De toespraak die samenhang geeft aan Trumps nationalisme: ‘Onze beschaving zal triomferen’

Donald Trump op het Krasinskiplein, 6 juli 2017. © REUTERS
Rudi Rotthier

Er waren zoveel andere dingen aan de hand dat de toespraak die Donald Trump vorige week in Warschau hield, in Europa niet zoveel opzien heeft gebaard. In zijn thuisland is dat wel anders. Rechtse commentatoren gewagen van de beste toespraak sinds Ronald Reagan, met een Trump die samenhang begint te vinden.

De toespraak duurde een minuut of veertig en werd gegeven op het Krasinskiplein in Warschau, dat symbool staat voor de opstand tegen de nazi’s in 1944.

Er was een grote massa op de been gekomen die enthousiast de naam van Trump scandeerde. Protest was er in de marge, maar dat werd overdonderd door de enthousiastelingen, die met bussen waren aangevoerd, met de vlaggen van de twee landen zwaaiden en volgens plaatselijke krantenverslagen zelfs gelokt waren met het vooruitzicht van een ‘grote nationalistische picknick’. Het publiek viel grotendeels samen met de aanhang van de rechts-nationalistische regeringspartij in Polen, Recht en Rechtvaardigheid.

Elders, in het Duitse Hamburg, kwamen op dat moment de betogingen in het kader van Welcome to Hell op gang, er werd gespeculeerd over Trumps geplande ontmoeting met Poetin.

Ook in Polen was er veel afleiding tijdens de toespraak. De joodse gemeenschap vond het niet kunnen dat Trump als eerste naoorlogse Amerikaanse president op officiële reis in Polen geen moment vrijmaakte voor een bezoek aan het monument voor de opstand in het ghetto van Warschau. Trumps dochter Ivanka, die joods is, bezocht het monument wel, werd later door het Witte Huis gemeld.

Er werden vergelijkingen gemaakt met de toespraak die Barack Obama in 2014 had gehouden. De voormalige Amerikaanse president had zijn toespraak gehouden aan het Koninklijk Paleis, op een veel groter plein, dat hij gemakkelijk had doen vollopen.

Toeschouwers zwaaien met vlaggen, 6 juli 2017.
Toeschouwers zwaaien met vlaggen, 6 juli 2017.© REUTERS

Opposanten krabden zich het haar omdat Trump net voor de toespraak samen met de Poolse president Andrzej Duda de pers had gehekeld, en dat in een land dat de pers verregaande beperkingen wil opleggen.

Er was dus wel wat afleiding, en zeker in Europa was de aandacht voor de toespraak zo eerder beperkt.

In de Verenigde Staten, daarentegen, letten in ieder geval de commentatoren op. En ze vielen netjes in de klassieke ideologische kampen uiteen: rechts jubelde terwijl links gruwde.

De rechtse Wall Street Journal schreef in een editoriaal dat Trump, in zijn zesde maand als president, ‘eindelijk de kern leverde van wat een politieke filosofie kan worden’. Gewezen speaker van het Huis van Afgevaardigden Newt Gingrich noemde de toespraak ‘historisch’. Peter Beinart, centrumlinks commentator voor The Atlantic, had het daarentegen over een speech die getuigde van ‘raciale en religieuze paranoia’.

De toespraak die samenhang geeft aan Trumps nationalisme: ‘Onze beschaving zal triomferen’

De essentie van de speech, die van een teleprompter werd afgelezen, is dat het universalisme van zijn voorgangers niet werkt. Zowel Obama als nog eerder George W. Bush, die geen van beiden in de toespraak vermeld werden, namen als uitgangspunt dat mensen, waar ook ter wereld, uiteindelijk hetzelfde willen. Vrijheid was zo bij Bush bijvoorbeeld het sleutelwoord, iedereen wil vrijheid. Verwijzend naar die universele drang naar vrijheid bepleitte hij de oorlog tegen Iraakse dictator Saddam Hoessein.

‘We horen twijfel of democratie een realistisch doel is voor het Midden-Oosten, waar vrijheid een zeldzaamheid is’, zei Bush tijdens zijn state of the union in 2004, in volle Irak-oorlog. ‘Maar het is een fout en aanmatigend om aan te nemen dat hele culturen en grote religies niet compatibel zijn met vrijheid en zelfbestuur. Ik geloof dat God in elk menselijk hart het verlangen heeft geplant om in vrijheid te leven. En zelfs als dat verlangen decennialang door dictators is vermorzeld, zal het herleven’.

Obama verbreedde dat universeel menselijke aspect, bijvoorbeeld tijdens een toespraak voor het Britse parlement in 2011: ‘Door de strijd van slaven en migranten, vrouwen en etnische minderheden, voormalige kolonies en vervolgde religies hebben we beter dan de meesten geleerd dat het verlangen naar vrijheid en menselijke waardigheid niet Engels of Amerikaans of Westers is – het is universeel, en het klopt in elk hart’.

