De oppositie maakt in het door terreur geteisterde Nigeria voor het eerst werkelijk kans om het politieke roer om te gooien. Maar de bevolking lijkt gelaten en onverschillig. ‘Stemmen? Waarom zou ik?’
Gekscherend hebben ze onlangs maar een eigen vlag gehesen naast hun huis in de Nigeriaanse grootstad Lagos. ‘Als we volledig op onszelf aangewezen zijn, verdienen we ook een eigen banier’, vonden schrijver Igoni Barett en zijn vrouw. Zelfredzaamheid: het is niet alleen een vereiste, maar ook een vanzelfsprekendheid in Nigeria. Zaterdag trekken de Nigerianen naar de stembus om een nieuwe president te kiezen – of de zittende president Goodluck Jonathan te herkiezen. Al kun je je inderdaad afvragen of ze wel een regering nodig hebben.
Want elk huishouden is een zelfstandig ministaatje waar de generator steevast bromt wanneer het staatsbedrijf NEPA weer eens besluit een bepaalde buurt van het elektriciteitsnet af te sluiten. In de volksmond staat NEPA dan ook voor Never Expect Power Again. Het net heeft slechts capaciteit om elk huis gemiddeld drie uur stroom per dag te geven. Zo’n 100 miljoen Nigerianen zijn zelfs niet aangesloten op het elektriciteitsnet. Iedere burger zorgt er ook zelf voor dat er genoeg diesel is om de gulzige generator, die net zo gul dikke, smerige rook uitstoot, van brandstof te voorzien. Dagelijks worden duizenden Nigeriaanse naira’s gespendeerd om de lichten, koelkast, ventilator, tv of computer draaiende te houden. En zonder elektriciteit is ook water pompen – ook zelf te doen – niet mogelijk. Als het water dus wél stroomt, vult iedereen gauw tonnen en jerrycans. Want vaak gaat wassen in de stad net zoals op het platteland: met kommetjes en emmers. De gastank moet ook geregeld worden gevuld om te kunnen koken. Als je al een fornuis hebt. Anders gebruik je kerosine voor je gasstelletje. En de bewaking van je huis of je erf? Ook zelf te regelen.
Stemmen? Waarom zou ik?
‘Dus stemmen? Nee’, antwoordt Barett. ‘Waarom zou ik?’ De fotograaf en de dierenarts die bij hem aan een cafétafel zitten, knikken instemmend. Zij gaan ook niet stemmen. Gehuld in dikke sigaretten- en wietdampen, praten ze spottend over de komende verkiezingen. Nochtans zullen die niet alleen voor Nigeria gevolgen hebben, maar voor de hele West-Afrikaanse regio. Misschien zelfs voor het hele continent, want Nigeria geldt als de economische reus van Afrika. Maar dat kan dit drietal niet veel schelen. In de rij staan voor een trage registratie en weer in de rij staan voor een stemkaart ziet ze niet zitten. Ze vinden het de moeite niet om ‘iemand anders rijk te maken’. Want zo wordt de politiek in Nigeria beschouwd: een weg naar het snelle (olie)geld.
De drie dienstweigeraars hebben het nochtans niet bepaald slecht: ze zijn hoogopgeleid, redelijk succesvol, en behoren tot wat je de Nigeriaanse middenklasse zou kunnen noemen. ‘Maar ik zou het gevoel hebben niet voor mijzelf te stemmen maar voor corrupte politici’, zegt de fotograaf, die niet bij naam genoemd wil worden. ‘Maar wat doen zij voor mij? Wat heb ik aan hen? Ik ben mijn eigen regering.’
Welk nut de Nigeriaanse politiek dan nog wel heeft, willen we weten. ‘Vermaak’, zegt Barett, wiens nieuwe satirische boek Blackass in juni zal verschijnen, resoluut. ‘Politici weten dat ook wel. En wij trappen erin: we praten de hele dag over hoeveel Goodluck Jonathan drinkt en met welke vrouwelijke bewindslieden hij het doet. We praten niet over waarom hij campagne voeren belangrijker vindt dan een statement maken over de terreurslachtoffers van Boko Haram in het noorden van het land.’
We praten de hele dag over hoeveel Goodluck Jonathan drinkt en met welke vrouwelijke bewindslieden hij het doet.
