De Belgische uitlopers van het Turkse conflict

Op 17 november 2016 werd een protestmars gehouden tegen de AKP-regering. © Belga
Ayfer Erkul
Ayfer Erkul Freelancejournaliste

Als het regent in Turkije, druppelt het bij de Turkse en Koerdische Belgen. Molotovcocktails, wederzijdse scheldpartijen en messentrekkerijen.

Op 17 november 2016 trok een colonne auto’s richting Koerdisch Instituut in Brussel. Terwijl een aantal inzittenden met Turkse vlaggen zwaaide, gooiden anderen een molotovcocktail naar het gebouw. Een ruit sneuvelde en de molotov bleef een tijdje branden tegen de buitenmuur waarop de colonne onder luid getoeter vertrok. Iemand filmde de gebeurtenissen en zette de beelden later online. De daders zijn nog niet opgepakt.

De gewelddaad was een reactie op de protestmars die eerder die dag werd gehouden tegen de AKP-regering. In die mars liepen verschillende groeperingen en individuen, Koerdisch maar ook Vlaams en Turks, mee. Wat veel Turken tegen de borst stuitte, ook bij degenen die meeliepen, was dat op de betoging met tientallen PKK-vlaggen werd gezwaaid en afbeeldingen van PKK-voorman Abdullah Öcalan omhoog werden gehouden. Ziekelijk om een terreurorganisatie zomaar vrij spel te geven, klonk het op sociale media.

Enkele maanden eerder, in maart, staken Turkse heethoofden ’s nachts een tent van de PKK in brand in de Europese wijk in Brussel. De tent stond in de buurt van de plaats waar de Europese Unie en Turkije onderhandelden over de vluchtelingencrisis, stak vol propagandamateriaal en was een doorn in het oog van Ankara. President Erdogan beklaagde zich er hoogstpersoonlijk over in de media en de Belgische ambassadeur werd op het matje geroepen. Ook deze brandstichting werd gefilmd en op sociale media heftig geliked en enthousiast becommentarieerd door Turken.

Bij Turkse Belgen leefde er vorig jaar afschuw en verdriet na de aanslagen die de TAK, een afsplitsing van de PKK, pleegde in het land. In totaal vonden maar liefst negen bomaanslagen plaats die het leven kostten aan zowat 150 personen en waarbij nog eens een veelvoud aan gewonden vielen. Intussen is ook de eerste aanslag van 2017 een feit: in de westerse stad Izmir pleegden drie terroristen een aanslag nabij het gerechtsgebouw. Vier personen lieten het leven, waaronder twee van de daders. Ter vergelijking: in 2015 was er maar een enkele bomaanslag van TAK.

Zelden was het water tussen Turken en Koerden zo diep als nu.

Dat België in deze omstandigheden aan de PKK toelaat om zomaar een tent op te zetten of met vlaggen zwaaien tijdens een betoging is ongehoord, vonden de Turken. “België begrijpt het leed van de Turken niet”, was een veelgehoorde uitspraak. Meer nog: “Jullie geven de terroristen vrij spel.”

Turks kwartet

Zelden was het water tussen Turken en Koerden zo diep als nu. Het wantrouwen is groot en wie een artikel wil schrijven over een delicate materie als hun onderlinge relatie, wordt geconfronteerd met vele waarheden. We laten hen aan het woord: de nationalistische Atatürk-aanhanger, de PKK-verdediger, de iets mildere Koerd en de progressieve Turk. Allemaal bevestigen ze dat de spanningen een ongekend hoogtepunt hebben bereikt.

“Ik begrijp niet waarom ze de Koerden zo haten?” Aan het woord is Derwish Ferho, voorzitter van het Koerdisch Instituut dat in november werd aangevallen met een brandbom. Het instituut ligt in een wijk in Sint-Joost-ten-Node waar, behalve Koerden, veel Turken wonen. Ferho somt op: “In 1994, 1998, 1999, 2000, 2009, 2014. En dan tel ik niet eens de aanvallen tegen de Koerdische vereniging hier verderop, de Koerdische muziekwinkel, de vereniging van Assyriërs, het Armeense café. De aanvallers, bijna allemaal jongeren, zijn hier geboren of opgegroeid. Wat mij zo verbaast, is dat ze, hoewel we in dezelfde buurt wonen, de Koerden niet kennen. Wat hebben ze tegen de Koerden? Wat denken ze dat de Koerden tegen hen hebben?”

