De onstuitbare maar allicht tijdelijke opmars van Donald Trump, en waarom Republikeinen hem rauw lusten

De 69-jarige miljardair Donald Trump, de enige presidentskandidaat met een eigen parfum, staat volgens de peilingen sinds deze week uitgesproken op kop van het Republikeinse veld. Maar waarom werkt hij vooral zijn eigen partij op de zenuwen? En hoe kan een overlijden hem eventueel helpen?

“Ik wil dit winnen”. Dat zei Donald Trump, in beginsel een vastgoedmagnaat, niet eens een maand geleden bij de voorstelling van zijn presidentskandidatuur. Velen trokken dat in twijfel. Trump is berucht om zijn zin voor zelfpromotie. Gebouwen dragen zijn naam. Hij heeft in de loop der jaren een kledinglijn, parfums, een luchtvaartmaatschappij, flattorens, golfterreinen, hotels, casino’s, boeken, een tijdschrift, een vodkamerk en een spel onder zijn familienaam uitgebracht. Hij heeft 14 jaar lang tv-programma’s gepresenteerd, The Apprentice, afgewisseld met Celebrity Apprentice, die talentshows voor leerling-zakenlui wilden zijn, maar die toch vooral het talent van Trump in de verf zetten.

Niet al zijn initiatieven waren even succesrijk. Hij stond een keer met anderhalf been in een faillissement. Zijn tijdschrift en zijn luchtvaartmaatschappij flopten. Macy’s heeft een paar weken geleden zijn kleren uit de rekken gehaald (niet omdat ze slecht verkochten, maar omdat Trump Mexicanen verkrachters had genoemd).

Als hij de verkiezingen wint, wordt hij de eerste president met zijn eigen parfum in omloop. Meer dan één parfum trouwens, zijn aanhang kan kiezen tussen de geuren ‘success’ en ‘empire’. Hij wordt ook de eerste president naar wie gebouwen werden vernoemd nog voor hij aan verkiezingen deelnam.

Maar wil hij dit echt winnen? Kan hij dit echt winnen? Of is zijn kandidatuur een opgeblazen ballon die over luttele dagen tegen een naald opwaait?

Top of the World

Deze week was Trump waar hij wilde zijn: in het centrum van de belangstelling, met zalen die vollopen en journalisten die hem op de hielen zitten. De recentste nationale peiling van The Economist en YouGov toont hem duidelijk op kop van de Republikeinse kandidaten, met weliswaar maar 15 procent van de Republikeinse kiesintenties in een heel druk veld. Hij heeft een voorsprong van 4 procent op zijn eerste concurrent, Jeb Bush. Hij was ook de beste tweede in de peiling: meer ondervraagden (12 procent tegenover 7 procent voor Bush) gaven hem op als tweede keus, in het geval hun favoriet zou afvallen.

De negatieven voor Trump blijven hoog. 29 procent van de ondervraagden denkt dat Bush uiteindelijk de nominatie zal winnen, tegen 7 procent voor Trump.

Look forward to being in Phoenix tomorrow at 2:00 P.M. Hottest ticket in entire country. Was supposed to be 500 people, now many thousands!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) July 11, 2015

Maar ook daar gebeurt een ommezwaai. Toen hij niet eens een maand geleden, op 16 juni, zijn kandidatuur aankondigde, had hij bijna 60 procent van de Republikeinse kiezers tegen zich. Nu staat, volgens een regionale peiling in North Carolina, 55 procent positief tegenover hem.

Hij scoort goed bij heel conservatieve kiezers, bij jongeren en mannen.

‘Zo snel dat je duizelig wordt’

Hij gaf deze week “een tsunami” aan interviews, dixit mediawatcher Howard Kurtz. Het ene interview was al uitzinniger dan het andere. In zijn lang gesprek met Anderson Cooper van CNN kwam ook Irak ter sprake.

“Als ik win zou ik de olievelden aanvallen die gecontroleerd worden en in bezit zijn van IS. Zij verdienen daar een hoop geld mee Ze renoveren een hotel in Irak. Kun je dat geloven?”

Zou je dan niet de rijkdom van Irak vernietigen?

“Nee, nee, er is geen Irak, er is geen Irak. Er zijn geen Iraki’s, ze vallen uiteen in zovele fracties”.