Onverschilligheid tegenover Boko Haram
De onverschilligheid van de overheid is volgens Barett ook op de bevolking overgeslagen. Dat verklaart ook waarom er relatief weinig verontwaardiging en ophef is over wat Boko Haram uitricht in het noorden van het land, op zo’n 1800 kilometer van Lagos. De terreurgroep had vorig jaar nochtans een recordaantal doden op zijn geweten. En begin dit jaar moordde ze vermoedelijk al tweeduizend burgers bij de aanval op de vissersplaats Baga. Boko Haram vormt het grootste veiligheidsprobleem voor de regering. ‘We vinden het vreselijk wat daar gebeurt,’ zegt Barett, ‘maar ons dagelijkse leven slokt te veel energie op. En wanneer mensen weten dat hun regering niets om hen geeft, ontstaat een samenleving waarin iedereen met zichzelf bezig is.’
In Lagos moet je wel een dikke huid hebben: 18 miljoen mensen, 36 miljoen ellebogen die zich ergens een weg willen banen. Letterlijk. Probeer in Lagos maar eens een volle bus in te komen. Mannen duwen zo een kleine vrouw omver om een plek te bemachtigen. Vergeet hoffelijkheid – wat trouwens in schril contrast staat tot de verder zeer vriendelijke en beleefde Nigerianen. ‘Als je je ogen niet sluit voor de waanzin hier, het onrecht, de corruptie, de armoede en de ongelijkheid, word je gek’, zegt Barett. ‘We zijn allemaal psychotisch en schizofreen. We spelen voortdurend een rol, thuis, op straat, op ons werk, tegenover westerlingen. Om te overleven gaan we voor onszelf. Verkiezingen zijn eerder entertainment dan dat ze fundamenteel zaken veranderen. Daarvoor zijn er ook te vaak ongeregeldheden en manipulaties bij de stembus.’
Als je je ogen niet sluit voor de waanzin hier, het onrecht, de corruptie, de armoede en de ongelijkheid, word je gek
Activiste Hafsat Abiola-Costello vindt het onverantwoord om niet te gaan stemmen. ‘De meeste mensen in dit land hebben niet voldoende middelen om zelf te voorzien in de diensten die regering niet aanbiedt. Zij zijn dan ook de grootste dupe van de afwezige overheid. Juist voor die grote onderklasse moeten degenen die zichzelf wel kunnen redden hun stemrecht, hun stemplicht, gebruiken.’
Er valt meer te kiezen dan ooit
De deels in België woonachtige activiste weet waarover ze praat. Haar vader Moshood Abiola werd in 1993 de eerste democratisch verkozen president van Nigeria. Abiola wilde onder meer studieboeken lokaal laten produceren tegen schappelijke prijzen en levensmiddelen zoals rijst en zeep betaalbaar maken. Maar nog voor zijn beëdiging werden de verkiezingen nietig verklaard door de toenmalige militaire leider Ibrahim Babangida en werd Abiola vastgezet wegens ‘verraad’. Op de dag van zijn vrijlating in 1998 stief hij onder mysterieuze omstandigheden. Hafsats moeder, die Abiola tijdens zijn gevangenschap verving als boegbeeld van zijn democratische beweging, werd in 1996 vermoord door het toenmalige regime.
Hoewel Hafsat de frustraties van Barett en zijn vrienden over de Nigeriaanse democratie als geen ander deelt, gelooft zij dat er juist bij deze verkiezingen meer te kiezen valt dan ooit. ‘Het is de eerste keer sinds de verkiezingen in 1993 dat de progressieven werkelijk kans maken op het centrum van de macht. En dat betekent een mogelijkheid op meer investeringen in de infrastructuur, dus economische groei en meer banen. In de zeven deelstaten waar de progressieven nu regeren, is dat het geval.’
De spannendste verkiezingen ooit
Nu al wordt deze verkiezingscampagne, de vijfde pas sinds de democratie in 1999 werd hersteld na jaren van militaire dictatuur, bestempeld als de spannendste ooit. Zittend president Goodluck Jonathan (57) van de eeuwig regerende PDP heeft zware concurrentie van oud-generaal Muhammadu Buhari (72) van oppositiepartij APC. Buhari deed eerder al twee keer tevergeefs een gooi naar het presidentschap, maar kan nu profiteren van Jonathans geblunder in de strijd tegen Boko Haram. Tot voor kort hulde de president zich bij voorkeur in stilzwijgen over het immense veiligheidsprobleem in het afgelegen en gemarginaliseerde noordoosten, maar hij kan er niet meer omheen dat onder zijn bewind de terreurgroep vleugels gekregen heeft.
Sinds 2009 heeft het geweld van Boko Haram naar schatting elfduizend mensen het leven gekost. In dat jaar werd hun vermoorde ex-leider Mohammed Yusuf vervangen door Abubabakar Shekau. Onder zijn leiding is de terreurgroep steeds bloeddorstiger en inventiever geworden, met 2014 als voorlopig triest dieptepunt. Boko Haram pakte uit met steeds grotere aanslagen buiten hun gebruikelijke werkterrein – vorig jaar vielen in april 71 doden bij een dubbele bomaanslag in de hoofdstad Abuja – de verovering van steeds meer grondgebied in het noordoosten van het land en de massaontvoering van 257 meisjes.
