De Europese leiders staan op tegen Trump: ‘kom maar op’

© Dino
Stavros Kelepouris
Stavros Kelepouris Journalist Knack.be

Angela Merkel trok na de G7-top flink van leer tegen Donald Trump. Europa-expert Steven Van Hecke ziet een hernieuwde zelfzekerheid in de Frans-Duitse as, maar stelt zich vragen bij de Europese eendracht waarop Merkel lijkt te vertrouwen.

Voor de Europese leiders draaide de G7-top van afgelopen week uit op een sisser. Vooral het klimaat bleek een heikel thema. De Amerikaanse president Donald Trump weigerde te bevestigen dat hij het klimaatakkoord van Parijs zou honoreren, en zo werd op de G7 geen eensluidendheid bereikt over de bescherming van het klimaat. Ook over vluchtelingenhulp verliepen de gesprekken erg moeizaam.

De Duitse bondskanselier Angela Merkel nam na afloop geen blad voor de mond en stelde zich openlijk vragen over de bondgenootschappen van weleer. ‘De tijden waarin we volledig op anderen konden rekenen, zijn een beetje voorbij, zo hebben we de jongste dagen kunnen ervaren’, klonk het. En nog: ‘Wij Europeanen moeten ons lot echt in eigen handen nemen.’

Die woorden werden meteen geïnterpreteerd als een sneer richting Donald Trump. ‘Er zaten haar duidelijk een paar dingen hoog, ja’, zegt Europa-expert Steven Van Hecke (KU Leuven). ‘Maar ze sprak ook over ‘een beetje’ en ‘volledig op anderen rekenen’: dat zijn toch twee nuanceringen die de toon iets minder scherp maken.’

Niettemin: de teneur was duidelijk?

Steven Van Hecke
Steven Van Hecke

‘De uitspraken vormden inderdaad een niet mis te verstane boodschap. Angela Merkel is ook geen beginnend politicus. Ze weet dat het opgepikt wordt als ze zoiets zegt. Er gaat heel veel ontgoocheling in schuil over de niet zo vruchtbare G7-top. Ook handel blijft trouwens een issue tussen Europa en de Verenigde Staten – bij haar passage in het Witte Huis had ze Trump al verscheidene keren duidelijk moeten maken dat er geen sprake kan zijn van een apart handelsakkoord met Duitsland in plaats van met de hele Europese Unie.’

‘Haar uithaal lag anderzijds wel mooi in lijn met uitspraken die ze eerder dit jaar deed. Ondertussen is het makkelijker om ze te herhalen, nu ze weet dat Emmanuel Macron in het Elysée zit. Merkel hoopt dat ze daar een sterke partner aan heeft. Ze moeten natuurlijk wel nog twee horden nemen: hij moet eerst een meerderheid vinden in de Assemblée Nationale, en zij moet in september nog zichzelf opvolgen als bondskanselier. Volgens de laatste aanwijzingen komt het in beide gevallen wel goed voor Macron en Merkel.’

Niet alleen Merkel nam een flinke houding aan tegenover Donald Trump: ook Macron maakte met de veelbesproken handdruk en zelfzeker gebaar.

Steven Van Hecke: ‘Beide incidenten zullen op Trump niet erg veel indruk maken, maar ze zijn wel sprekend als binnenlandse boodschap. Niet toevallig legden Merkel en Macron allebei hun verklaringen af voor het eigen kiespubliek. Dat is kenmerkend voor het voorjaar van 2017. Terwijl eind 2016 iedereen in de lappenmand leek te liggen als gevolg van de brexit, zien we toch bij heel veel Europese leiders een herwonnen zelfvertrouwen. En telkens een buitenlandse verkiezing voor hen goed uitdraait, tankt men bij – denk aan Oostenrijk, Nederland, Frankrijk.’

‘Het zelfvertrouwen groeit, en pro-Europese leiders als Donald Tusk en Merkel gaan niet in een hoekje zitten kniezen. Na de start van de brexitonderhandelingen was de reactie tegenover Groot-Brittannië er een van: ‘kom maar op’. Nu staan de Europese leiders op dezelfde manier op tegen Trump.’

Angela Merkel, Emmanuel Macron, en Donald Trump
Angela Merkel, Emmanuel Macron, en Donald Trump© Belga

Met een zelfverzekerde Merkel en Macron lijkt de belangrijke Frans-Duitse as opeens weer springlevend.

Steven Van Hecke: ‘De laatste jaren heeft die Frans-Duitse motor in ieder geval ondergepresteerd. We moeten al teruggaan naar de samenwerking van Nicolas Sarkozy en Angela Merkel om een moment te vinden dat die echt kon wegen op het Europese beleid. Dat heeft weliswaar vooral te maken met de zwakte van François Hollande.’

‘Ik geloof wel in de heropleving van die Frans-Duitse as, al moeten we niet meteen concluderen dat die Europa terug aan het draaien krijgt. Er zal een nieuwe wind waaien door de samenwerking tussen de twee grootmachten, maar daarmee is niet gezegd dat alle andere lidstaten bij ieder voorstel hoera gaan roepen. De Europese Unie is niet meer die van de stichtende lidstaten. Als het gaat over pakweg defensie en handel, weet ik niet of de landen uit Centraal- en Oost-Europa heel enthousiast zullen zijn over meer Europese integratie.’

U bedoelt dat de Europese ‘we’ waar Merkel het over heeft helemaal niet bestaat.

Steven Van Hecke: ‘Dat denk ik inderdaad. Er is niet alleen het verschil tussen west en oost, maar – als het over economie gaat – ook tussen noord en zuid. Dat de 27 lidstaten samen een nieuw elan zouden vinden, is weinig waarschijnlijk. Ik vermoed dat Merkel en Macron zich in de eerste plaats op de eurozone zullen richten, waar het een beetje – ietsje! – makkelijker is om tot een consensus te komen. Maar ook binnen de eurozone zullen problemen niet snel van de baan zijn. Griekenland bijvoorbeeld blijft nog steeds een probleem.’

Komt een Europa op verschillende snelheden steeds dichter?

Steven Van Hecke: ‘Zo’n Europa bestaat al. Er is al langer een grote mate van asymmetrie in de Europese constructie, mede door de eurozone, de Schengenzone en allerlei andere uitzonderingen. Na de Duitse verkiezingen zal wellicht blijken dat samen-uit-samen-thuis vast dreigt te lopen, en zal de Europese differentiatie verder worden gezet. Er zullen afspraken en versterkte samenwerking komen met kleinere groepen, maar altijd met de optie dat het binnen het kader van de bredere Europese Unie kan en dat er niemand uitgesloten wordt.’

‘Dat bepaalde landen op de rem gaan staan als anderen voor vooruitgang gaan, kan stilaan geen sprake meer van zijn. In de praktijk was iedereen het hier al over eens, impliciet sinds de deal tussen Cameron en de Europese Unie en expliciet sinds de Verklaring van Rome. Maar vandaag lijkt ook in het openlijke discours het taboe doorbroken. Dat geeft wat meer zuurstof en meer mogelijkheden aan samenwerkingsverbanden binnen Europa.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content