prestatie in dit debat voor bekeken kan houden. Het was zijn bedoeling lol te hebben tijdens de campagne. Maar lol is tegenwoordig ver te zoeken. Hij moet zich van zijn handlers aan een strikt dieet houden zodat hij niet te vadsig lijkt.

“Wie negativiteit wil, kan beter op Trump stemmen”, zei hij vorige week. De kiezers zouden hem daarin wel eens kunnen volgen.

Het is niet alleen crisis bij Jeb Bush. Donald Trump, die al drie maanden ongeveer alle peilingen aanvoert, viel vorige week achterop tegenover de gepensioneerde hersenchirurg Ben Carson in de staat met de eerste voorverkiezingen, Iowa. En dinsdag publiceerden de New York Times en CBS een peiling van Republikeinse kiezers waaruit blijkt dat Carson ook nationaal Trump voorbijsteekt of in ieder geval inhaalt (de peiling heeft een foutenmarge van 6 procent, en geeft 26 procent aan Carson, tegen 22 procent aan Trump).

Trump zei in een reactie dat hij houdt van peilingen, maar dat hij deze peilingen niet begrijpt. Waarom valt hij terug? Vermoeidheid bij de kiezers, te agressieve uitlatingen van Trump, de factor geloof (niet heel veel mensen zijn ervan overtuigd dat Trump echt christelijk is, wat hij nochtans zelf beweert, al had hij moeite om een favoriete bijbelpassage te vinden, en beschreef hij zijn ervaring met “het koekje en de wijn” tijdens de dienst nogal amateuristisch), die de meer strengchristelijke kiezers naar Carson drijven. Op zich is het een half christelijk mirakel dat Trump zolang aan de leiding stond in Iowa, met zijn vele bijbelvaste Republikeinen.

Trump heeft de aanval al geopend op de als minzaam overkomende, zacht pratende Carson. Hij noemde hem nog ‘lower-energy’ dan Bush. Dan wierp hij de vraag op naar het geloof van Carson (eerder had Carson opgeworpen of het Trump ernst was met zijn geloof). “Ik ben middle of the road qua geloof”, zei Trump tijdens een toespraak. Maar wat me Carson? “Ik weet het niet”. Carson is een Adventist van de Zevende Dag (ttz de zaterdag), en de Adventisten zijn een tak van het christendom die door de strengere christenen van andere denominaties met enige argwaan wordt bekeken. Zijn ze tegen de zondagsplicht? Zijn ze tegen biefstuk? (Carson is in een land van vleeseters een zeldzame vegetarische politicus) De Adventisten zelf zijn bewust niet-partijpolitiek en bekijken met enige argwaan de politieke carrière van een van de hunnen.

De vraag bij Trump is: kan hij, nadat hij de wereld hardnekkig heeft verdeeld in winnaars en verliezers, nog geloofwaardig campagne voeren als hij zelf in de verliezerskolom van de peilingen terechtkomt?

Hij beschreef het dinsdag tijdens een interview met MSNBC als “een reinigingsproces” waarbij de koploper alle schijnwerpers op zich krijgt, en in het licht van de schijnwerpers de vuile was moet sorteren.

Hij had tijdens dat interview al enige vuile was van Carson klaar. Niet langer dat geloof, maar diens hardvochtig standpunt rond abortus, “bijna zonder uitzondering”, terwijl hij (dat vertelt men mij, zei Trump) niet zolang geleden nog pro abortus was, en niet zolang geleden bij zijn wetenschappelijk onderzoek nog gebruik maakte van materiaal van foetussen.

Trumps debatten waren tot dusver niet zo slecht als die van Bush, maar zeker ook niet schitterend. Hij zoekt revanche.

Hij heeft, in de peilingen, nog wel wat om te vieren ook. Zelfs uit de peilingen die Carson meer stemmen toebedeelden, blijkt dat Trump solider fans heeft. Ruim 50 procent van zijn aanhang zegt al zeker te zijn van de stem. Terwijl bij Carson 80 procent nog aarzelt.

Hij heeft zijn geschiedenis mee, zijn beroep, en zijn gedrag. Ben Carson is een zoetgevooisde wereldvermaarde hersenchirurg die opgegroeid is in de armoede van Detroit, temidden van geweld? Als jonge tiener maakte hij een levensveranderend incident mee. Hij ontstak in woede, greep naar een mes en wilde een makker neersteken. Het mes raakte de riem en er was geen ernstige kwetsuur. Op dat moment besliste Carson om zijn woede onder controle te krijgen, en toen dat luke “was ik vrij”, schreef hij in zijn autobiografie. Rond dezelfde tijd bekeerde hij zich tot het Adventisme, in navolging van zijn moeder die af en toe verdween voor een rustperiode in de psychiatrie, en die daar dit geloof had ontdekt.