En je denkt niet dat je door de olievelden te bombarderen massa’s mensen kwaad zult maken?

“Ik zou die olievelden naar de verdoemenis bombarderen. Ik zou niet veel troepen sturen, omdat je geen troepen meer nodig hebt eens ik klaar ben. Ik zou er dan Exxon, of een andere van de grote oliemaatschappijen, op afsturen, en die bouwen dat zo snel terug op dat je er duizelig van wordt”.

Die oliemaatschappijen zou hij wel door soldaten laten beschermen, hij zou troepen uitsturen om de oliezones te verdedigen. De rest, hun afgesneden hoofden, hun revoluties, of hoe je het ook wilt noemen, moeten ze maar onderling uitvechten.

Nucleaire onderhandelingen met Iran? “Die mogen hooguit een week duren. Maximum een dag eigenlijk, maar laten we zeggen een week. Ik weet hoe ik een overeenkomst moet opstellen”.

Geen fouten, geen tranen

Je ziet zo waarom Trump, en zijn populisme, aan populariteit wint, zowel bij potentiële kiezers als bij journalisten. De eersten zijn meer geïnteresseerd in hem dan in alle andere kandidaten samen: Zijn naam werd vorige week 1,9 miljoen keer vermeld in sociale media. Hillary Clinton, de Democratische koploper, en een verre tweede, haalde 448.000 vermeldingen.

.@realDonaldTrump gets more social media mentions than @HillaryClinton. @CNN still focused primarily on Trump. pic.twitter.com/ITQ3NrXdXy

— Jonathan Langdale (@jlangdale) July 10, 2015

Hillary werd een dag voor Trump ook door CNN geïnterviewd. Bij haar was alles uitgemeten, de tijd, de vragen, de antwoorden. De behoedzaamheid was voorverpakt en te snijden. Bij de tweede vraag stond blijkbaar een woordvoerder te gesticuleren. Trump komt zonder entourage, zonder voorafgaande voorwaarden, zonder blad voor de mond. Hij gaat geen onderwerp uit de weg. Wat hij vertelt, raakt niet altijd kant of wal, maar het is in ieder geval afwijkend en wellicht minder bestudeerd. En hoeveel onzin hij ook spuit, hij volhardt in zijn boosheid. Dat schijnt deel uit te maken van zijn zakenfilosofie: geef nooit een fout toe. Fouten toegeven, is zoals wenen: een teken van zwakte. En zwakte is het ergste wat je kan overkomen. Hij is sterk. Hij wint.

Een dood in San Francisco

Maar het zijn niet alleen de alomtegenwoordigheid in de media en de niet afgemeten antwoorden die Trump vooruithelpen in de peilingen. Een drama speelde de afgelopen dagen in zijn voordeel. In San Francisco werd de 32-jarige Kathlyn Steinle doodgeschoten door een illegaal in het land verblijvende Mexicaan. De man heeft, als illegaal, meerdere namen en meerdere leeftijden, tussen 45 en 56. De politie kent hem vooral onder de naam Francisco Sánchez.

Eind vorige week loste Sánchez een of meerdere schoten op een pier in San Francisco, een drukke toeristische plekpleister waar Steinle, die net voor haar werk naar de stad was verhuisd, haar ouders rondleidde. Of hij op haar mikte, dan wel gewoon wat hij in het rond schoot, is niet duidelijk, maar hij trof haar volgens een politierapport in de borst. Zij overleed in het hospitaal, in de armen van haar radeloze en naderhand ontroostbare ouders.

Trump, die de voorbije weken herhaaldelijk het nieuws haalde met zijn uitspraken over de illegale Mexicanen (“Ze brengen drugs“, zei hij bij de voorstelling van zijn campagne, “ze brengen misdaad. Het zijn verkrachters. En sommigen, veronderstel ik, zijn goede mensen”), en die hiermee behalve Mexicanen en bij uitbreiding Spaanstalige Amerikanen ook een deel van de economische wereld tegen zich in het harnas had gejaagd, moest niet veel toevoegen aan wat de pers over de zaak berichtte.