De boosheid is vaak ingegeven door wat er in Turkije gebeurt, de aanslagen, de doden, werpen we op. Ferho: “Ik ben tegen terroristische acties zoals de TAK die pleegt, maar we moeten begrijpen dat het oorlog is in Turkije. Zolang de repressie van de Turkse staat blijft voortduren, zijn er Koerden die de PKK te opportunistisch, te zacht vinden.”

Klopt, zegt ook Orhan Kiliç, woordvoerder van NavBel, de Raad van Gemeenschappen uit Koerdistan. “De TAK is ontstaan als reactie tegen de hervormingen die de PKK doorvoerde. De PKK ondergaat al sinds begin 2000 een verandering. Die evolutie kwam toen tot het besef dat harde militaire acties niet de oplossing waren. Er word niet meer geijverd voor onafhankelijkheid, maar voor meer autonomie en culturele rechten. De TAK vindt dat de PKK te soft is geworden en begon daarom als aparte groep aanslagen te plegen.”

Maar de PKK pleegt ook nog aanslagen? Kiliç: “Ja, maar voor mij is dat geen terrorisme. Ze plegen enkel aanslagen op soldaten. Geen haar op mijn hoofd dat eraan denkt de PKK een terroristische organisatie te noemen, zelfs al doden de militanten mensen.”

Clash tussen aanhanger PKK en de Turkse ordediensten in Cizre
Clash tussen aanhanger PKK en de Turkse ordediensten in Cizre © Reuters

Om dat te begrijpen moet je kijken naar wat de PKK heeft verwezenlijkt bij de Koerden, zegt Kiliç. “De assimilatiepolitiek van de Turkse overheid had er bijna voor gezorgd dat het nationaal bewustzijn van Koerden was verdwenen. Op een bepaald moment spraken Koerden liever Turks dan Koerdisch. Ze zagen Koerd zijn als achterlijk, Turk zijn was vooruitgang. Dat is veranderd, dankzij de PKK zijn we weer trots om Koerd te zijn.”

Van de PKK tot de N-VA

Het is net dit soort taal dat zorgt voor wrevel en woede bij de doorsnee Turk. Dat er wel begrip is voor het Koerdische standpunt, maar dat de Turken in België maar niet uitgelegd krijgen hoeveel leed de aanslagen veroorzaken. Dat de PKK een terroristische organisatie is, die op de terreurlijst van de EU staat. Dat het excuus van militairen als doelwit niet geldt, dat een soldaat ook iemands zoon, vader of broer is.

“Natuurlijk, de Turken doen ook aan propaganda via sociale media”, zegt Hakan Çeliköz. “Maar wij lopen jaren achter op de Koerden. Zij hebben beter opgeleide mensen die aan lobbywerk doen. Koerdische verenigingen komen iedere dag met nieuws uit de Koerdische streek, met wenende moeders en arme kinderen, om medelijden op te wekken. Dat zorgt voor sympathie, ook bij Vlaamse politici. We zien bij de N-VA bijvoorbeeld personen die zeggen dat de PKK vrijheidsstrijders zijn. Vrijheidsstrijders! Je moet er maar opkomen!”

We zien bij de N-VA bijvoorbeeld personen die zeggen dat de PKK vrijheidsstrijders zijn. Vrijheidsstrijders! Je moet er maar opkomen!