‘Wij willen God’

In zijn toespraak in Warschau nam Trump het tegenovergestelde uitgangspunt: het Westen (altijd met hoofdletter) is speciaal en moet zich verdedigen tegen anderen die het belagen.

Trump kon in deze – voor zijn doen met opvallend veel historische referenties doorspekte – toespraak Polen als voorbeeld nemen. ‘Ondanks al die inspanningen om jullie te veranderen, te onderdrukken, te vernietigen, hebben jullie doorgezet.’ Of ook: ‘Jullie hebben jullie land verloren, maar nooit jullie trots’. ‘Jullie zijn een volk dat de echte waarde kent van wat jullie verdedigen’.

Donald Trump achter beschermend glas, 6 juli 2017.
Donald Trump achter beschermend glas, 6 juli 2017.© REUTERS

‘En dus ben ik hier niet alleen om een oude bondgenoot te bezoeken, maar om hem aan te duiden als een voorbeeld voor anderen, die vrijheid willen en die moed zoeken en de wilskracht om onze samenleving te verdedigen.’ Polen zijn mensen die ‘nooit vergeten hebben wie ze zijn’.

Hij herinnerde aan de blijde intrede van de kersverse paus Johannes Paulus IIin Warschau in 1979, in volle koude oorlog. Het volk scandeerde: ‘Wij willen God’. Deze leuze werd een verzetskreet tegen het sovjetgezind regime.

‘De mensen van Polen, van de VS en van Europa roepen dat nog altijd’, aldus Trump: ‘Wij willen God’.

Tegenwoordig ‘wordt dit continent niet langer geconfronteerd met het schrikbeeld van het communisme’. Maar opnieuw, aldus Trump ‘bevinden we ons in een netelig parket wat betreft onze veiligheid en onze manier van leven.’

‘We worden geconfronteerd met een andere onderdrukkende ideologie – een ideologie die terrorisme en extremisme over de aardbol probeert te exporteren’.

Dat heeft, ging hij verder, gevolgen voor wie we tot onze gebieden toelaten.

‘Terwijl we altijd zullen openstaan voor nieuwkomers die onze waarden delen en van ons volk houden, zullen onze grenzen altijd gesloten zijn voor terrorisme en extremisme van elke soort’.

‘We vechten fel tegen radicaal islamitisch terrorisme, en we zullen overwinnen. We kunnen degenen niet aanvaarden die onze waarden verwerpen en die haat gebruiken om geweld tegen onschuldigen te rechtvaardigen’.

‘Vandaag wordt het Westen geconfronteerd met machten die onze wilskracht testen, ons zelfvertrouwen ondermijnen, en onze belangen aanvechten’.

We schrijven symfonieën. We belonen uitmuntendheid, en koesteren inspirerende kunstwerken die God eren.

Donald Trump

Daarbij zat Rusland, gaf hij aan. Hij riep dat land op om niet langer aan de zijde te staan van kwalijke regimes zoals dat in Syrië en zich aan de kant van ‘verdediging van beschaving’ te scharen.

Terrorisme en slechte regimes vormen de bedreiging van buitenaf.

‘De wil om te overleven’

Daarnaast is er ook een bedreiging van binnen, die bestaat uit bureaucratie en regelgeving.

‘Het Westen werd niet groot omwille van de papierwinkel en de regels, maar omdat mensen de mogelijkheid werd geboden hun dromen na te jagen, en hun lotsbestemming te volgen’.

Onze vijanden, aldus Trump, of ze nu extern of intern zijn, kunnen ons ondermijnen als ze niet aangepakt worden. Maar ze ‘zijn gedoemd te mislukten zolang we willen dat ze mislukken’. Ze zijn ‘gedoemd, want we zullen nooit vergeten wie we zijn … we zijn de snelste en de grootste gemeenschap. Er bestaat niets zoals onze gemeenschap van naties. We schrijven symfonieën. We streven naar innovatie. We eren onze oude helden, omarmen tijdeloze tradities, en willen tegelijk gloednieuws grenzen op te zoeken. We belonen uitmuntendheid, en koesteren inspirerende kunstwerken die God eren. We koesteren de rechtsstaat en beschermen het recht op vrije meningsuiting. We waarderen vrouwen als steunpilaren van onze maatschappij en ons succes. We plaatsen geloof en familie in het centrum van ons leven, en niet regering en bureaucratie. En wij debatteren over alles. We vechten alles aan. We willen alles weten, zodat we onszelf beter kunnen kennen’.