Ouders ontvoerde meisjes lusten de president rauw
Jonathan deed er een eeuwigheid over om de natie toe spreken over dat drama, nu bijna tien maanden geleden. Toen hij eindelijk besloot de ouders van de meisjes in het plaatsje Chibok op te zoeken, lustten die de president rauw. Tijdens zijn campagne wordt Jonathans konvooi ook geregeld bekogeld met plastic flessen en stenen. Boze burgers vinden dat hij en het leger hun aandacht moeten richten op het opsporen van de meisjes.
Buhari spint garen bij het geblunder van Jonathan in die kwestie. Als noorderling is Buhari ook bekender met het gebied en de inwoners, die grotendeels Fulani zijn zoals hij zelf. Zijn militaire verleden komt hem eveneens erg van pas: de hoop bestaat dat het leger onder zijn leiding wel effectief zal worden ingezet. In de korte periode dat hij het land leidde, heeft hij bovendien bewezen de wijdverbreide corruptie te kunnen bestrijden. ‘Die vormt het grootste obstakel in de ontwikkeling van Nigeria’, zegt Hafsat Abiola. ‘De afgelopen jaren werden miljarden dollars ontwikkelingssteun gestolen. Met Buhari maken we eindelijk kans op een transparante staat die diensten levert en een geloofwaardige ontwikkelingsagenda voert.’
Vergezochte theorieën
Maar ook Buhari heeft zijn minpunten. Want hoewel hij niet in de vetpotten van het land graaide, scoorde hij slecht op het vlak van de mensenrechten. Zo slecht dat het Amsterdamse advocatenkantoor Prakken d’Oliviera vraagt om zijn vervolging bij het Internationaal Strafhof in Den Haag wegens misdaden tegen de mensheid. Buhari zou namelijk betrokken zijn geweest bij het verkiezingsgeweld van 2011, toen hij ook presidentskandidaat was. Toen vielen er in het noorden achthonderd doden en werden kerken en scholen vernield. Bovendien bestaat de angst dat Buhari een islamiseringsagenda heeft: hij was voorstander van de gedeeltelijke invoering van de sharia in de noordelijke deelstaten. Buhari en andere islamitische politici uit het noorden worden er door het kamp van de president zelfs van beschuldigd steun te verlenen aan Boko Haram om zo Nigeria onregeerbaar te maken voor christelijke politici. Al lijkt dat lijkt vergezocht, want zowel in PDP- als in APC-gelederen zijn moslims en christenen vertegenwoordigd.
Wie de reus van Afrika ook zal leiden, gemakkelijk wordt het allerminst. Niet alleen kampt Nigeria in het noordoosten met het terrorisme van Boko Haram, ook in de zuidelijke Nigerdelta, waar de oliereserves van het land liggen, lijkt het na jaren van relatieve rust en amnestieregelingen voor rebellen weer te gaan rommelen. De militanten dreigen chaos te zullen creëren als Jonathan niet wordt herkozen. Er doen geruchten de ronde dat Jonathan het gebied alvast heeft laten overspoelen met wapens. Dat zou funest kunnen zijn voor de olie-industrie, goed voor 95 procent van de Nigeriaanse economie. En die economie doet het nu al slecht: de olieprijs is bijna gehalveerd en de naira is als gevolg daarvan gedevalueerd. Bovendien is een strijd op twee fronten zelfs voor oud-generaal Buhari wellicht ondoenbaar, al heeft zijn achterban ermee gedreigd een ‘parallelle regering’ te vormen als de regerende partij de verkiezingen manipuleert. Want ook de bevolkingsexplosie – de voorspellingen zijn dat Nigeria in 2050 meer inwoners zal hebben dan de Verenigde Staten – en de schrijnende (jeugd)werkloosheid – 54 procent van de jongeren had in 2012 geen werk – vormen een bijzonder gevaarlijke combinatie.
We mogen onze handen niet aftrekken van de politiek. Daarvoor staat er te veel op het spel.
Zwaar weer lijkt hoe dan ook op komst. Maar niet stemmen maakt de situatie er niet beter op, waarschuwt Hafsat Abiola. ‘Door onze handen totaal van de regering af te trekken weten we zeker dat er geen verandering komt. Dat moeten we voorkomen. Daarvoor staat er te veel op het spel.’
Seada Nourhussen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier