‘De ziekte van deze tijd: wij voelen ons bij het minste gekwetst’

TIMOTHY GARTON ASH: 'Het feit dat een mening aanstoot geeft, mag geen reden zijn ze uit het openbare debat te houden.' © Gettyimages

Free speech – ten principles for a connected world, zo heet het nieuwe boek van de vermaarde Britse historicus en publicist Timothy Garton Ash (61). Het werk leest als een handleiding voor burgers die ook in tijden van sociale media nog op een beschaafde manier van mening willen verschillen.

De mogelijkheden om een eigen mening vrij te uiten, zijn vandaag groter dan ooit. Dat zorgt er ook voor dat het debat verhardt. Hoe gaat u als columnist bij The Guardian om met beledigende lezersreacties?

TIMOTHY GARTON ASH: Meestal helemaal niet. In bijna alle gevallen is negeren het beste wat je kunt doen.

Hoe moeten we omgaan met racistische uitspraken? Mogen we ze als racistisch betitelen als de geadresseerde ze zo aanvoelt?

GARTON ASH: Nee, dat is nu net de ziekte van deze tijd. Wij voelen ons bij het minste gekwetst. Dat zorgt voor een soort verkleutering van het publieke debat, een evolutie die ik helaas ook bij mijn studenten in Oxford en Stanford zie. De universiteiten zouden de tempels van de vrije meningsuiting moeten zijn. Ook over aanstootgevende meningen moet hier gediscussieerd kunnen worden.

Ook al gaat het over vooroordelen of afwijzingen van de centrale morele standaarden van onze samenleving?

GARTON ASH: Maar natuurlijk. Het feit dat een mening aanstoot geeft, mag geen reden zijn ze uit het openbare debat te houden. Toen Marine Le Pen door de debatclub Oxford Union werd uitgenodigd, stuitte dat op hevig protest. Maar terwijl er buiten werd gedemonstreerd, werd er binnen erg scherpe kritiek geleverd. Via de Franse media haalde die kritiek ook Le Pens thuispubliek. Als we, zoals sommigen wilden, het debat hadden afgelast, was dat allicht pas echt in haar voordeel geweest. Vorig jaar heeft men aan een Britse universiteit iets soortgelijks geprobeerd. Toen ging het over een lezing van de beroemde feministe Germaine Greer. Die was volgens sommige critici niet meer welkom omdat ze had gezegd dat transseksuele mannen na een geslachtsoperatie niet zomaar vrouw kunnen worden. Hoewel de toon waarop ze dat zei nogal grof was, moeten we de dialoog openhouden, en zo weinig mogelijk spreekverboden uitvaardigen.

Waar komt die overgevoeligheid van de studerende jeugd volgens u vandaan?

GARTON ASH: Daar bestaan verschillende hypotheses over, die elkaar deels ook tegenspreken. Een theorie zegt dat de jonge generatie zo beschermd is opgevoed dat ze niet rijp en sterk genoeg is om zich tegen dit soort uitdagingen te verweren. Volgens een andere theorie zouden jongeren in de universiteit vooral bescherming zoeken, net omdat ze buiten met zo veel grofheid, haat en belediging geconfronteerd worden. Geen enkele van deze hypotheses vind ik echt overtuigend.

Behalve etnische afkomst en seksuele kwesties is ook religie vandaag een groot taboe.

GARTON ASH: Voor een gelovige is zijn religie zonder twijfel deel van zijn identiteit. Maar als we de inhouden van het geloof niet ter discussie mogen stellen, verspelen we de fel bevochten erfenis van de verlichting. Wij moeten alle gelovigen respecteren, maar dat is niet per se het geval voor de geloofsinhouden.

Die nuance zal een overtuigde christen of moslim niet altijd vatten.

GARTON ASH: Maar in een open samenleving moeten ze dat uitgangspunt wel aanvaarden. De meeste in Europa levende moslims doen dat trouwens ook.

Heeft de liberaal het ook niet moeilijk met meningen die hij verwerpelijk vindt? De atheïst verdraagt de gelovige soms even moeilijk als de gelovige de atheïst.

GARTON ASH: Consequent zijn in de tolerantie is voor liberalen soms inderdaad een uitdaging. Ik noem een concreet voorbeeld: de christen die beweert dat homoseksualiteit een zonde is, mag om die reden niet benadeeld worden. Dat verandert als die christen zich niet tot woorden beperkt. Als hij een homoseksuele persoon schade berokkent, bijvoorbeeld door hem een job te weigeren, is de grens overschreden.

Wat moeten liberale Europeanen doen in de antiliberale en post-Europese wereld van vandaag?

GARTON ASH: De vraag die we ons moeten stellen is deze: gaan we angstig in het defensief, of verkondigen we – wat ik probeer te doen – onze ideeën offensief, dat wil zeggen: met groot zelfvertrouwen en met overtuiging?

Is de zwakte van de liberaal niet zijn twijfel? Een fanaticus heeft daar geen last van.

GARTON ASH: Daarom overwinnen de fanatici en dictators enkel op korte termijn, maar de liberalen op de lange.

© Der Spiegel

‘Universiteiten zouden de tempels van de vrije meningsuiting moeten zijn.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content