Hij werd een hersenchirurg in Baltimore, wist voor de allereerste keer een aan de hersenen vergroeide Siamese tweeling te scheiden. Hij opereerde iemand met een half brein (zei hij tijdens het eerste debat), “hoewel je zou denken dat anderen eerder waren als je kijkt wat er in Washington rondloopt”.

Hij is onbetwistbaar briljant als chirurg, wat hem niet immuun maakt voor domme uitspraken.

De voorbije maanden omschreef hij Obamacare (het systeem om ziekteverzekering uit te breiden naar zoveel mogelijk Amerikanen) als het ergste wat het land was overkomen sinds slavernij. “Het IS een vorm van slavernij”. Hij noemde homoseksualiteit een keuze, met als voorbeeld gevangenissen waar mensen als hetero binnengaan en als homo buitenkomen. Hij legde een verband tussen homofilie en pedofilie. Hij noemde een moslimpresident in de VS voor hem onaanvaardbaar (iemand die de sharia verkiest, preciseerde hij later). Hij zei dat de holocaust minder dramatisch zou verlopen zijn als joden wapens hadden gedragen. Hij noemde zich een tegenstander van de interventie in Afghanistan. Men had die invasie door een dreigement kunnen vermijden. Als men de rijke olielanden ervan had weten te overtuigen dat de Amerikanen binnen de vijf jaar als represaille onafhankelijk zouden worden van buitenlandse olie, dan zouden de rijke olielanden uit schrik “binnen twee weken” Osama bin Laden uitgeleverd hebben, aldus Carson tijdens het tweede debat der Republikeinen.

Maar die rijke Arabische landen lagen in onmin met Osama, wierp een interviewer later tegen: en het kon de Afghanen niet schelen wat de rijke Arabieren wilden.

“Ze zouden een manier gevonden hebben”, antwoordde Carson. “En jij mag denken dat er een vijandige verhouding bestond tussen Osama bin Laden en de oliestaten. Ik denk daar anders over”.

Tegenwoordig verdedigt Carson een moeilijk te volgen standpunt over ziekteverzekering (Medicare en Medicaid) voor onder meer bejaarden. Wil hij die systemen afschaffen (zoals zijn website tot voor kort aangaf), en daardoor miljoenen gepensioneerden hun systeem ontnemen, of wil hij de huidige systemen (zoals hij voorbije zondag stelde) laten voortbestaan, maar tegelijk een alternatief ontwikkelen dat “zo aantrekkelijk is” dat gepensioneerden en masse hun huidig systeem opzeggen.

Hij is, kortom, een warrige klant, met een wazig programma, en soms ronduit choquante uitspraken, maar tegelijk heel beleefd in de omgang, en wat dat betreft de anti-Trump: een Trump voor beleefde mensen. De verwachting is dat Carson niet lang aan de top van de peilingen zal blijven, als journalisten wat meer tegenspraken (abortus?) en ongerijmdheden opsnorren. Hij maakt wel een serieuze kans om in Iowa te winnen, waar men de voorbije keer voor Rick Santorum koos – en waar een kandidaat met de klemtoon op geloof aan Republikeinse kant nog wel vaker wint. Maar in het veel meer seculiere New Hampshire dicht men hem niet veel kansen toe. Van de andere kant: in deze verkiezingscyclus is er niet veel dat volgens de verwachting verloopt.

Marco Rubio is met zijn 44 de jongste van de presidentskandidaten. Ineens, hoewel hij in vele peilingen amper 1 of 2 procent voorligt op zijn vriend/rivaal Bush, en hij nog nooit hoger is gekomen dan de derde plaats in een nationale peiling, wordt hij op meerdere plaatsen als de te kloppen man voorgesteld.

