De val van Rajoy: ‘Catalonië zal aan hem blijven kleven’

De socialist Pedro Sanchez volgt de conservatieve Mariano Rajoy op als premier van Spanje, na een succesvolle coup in het parlement. ‘Een wissel van de macht, maar daarmee is eigenlijk alles gezegd’, legt professor Steven Van Hecke (KU Leuven) uit.

Mariano Rajoy gaat de geschiedenis in als de eerste premier in Spanje die met een vertrouwensstemming ten val wordt gebracht. Een motie van wantrouwen tegen hem, ingediend door de socialistische oppositiepartij PSOE van Pedro Sanchez, werd zoals verwacht vrijdagmiddag goedgekeurd met 180 stemmen tegen 169 en één onthouding.

Minstens 176 van de 350 Congresleden moesten instemmen. De motie van de PSOE (84 zetels) kreeg uiteindelijk de steun van Podemos (67), de Catalaanse partijen ERC (9) en PdeCat (8), de Baskische PVN (5), Compromis (4), EH Bildu (2) en Nueva Canarias (1). De Partido Popular van Rajoy (134) kreeg de steun van Ciudadanos (32), UPN (2) en Foro Asturias (1).

Schandaal te veel

De motie van wantrouwen was ingediend door de socialisten nadat 29 personen, onder wie een twaalftal oud-PP’ers, veroordeeld werden in de affaire-Gürtel, een grootschalige corruptiezaak die draait rond witwassen en verduistering van overheidsgeld. Bovendien werd ook Rajoys partij Partido Popular (PP) zelf veroordeeld. De PP ontving via haar burgemeesters illegale fondsen en moet 250.000 euro terugbetalen.

Het is niet de eerste keer dat Rajoys partij in verband wordt gebracht met corruptie en illegale partijfinanciering, maar dit keer kost het dus wel zijn kop. ‘Dat de partij zelf beboet wordt, is een nieuw element,’ zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). ‘Bovendien hebben de omvang van het schandaal en het feit dat er twijfels zijn over de geloofwaardigheid van Rajoys getuigenis, zijn autoriteit te zwaar aangetast’.

Geen verkiezingen

Paradoxaal genoeg stemde de partij die zich sterk tegen corruptie profileert en in feite het hele spel op de wagen heeft gezet, Ciudadanos, tegen de motie. Van Hecke legt uit: ‘Zij wilden de PSOE alleen steunen als er vervroegde verkiezingen zouden komen – omdat zij het momenteel goed doen in de peilingen – maar dat zagen de socialisten niet zitten. Met als gevolg dat Ciudadanos uiteindelijk in hetzelfde kamp als Rajoy zat.

‘Omgekeerd zijn het uitgerekend de regionale Baskische en Catalaanse partijen, die de PSOE altijd hebben verweten mee te heulen met de PP van Rajoy, die nu de socialisten in het zadel helpen’.

Vervroegde verkiezingen waren alleen voor Ciudadanos interessant,’ aldus Van Hecke. ‘Sanchez rekent erop dat hij meer aanhang kan winnen door te regeren dan door een stembusgang op dit moment’.

Socialist

Door de stemming wordt de 46-jarige Pedro Sanchez automatische de nieuwe premier, zodat Spanje voor eerst sinds 2011, toen José Luis Zapatero na verloren verkiezingen plaats moest ruimen voor Rajoy, weer een socialistische regeringsleider krijgt.

Welke ploeg hij zal voorstellen, is nog niet bekend. Wellicht wordt het opnieuw een klassieke minderheidsregering, zoals de regering-Rajoy sinds 2015, zegt Van Hecke. ‘Sanchez kan ook proberen een ruimer kabinet samen te stellen, maar dat lijkt minder waarschijnlijk. Dat betekent dat de PSOE, die met amper 84 zetels nog kleiner is dan de PP, telkens de steun van andere partijen zal moeten vragen om zaken erdoor te krijgen in het parlement.

‘Sanchez positie is met andere woorden ook verre van comfortabel. Per slot van rekening heeft hij de verkiezingen van 2016 verloren van de PP, hoewel hij zich aan de kiezers had voorgesteld als het alternatief. Neen, dit is geen versterking voor de Spaanse democratie.’

Catalonië

Er komt dus een wissel aan de macht, maar daarmee is volgens Van Hecke eigenlijk alles gezegd. ‘De problemen zijn hiermee niet opgelost. Wat de Catalaanse kwestie bijvoorbeeld betreft, verandert er niets aan de grond van de zaak. Al kiest Sanchez mogelijk wel voor een andere benadering, namelijk die van de dialoog. Rajoy maakte de fout alleen de juridische weg te bewandelen terwijl het om een politiek conflict gaat. Maar garantie op succes is er niet.

‘Vergeet ook niet dat de andere uitdager van de socialisten, Ciudadanos, streng zal toezien op de mogelijke toegevingen die Sanchez zal doen aan de regionalisten. Veel speelruimte krijgt de nieuwe premier dus niet.’

Erfenis

Rajoy was 6,5 jaar, sinds december 2011, premier van Spanje. Hij voelde de bui al hangen en had zich nog voor de vertrouwensstemming neergelegd bij een nederlaag. Tijdens een korte toespraak voor het parlement zei Rajoy dat hij het ‘een eer vond om een beter Spanje uit handen te geven dan hij destijds kreeg’.

‘Hij zal natuurlijk altijd de premier van de eurocrisis en de besparingen in Spanje blijven,’ verduidelijkt Van Hecke. ‘Rajoy stond garant voor economische stabiliteit en onder zijn bewind doet de Spaanse economie het inderdaad weer goed. Hij mag daar terecht de eer voor opstrijken’.

De andere kant van de medaille is de zware constitutionele crisis rond Catalonië. ‘Ook dat zal aan hem blijven kleven. Rajoy is als premier niet in staat gebleken om het conflict in goede banen te leiden. Het resultaat is dat zijn politieke palmares gemengd is.’