Francisco Sánchez, herhaaldelijk veroordeeld en soms voor jaren in de gevangenis gegooid wegens onder meer drugbezit, was vijf keer het land uitgezet. Hij keerde telkens terug omdat er naar zijn zeggen meer en beter betaald werk in de VS voorhanden was. Eerder dit jaar was hij opnieuw gearresteerd en in april had het officieel agentschap dat voor de repatriëring instaat, hem doorgestuurd naar San Francisco waar hem nog een rechtszaak wachtte wegens drugsbezit. Het ging om een kleine hoeveelheid drugs, de rechter klasseerde de zaak en beval de vrijlating van Sánchez. De afspraak was dat San Francisco hem in dat geval terug zou overdragen aan degenen die hem wilden uitzetten, In principe had hij moeten terugkeren naar het detentiecentrum van waar hij zou uitgezet worden, maar San Francisco, de symboolstad voor allerlei vrijheden, en ook wellicht de meest linkse stad in de VS, werkt niet mee aan uitzetting van illegalen. De stad is hierin verre van de enige in de VS. Maar in dit geval liep het in onopgehelderde omstandigheden (was Sánchez stoned?) dramatisch af. Sánchez opende het vuur met een wapen dat eerder gestolen was uit de auto van een agent.

De nieuwe Willie Horton?

Gedurende weken hadden specialisten Trump van wederwoord gediend inzake de Mexicaanse migranten. Uit studies (maar hoe betrouwbaar zijn studies over illegalen?) zou onomstotelijk blijken dat de criminaliteit bij volgens de lagere schattingen 11 miljoen illegalen in de VS minder hoog ligt dan bij de rest van de bevolking. Ja, een hallucinante 80 procent van de Latijns-Amerikaanse vrouwen die illegaal de VS inkomen, worden onderweg aangerand of verkracht, maar dat gebeurt niet in eerste instantie door andere illegalen, maar wel onder meer door de maffia die de trafiek stuurt.

Maar die ene dood leek al dat weerwerk met studies irrelevant gemaakt te hebben.

Of de dood van Steinle een bepalend element zal worden in deze verkiezingen valt niet te voorspellen. In 1988 kon George Herbert Walker Bush, de vader van Jeb en George W., zijn Democratische rivaal Michael Dukakis onder meer onderuit halen met Willie Horton. Toen Dukakis gouverneur van Massachusetts was, mocht de veroordeelde crimineel Willie Horton op weekendverlof. Dukakis speelde geen rol bij de toekenning van het verlof of had de wetgeving niet laten stemmen die dat verlof mogelijk maakte. Horton verkrachtte tijdens zijn vrij weekend een vrouw en hij sloeg op de vlucht. De campagne van pa Bush schreef dat toe aan het lakse beleid van de gouverneur. Lee Atwater, de campagneleider van Bush, die bloed kon ruiken, zei hierover: “Tegen de tijd dat we klaar met hem zijn, zullen de mensen zich afvragen of Willie Horton de kandidaat-vicepresident is van Dukakis”.

Racial politics have been around forever in the United States. This is @GeorgeHWBush’s infamous “Willie Horton” ad: https://t.co/xYL9fjqp2y

— Think Mexican (@ThinkMexican) July 8, 2015

Dukakis verloor en pa Bush werd president.

Zo’n vaart loopt het met deze moord allicht niet, maar Trump doet iets wat Republikeinen enerveert: hij verplicht hen om over migratie en illegaliteit te praten. Hij trommelde vrijdag andere slachtoffers van illegalen op. De ouders van een jonge zwarte sportman, die doodgeschoten werd door een illegaal. De vader van een jonge motorrijder, van de weg gemaaid door een illegaal.

Een gemiste doelgroep

De anti-illegalencampagne van Trump (die overigens als vastgoedmagnaat zelf illegalen tewerkstelt, zij het wellicht via onderaannemers) komt op het moment dat de Republikeinen een verwoede poging ondernemen om eindelijk wat Spaanstalige aanhang te winnen. Bij de vorige presidentsverkiezing stemden de latino’s 3 tegen 1 voor Obama. De Republikeinse partij heeft enkele tientallen miljoenen dollar voorzien om de Spaanstaligen, een snel groeiende groep, te paaien. Dan helpt het niet dat Trump Mexicanen verkrachters noemt.