‘Onze waarden zullen zegevieren. Onze mensen zullen floreren. En onze beschaving zal triomferen’

Trump verklaarde zich een voorstander van artikel 5 van het Nato-verdrag, waarin gestipuleerd is dat Nato-landen bij een aanval mekaar moeten bijstaan. Tijdens een eerder bezoek aan Brussel had hij nog nagelaten zijn steun voor dat artikel uit te spreken.

Maar, verklaarde hij in Warschau: ‘We mogen niet vergeten dat onze verdediging zich niet beperkt tot de fondsen die we voor defensie vrijmaken … We kunnen de sterkste economieën hebben, en de dodelijkste wapens, maar als we geen sterke families hebben en sterke waarden, zullen we zwak zijn en niet overleven. … De fundamentele kwestie van onze tijd is of het Westen de wil heeft om te overleven. Hebben we het vertrouwen in onze waarden om ze tot elke prijs te verdedigen? Hebben we afdoende respect voor onze burgers om onze grenzen te beschermen? Hebben we het verlangen en de moed om onze beschaving te verdedigen tegen degenen die haar willen onderuithalen of vernietigen?’

Hij eindigde met: ‘Zoals Polen niet gebroken kon worden, zo verklaar ik vandaag aan de wereld dat het Westen nooit of te nimmer gebroken zal worden. Onze waarden zullen zegevieren. Onze mensen zullen floreren. En onze beschaving zal triomferen’.

Kritiek uit Polen: wat met mensenrechten?

De eerste kritiek kwam uit Polen zelf. De toespraak werd er beschouwd als een onomwonden ondersteuning van het rechts-nationalistisch regime, dat bijvoorbeeld dwarsligt over de herverdeling van asielzoekers binnen de EU. Ook vonden opposanten het nogal kras Trump in zijn ode aan de ‘Westerse waarden’ geen moment verwees naar mensenrechten, die in Polen nochtans onder vuur liggen. Democratie was, in tegenstelling tot de toespraken van Bush en Obama, geen thema bij Trump. De term werd door Trump één keer vermeld. Tijdens een toespraak die Bush in 2003 in Polen hield viel de term 13 keer. Bush gebruikte de termen Westen en beschaving helemaal niet, terwijl Trump die gul rondstrooide: 10 keer het Westen en 5 keer beschaving.

Elders in de wereld is misschien de neiging ontstaan om niet te veel aandacht te besteden aan de woorden van Trump, die veranderlijk zijn, zoals zijn adviseurs.

Maar in de VS werd de toespraak wel serieus genomen.

In oppervlakkige, politieke zin werden de uitspraken van Trump in Warschau beschouwd als een indicatie dat de hard-rechtse, nationalistische vleugel binnen het Witte Huis weer in de lift zit, na de problemen met het inreisverbod voor een serie landen met moslimmeerderheid (de zogenaamde moslimban).

Stephen Miller (links) en Steve Bannon (rechts).
Stephen Miller (links) en Steve Bannon (rechts).© REUTERS

De auteur van die door rechtbanken tegengehouden moslimban, Stephen Miller, is ook de hoofdschrijver van de toespraak in Polen. Miller verdedigt samen met de hoofdstrateeg van het Witte Huis, Steve Bannon, het economisch nationalisme binnen het Witte Huis. Miller-Bannon vechten om de aandacht van de president met onder meer het echtpaar Ivanka TrumpJared Kushner, die eerder internationalistisch gestemd zijn. In dit geval, bij de duidelijkste uiteenzetting van de ideologie van Trump, trokken Bannon en Miller aan het langste eind en konden naar hartenlust hun thema’s van familie, geloof en de clash van beschavingen aan bod laten komen.

De bredere reacties in de VS vielen netjes uiteen in kampen. De enen reageerden geschokt en ongelovig. Sarah Wildman schreef voor Vox dat de toespraak klonk als ‘een alt-right manifest’. Ze verwees naar termen als familie, God, land/natie. De voortdurend herhaalde ‘wilskracht’ leek haar een ongezouten verwijzing naar ‘populisten uit het verleden’.

Om als Westers beschouwd te worden moet een land overwegend christelijk zijn en overwegend blank.

Peter Beinart, The Atlantic

Andere linkse commentatoren lazen in de toespraak een nauwelijks verholen, gevaarlijke poging om de geschiedenis te herschrijven, en een begrip dat ten gronde niet langer betekenis heeft – het Westen – nieuw leven in te blazen.

Dat standpunt werd het best verwoord door Peter Beinart in The Atlantic.

Het Westen, schrijft hij, was een term die in de koude oorlog betekenis had. Toen was het een geografische aanduiding, oost tegen west.

Maar intussen is het die context kwijt. ‘Polen ligt oostelijker dan Marokko, Frankrijk oostelijker dan Haïti. Australië ligt ten oosten van Egypte’.