De redenering gaat als volgt: ja, het electoraat is ziedend; ja, die niet-traditionele kandidaten halen in de peilingen aan Republikeinse kant meer dan 50 procent van de kiesintenties. Maar: uiteindelijk zal er een radicale buitenstaander (Trump of Carson) overblijven, en die zal het moeten opnemen tegen de koploper van de ’traditionele politici’. En in de strijd tussen buitenstaander en insider zullen de kiezers bij hun zinnen komen en de juiste keuze maken. Bush, denken de insiders die deze theorie verkondigen, is te beschadigd om het in een verkiezing te halen. Maar Marco Rubio zou weleens het frisse geluid kunnen worden dat Hillary in verlegenheid brengt.

Daarbij wordt er rekening mee gehouden dat Rubio weinig fouten maakt tijdens de campagne, zich staande houdt in debatten (zonder echt uit te blinken), er fotogeniek uitziet (babyface), en een biografie heeft, met uit Cuba gevluchte ouders, die vele kiezers aanspreekt.

Het probleem met de theorie is dat er nogal wat veronderstellingen zijn, en dat Rubio ook wel zijn slechte kanten heeft. Hij kan privé niet goed met geld om. Hij heeft een lange, innige band, met een autodealer uit Florida, die hem financieel uit nesten haalt, en wiens voorstellen hij politiek ondersteunt. Rubio heeft, doodzonde binnen de huidige Republikeinse partij, ooit een hervorming van het migratiesysteem omarmd die niet bestond uit de deportatie van 11 miljoen illegalen. Hij is wazig op meerdere terreinen, wisselde van standpunt inzake abortus na verkrachting of incest (hij was voor de mogelijkheid van abortus maar is nu tegen).

Maar toch: uitkijken wat Rubio doet, al was het omdat de Bushcampagne ziedend is omdat hij zijn vroegere mentor concurrentie aandoet. De Bushcampagne noemt hem nu de Republikeinse Obama.

Bij de andere kandidaten willer er velen opvallen, maar weinigen zullen slagen.

CNBC, die dit debat uitzendt, zal waarschijnlijk een kleiner publiek bereiken dan Fox News en CNN het deden in de eerdere debatten (met respectievelijk 25 en 23 miljoen kijkers). CNBC zit in minder kabelpakketten, en de zender heeft beslist de streaming niet open te stellen, zoals CNN wel deed. De zender heeft zich tegen heug en meug neergelegd bij de beperking tot 2 uur debat die Donald Trump en Ben Carson hadden geëist. CNN had zijn Republikeins debat opgerokken tot drie uur, in tropische omstandigheden.

De vorige debatten werden gewonnen door Carly Fiorina, de gewezen CEO van computerbedrijf HP. Het leverde haar duidelijke winst in de peilingen op, maar na enkele weken zakte ze terug naar het middenpak, in de buurt van Bush. Kan ze drie op drie winnen?

John Kasich, de doorgaans milde en gematigde gouverneur van Ohio, heeft zich de voorbije dagen kwaad uitgelaten over Trump en Carson. “Ik heb het gehad met die lieden”.

Ohio’s governor just went on an epic rant against Donald Trump and Ben Carson’s ‘crazy’ policies https://t.co/7pjefi9R4m

— Business Insider (@businessinsider) October 27, 2015

Een andere kandidaat om in de gaten te houden: Ted Cruz. Hij speelt stokebrand in de senaat, hij scheldt de leiding van de partij uit, hij spaart Trump (en vice versa), en komt in de meeste peilingen op een derde tot een vijfde plaats uit. Hij is zo conservatief als ze komen, dus misschien kan hij, als Trump en Carson ooit door de mand vallen, hun plaats innemen.

Het debat der verliezers, met kandidaten die om en bij 1 procent halen in de peilingen (Rick Santorum, George Pataki, Lindsey Graham en Bobby Jindal), begint om 23 uur Belgische tijd.

Twee uur later, om 1 uur in België, begint de 10 uit de hoofdmoot, met in stijgende volgorde van peilingen: Chris Christie, Rand Paul, John Kasich, Mike Huckabee, Ted Cruz, Jeb Bush, Carly Fiorina, Marco Rubio, Ben Carson en Donald Trump.

Het onderwerp van de avond is economie en binnenland. Verwacht ook vragen over de staat Colorado waar het debat doorgaat. Colorado heeft marihuana gelegaliseerd. Sommige kandidaten, onder wie Chris Christie, de gouverneur van New Jersey, zou deze legalisering door de staat terugschroeven op basis van nationale wetten.

Bij de Democraten stapten na hun debat 2 van de 5 kandidaten uit de race. Republikeinen hopen dat er eindelijk enkelen van de 14 afvallen na hun debat.

Volg het debat live bij knack.be