Trump is veel maar niet dom. Dat geven ook degenen die hem een blaaskaak en een karakteriële leugenaar noemen, grif toe. Hij heeft natuurlijk de peilingen van Pew gezien, waaruit overduidelijk blijkt dat de Republikeinse kiezers vinden dat hun verkozenen schromelijk tekort schieten inzake migratie en illegalen. Het is volgens Pew een van de onderwerpen waar Republikeinen en Democraten echt van mening verschillen. Democraten staan globaal positief tegenover migratie en /of illegalen, Republikeinen zijn veel negatiever dan ze in het verleden waren, en ze vinden dat de partij hun belangen niet goed verwoordt of vertegenwoordigt. De basis van de partij is, wat de studies en statistieken ook zeggen, overtuigd dat die illegale inwijking leidt tot lagere lonen voor Amerikanen en verhoogde criminaliteit. En deze conservatieve kiezers, die vaak niet veel levenswaarden met Trump delen (hij is bijvoorbeeld voor het recht op abortus, hij is meermaals getrouwd, hij is voor veralgemeende ziekteverzekering), vinden in hem iemand die zegt wat ze zelf menen te denken. Hij is een buitenstaander bovendien, iemand die niet met het establishment in Washington geassocieerd wordt en die kan inspelen op het wantrouwen voor politici.

Hij gaat kop vooruit in tegen de verhaallijn van de arme migrant die (“uit liefde”, zoals Jeb Bush recent zei) een beter leven komt zoeken. Neen, voor Trump is het één moedwillige rotzooi, stuurt de Mexicaanse regering willens en wetens criminele elementen naar de VS – zodat ze ze zelf kwijt is. “Ik houd van Mexicanen”, zei hij na zijn kandidaatstelling, “maar iedereen weet dat de illegalen heel veel problemen brengen”.

Als hij aan de debatten kan deelnemen, zal het daarover moeten gaan, hoe vurig de andere Republikeinen het onderwerp ook willen vermijden. Trump is toxisch, zei een Republikeinse consulent, in die zin dat andere kandidaten, omdat hij het publiek paait, of toch een deel ervan, schrik hebben om tegen hem in te gaan, door hem in de grond geboord te worden. Trump is toxisch omdat hij de tegenstand verlamt.

Zwak en sterk, verliezers en winnaars

Er is nog iets merkwaardig aan Trump: zijn taalgebruik. Hij heeft zich 14 jaar lang in het tv-programma The Apprentice kunnen tonen als daadkrachtig, als de baas die boven alle anderen uittroont. Aan het eind van elke aflevering moest hij op korte tijd en op basis van summiere informatie een van de kandidaten ontslaan (you’re fired!). Hij moest voordien de krijtlijnen uitzetten en ingrijpen als kandidaten over de schreef gingen. Hij was de god van dat programma, alomtegenwoordig, alwetend, min of meer rechtvaardig, maar vooral daadkrachtig: doe het en doe het nu. Dat is het presidentschap dat hij wil projecteren, die man die overal snelle actie kan veroorzaken.

De terminologie die hij in zijn tv-show ontwikkelde, gebruikt hij nu in een politiek kader. Zijn hoofdcategorieën, in de tv-uitzending en nu in zijn politieke analyse, zijn “weak” en “strong”. Zwak en sterk, eerder dan goed of slecht, dom of slim, juist of verkeerd, beter of slechter. Naast zwak en sterk is er een tweede duo: winner of loser. Jeb Bush is “zwak inzake migratie” – misschien omdat hij met een Mexicaanse vrouw is getrouwd. Hillary Clinton was de zwakste minister van Buitenlandse Zaken aller tijden. Wie sterk, is wint. En wie zwak is, wordt uiteindelijk een loser.

Hij is de winnaar die anderen doet winnen. Dat zei hij tien jaar geleden tijdens een interview voor het boek Trump Nation (hij deed auteur Timothy O’Brien een proces aan omdat die Trumps rijkdom zou hebben onderschat, maar de quotes in het boek werden nooit betwist). “Ik win. Ik win altijd. Op het einde win ik, of het nu in het leven is, in golf of in tennis”. En omdat hij wint, willen anderen aan zijn zijde staan.

Trump is ook wel eens vergeleken met de bullebak op de speelplaats. Waar wil je staan, aan de kant van de bullebak, of aan de overkant? De andere Republikeinse presidentskandidaten weten niet welke plaats ze kunnen innemen naast de bullebak.

De kandidatuur van Trump is er op gericht de VS weer “sterk” te maken, het land weer te laten winnen, de bewoners een kans op winst te geven. Te worden zoals hij, zoals de kandidaten aan zijn tv-show eigenlijk zijn leven wilden, met limousines, privé-helikopters en een druk uitgaansleven. Tant pis voor de losers.

Tot in Tokio

“Wanneer zag je voor het laatst een Chevrolet in Tokio?” vroeg Trump tijdens de voorstelling van zijn kandidatuur. Of hij dat zinnetje gewoon uit zijn mouw schudde of niet, het is vintage Trump, en het is een colloquium over communicatie waard. Want wat doet hij met die ene vraag? Hij geeft aan dat hij een man van de wereld is, een miljardair die reist. Hij neemt zijn toehoorders serieus, alsof ze zelf ook wel eens in Tokio komen. Hij stelt, al dan niet gebaseerd op cijfers, een probleem aan de kaak – Japanse auto’s komen naar de VS in veel grotere getallen dan omgekeerd. En hij impliceert verandering: met hem aan het stuur zullen er wel Chevrolets in Tokio rijden. En veel meer dan er nu Toyota’s in de VS zijn. “Wanneer zag je voor het laatst een Chevrolet in Tokio?” Dat is de massacommunicatie die Trump bedrijft. “Iemand verkracht die vrouwen”, repliceerde hij toen een interviewer inbracht dat verkrachte illegale vrouwen allicht niet door illegalen verkracht werden. De concrete beschuldiging (“Het zijn verkrachters”) wordt een niet concrete beschuldiging (“Iemand verkracht die vrouwen”) die ook niet meer te weerleggen valt.

Trump werkt zijn partijgenoten op de zenuwen.

Donderdag werd hij gebeld door partijvoorzitter Reince Priebus die hem volgens een verslag in The Washington Post vroeg om zijn boodschap inzake Mexicanen wat te dimmen. Het gesprek, schreef The Post, had zowat een uur geduurd. Priebus zelf was aangepord door adviseurs die geloven dat de partij met Trump een paard van Troje heeft binnengehaald. Hij zuigt de zuurstof uit de kamer – is een vaak gehoorde klacht. De andere kandidaten krijgen nog nauwelijks aandacht omdat tv-stations liever Trump volgen.

Maar Trump verdedigt alleen maar Trump en niet de partij. Hij is maar een halfslachtige Republikein, gaf eerder geld aan de Clintons, was ooit Democraat en nadien Onafhankelijke alvorens een Republikein te worden. Wat hij nu doet, en hoe hij de Spaanstalige bevolking op stang jaagt, helpt op termijn, denken Republikeinse strategen, de Democraten. Waar Trump ook gaat, duiken nu protestgroepen op met de slogan ‘Dump Trump’, die behalve Trump ook diens partij viseren. Trump wil in interviews ook niet aangeven dat hij zich zal neerleggen bij een eventuele nederlaag in de voorverkiezingen. Hij overweegt in dat geval als onafhankelijke verder campagne te voeren.

‘Hij weet wel beter’

Het artikel in The Post stond nog maar net op de site toen Trump het via Twitter en in interviewtussenkomsten corrigeerde. Priebus had hem “misschien tien minuten” gebeld, “vooral om me te feliciteren met mijn fantastische campagne”. Hij had dat ook wel gezegd van het dimmen, maar er direct aan toegevoegd dat Trump karakterieel niet geneigd zou zijn dat soort advies te volgen. “Hij weet wel beter dan me de les te lezen”. Trouwens, de Republikeinen maken zich ten onrechte zorgen. Hij, Trump, zou de latino-stemmen binnenhalen. “Als ze zien dat ik banen in dit land creëer, zullen ze wel op mij stemmen”.