Het Westen is evenmin nog een ideologische of economische term. ‘India is ’s werelds grootste democratie. Japan is bij de meest ontwikkelde economieën. Maar niemand beschouwt hen als deel van het Westen.’

Peter Beinart op de foto van zijn Twitter-account
Peter Beinart op de foto van zijn Twitter-account

Het Westen, schrijft Beinart, heeft alleen nog zin als ‘raciale en religieuze term. Om als Westers beschouwd te worden moet een land overwegend christelijk zijn (liefst protestants of katholiek) en overwegend blank. Als er twijfel bestaat over de ‘Westersheid’ van een land heeft het met dubbelzinnigheid of spanning te maken tussen deze twee karakteristieken.’ Latijns-Amerika voldoet aan het religieuze criterium maar is ‘volgens standaarden van de VS niet duidelijk blank’. Albanië en Bosnië zijn wel wit maar niet christelijk.

Trump gaf zijn toespraak in een land dat etnisch grotendeels homogeen is, en hij past dat toe op zijn eigen land dat het tegendeel van homogeen is.

‘Gelet op het feit dat Trump onze waarden koppelt aan de VS en aan de traditie, het geloof, de cultuur en de identiteit van Polen, was het niet moeilijk je in te beelden wie buiten beschouwing blijft’.

Bovendien, aldus Beinart, kun je je afvragen waar Trump haalt dat radicale gewelddadige islam een existentiële bedreiging vormt? De president doet zijn uitspraken terwijl IS zijn laatste grote bastions Mosoel en Raqqah verliest.

‘Zal Trump dit morgen ook nog menen?’

Rechts reageerde, ook geïnspireerd door de linkse kritiek, grotendeels eensgezind positief.

Binnen het rechtse kamp bestond wel verdeeldheid over de vraag waarom het een goede toespraak was. Charles Krauthammer, medewerker van Fox News en columnist bij onder meer The Washington Post, zag in de toespraak een weerlegging van het ‘America First’ dat Trump tijdens de campagne en bij zijn eedaflegging had verdedigd. ‘Dit was een anti-Rusland toespraak, heel ongewoon voor deze president’, aldus Krauthammer bij Fox. ‘En de enige vraag die de Polen rest is: zal Trump dit morgen ook nog menen?’

Krauthammer noemde het de beste toespraak ooit van Trump en ‘Reaganesk’.

Maar de meeste conservatieven lazen er geen aanval op Poetin in, maar een aanval op Trumps voorgangers Obama en Bush, en vooral een aanval op hun universalisme.

De eerder aangehaalde David French is zoals Krauthammer zeker geen supporter van Trump. In 2016 werd hij nog even naar voor geschoven als potentiële conservatieve presidentskandidaat die een alternatief kon bieden voor Trump.

Nu verdedigt hij de toespraak en trekt hij ten strijde tegen Beinart.

‘Als hij (Beinart dus, red) verklaart dat vorige presidenten een andere mening toegedaan waren, dan maakt dat nog niet dat die vorige presidenten gelijk hadden. Ze waren verkeerd. Op gevaarlijke wijze verkeerd. En Trumps ‘zonde’ is niet racisme maar eerder dat hij de valse god van het utopisme van het establishment van na de koude oorlog aan de kaakt stelt. Ross Douhat (conservatief columnist bij The New York Times, red.) heeft gelijk. Trumps toespraak was geen wit nationalisme, het ging om een verwerping van universalisme’.

‘Dit universalisme maakte dat beide vorige presidenten ernstige fouten maakten in het buitenland. President Bush was idealistisch over onze vermeende vrienden – hij geloofde dat ze vrijheid verkozen boven het vereffenen van oude rekeningen.’

‘President Obama was idealistisch over onze vijanden. Hij geloofde dat als je de gewettigde grieven tegen de VS en Israël zou aanpakken, de vermeende universele waarden een kans zouden maken tegen de krachten van de haat’.

De realiteit, aldus French, is dubbel. Sommigen omarmen de rechtsstaat met individuele vrijheden en anderen verwerpen dat, en dat is zeker niet geografisch gebonden. Maar: ‘Hoe gaan we om met die dubbele realiteit? ‘Het realistische antwoord is dat hoewel de drang naar vrijheid het product is van ideeën die op een specifieke plaats ontstonden, die drang uiteraard niet beperkt is tot die plaats of de bewoners van die plaats. Als je er daarentegen voor wilt zorgen dat die cultuur en die ideeën overleven of zelfs groeien moet je de ideeën en de plaatsen waar ze vandaan kwamen beschermen. Je kunt niet zomaar en masse mensen uit andere culturen toelaten en ervan uitgaan dat de fictieve drang naar vrijheid wortel zal schieten’.

Dat is volgens hem de basis van wat Trump in Warschau vertelde. En daar is niets racistisch aan, schrijft hij.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content