Op 6 augustus wordt het eerste debat tussen Republikeinse presidentskandidaten door Fox News uitgezonden. De regel is dat de eerste tien kandidaten uit een nationale peiling mogen deelnemen. Zoals het er nu naar uitziet, hoort Trump daar in ieder geval bij. Toch zijn er Republikeinse adviseurs die hem liever zouden weren. Niet alleen omdat hij het debat verlegt in een richting die de kandidaten uiteindelijk stemmen zal kosten – ze moeten zich uitspreken voor of tegen migratie. Maar ook en misschien vooral omdat het die kandidaten niet zal helpen dat ze om de haverklap door Trump omschreven worden als ‘zwak’ en/of ‘losers’. Dat levert gedroomde soundbites op voor de latere Democratische tegenstrever.

“@tommyz63 @Reince let Trump speak. He is only saying what the rest of us, including you, already know #Illegals are a huge problem!”

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) July 9, 2015

Maar kunnen ze hem weghouden? Sommigen hopen op een snel schandaal. Trump speelt overal vals, tot en met bij het golfen, dus er moet ergens wel iets te vinden zijn. Hij liegt waar je bijstaat, hij overdrijft succes en onderschat zijn mislukkingen. Hij compliceert zijn deals (geeft hij in Trump Nation toe) zodanig dat alleen hij nog kan volgen wat er aan de hand is. (daarnaast leert het boek dat hij onophoudelijk Oreo-koekjes eet, en dat hij aan smetvrees lijdt).

Deze week vond een krant illegalen aan het werk op een hotelsite van Trump in Washington. Reactie van Trump: “Hoe zou ik kunnen garanderen dat er geen illegalen voor me werken als er zovelen in het land zijn? Trouwens, ik stel die mensen niet te werk. Ik werk met heel gedegen onderaannemers. Maar als zijn op hun beurt onderaannemers inschakelen, kan ik niet garanderen wat die doen.”

Een andere mogelijkheid is: kandidaten moeten openheid van inkomsten geven. Trump heeft aangekondigd dat hij “8,7 miljard dollar waard is”. Volgens zakenmagazine Forbes is het “nauwelijks” 4 miljard. Voor Trump is de omvang van zijn fortuin een erezaak waar hij al enige processen rond gevoerd heeft. Zal hij, tegen limietdatum 21 juli, kunnen bewijzen dat hij inderdaad 8,7 miljard waard is? Als hij zijn boeken niet opent, heeft men een grond om hem uit de debatten weg te houden.

‘Gelukkig ben ik heel rijk’

Is zijn campagne meer dan gebakken lucht?

Ze kost hem geld, en Trump is, alweer volgens Trump Nation, een boek waaraan hij langdurig zijn medewerking verleende, zodanig gierig dat hij soms de telefoon van een ander leent om niet zelf voor het gesprek te moeten betalen.

Ook over boycot van een aantal bedrijven tegen hem had hij het met Anderson Cooper.

Hoeveel heeft dit jou gekost? wilde Cooper weten.

“Veel. Het heeft me veel gekost.”

Kun je daar een bedrag op plakken?

“Nee, het gaat om veel geld. Maar gelukkig ben ik heel rijk, en doet het er niet toe. Doet het er toe? Nee. Wat er toe doet, is Amerika terug groot te maken. Dat is het goede nieuws, ik ben heel rijk. Ik heb een ongelofelijk bedrijf uitgebouwd. Je praat over heel veel geld. Maar voor mij is het peanuts. Maar veel geld. Meer geld dan een campagne zou kosten”.

Trump houdt van spektakel. Dat heeft hij van zijn moeder, zegt hij, die eindeloos voor tv zat als de Britse koninklijke familie in beeld kwam. Dat leek haar wel wat, koningin te zijn. Hij heeft dat dramatische ook een beetje van zijn vader, die ballonnen lanceerde met een bon voor 50 dollar erin. Wie een ballon bemachtigde, kreeg 50 dollar korting op een appartement van 5.000 dollar.

Donald Trump heeft ook nog wel wat truken in zijn doos. Zo heeft hij vele politici al dan niet financiële diensten bewezen. Hij vergeet die dingen niet. Hij heeft een heel archief met bedankingsbrieven en andere notities. Wie hem bekritiseert, krijgt dikwijls meteen lik op stuk met een bedankingsbrief uit het niet zo verre verleden. Hij, zegt hij vaak, heeft geen geld van anderen nodig voor zijn campagne. HIj zal dus ook geen bedankingsbriefjes moeten schrijven..