Hakan Çeliköz

Çeliköz zegt zelf een nationalistische Turk te zijn. Niet partijgebonden, hij heeft niets te maken met de Grijze Wolven en consoorten, maar is wel een fervente Atatürk-aanhanger. Een Limburger ook die al jaren strubbelingen tussen Turken en Koerden in Genk en omgeving ziet. Een blik in de krantenarchieven toont een reeks aanslagen op café’s, messentrekkerijen op school, vechtpartijen, en ga zo maar door. Maar ze laat vooral de bezorgdheid zien van de gewone Turk en Koerd. “We hebben meegemaakt hoe sommige Koerden in elkaar werden geslagen omdat ze weigerden geld te geven aan de PKK. Toch lukt het niet om uit te leggen aan de Belgen dat de PKK een gewelddadige terreurorganisatie is.”

HDP

Het ging nochtans de goede weg op, twee jaar geleden. Jaren voordien was een vredesproces gestart tussen de Turkse regering en de PKK, waarbij zelfs rechtstreeks werd onderhandeld met de in de gevangenis opgesloten PKK-leider, Abdullah Öcalan. Er waren minder aanslagen, en een uitweg uit de dertigjarige oorlog die tienduizenden het leven kostte leek in zicht. Maar in 2014 slabakten de onderhandelingen en midden 2015 was het vredesproces dood en begraven.

Sindsdien is ook in België de polarisering tussen Koerden en Turken alsmaar toegenomen, zegt politologe Meryem Kanmaz, die de gebeurtenissen in Turkije én bij de Belgische Turken van nabij volgt. “Het is vanaf die periode dat de AKP een strategie begon te hanteren van problematisering en militarisering van de Turks-Koerdische kwestie. Dat heeft vooral te maken met de gebeurtenissen in Syrië, waar de overwinningen van de Koerden de mogelijkheid van een onafhankelijke staat nieuw leven inbliezen. Maar een belangrijke factor was ook de winst van de Koerdische partij HDP die zich had geprofileerd als een democratische partij voor Turken én Koerden en met zijn boodschap de kiesdrempel kon halen. De partij pikte heel wat stemmen in van de AKP in het zuidoosten van Turkije.”

De vraag is of HDP werkelijk het verschil had kunnen maken. Erdinç Utku, journalist en schrijver in Brussel, denkt van niet. Net omdat de partij in de schaduw van de PKK lag. “De PKK is geen vrijheidsbeweging, maar een terroristische beweging. Veel Turken dachten dat de HDP een grote, democratiserende rol zou kunnen spelen, los van de PKK. De partij had ook een aantrekkelijke boodschap die Turken en Koerden kon verbinden. Turkse intellectuelen, ook hier in Brussel, gaven hun stem. Maar het is de achterban van de partij die problematisch is: de HDP heeft een groot deel van de stemmen gehaald in regio’s die onder invloed liggen van de PKK. Het gaat om feodale gebieden in het zuidoosten en oosten van Turkije waar de inwoners nog naar de aga (de heer) van het dorp moeten luisteren. Als die zegt voor de PKK te stemmen, doen ze dat. Daardoor zie ik ook geen groei voor de partij buiten het Koerdisch gebied als ze de PKK niet afzweert. Het is ook pervers: de PKK staat op de EU-lijst van terreurorganisaties maar intussen doen we in België alsof het om een gewone groepering gaat.”

Orhan Kiliç van NavBel vindt die connectie tussen de HDP en de PKK helemaal niet problematisch. “Het is nu eenmaal zo dat een overgrote meerderheid van de Koerden steun geeft aan en gelooft in de PKK en de HDP. Het is jammer dat de HDP nu kapot wordt gemaakt. De partij wil niet alleen gelijke rechten voor Koerden, maar een democratische hervorming van heel Turkije. Voor iedere Koerd die in het oosten van het land sterft, gaat in het westen een Turk dood die wordt onderdrukt.”

Ook Derwish Ferho van het Koerdisch Instituut reageert scherp: “Men zegt wel dat de Koerden afstand moeten nemen van de PKK. Ik ben tegen geweld, ik wil graag een vreedzame oplossing voor de Koerdische kwestie. Maar mogen wij dan ook eisen dat anderen afstand nemen van hun eigen staat en het staatsgeweld dat wordt gepleegd door het regime?”

Bedreigingen

De Belgische uitlopers van het Turkse conflict
© Reuters

Hoe meer aanslagen er worden gepleegd, hoe moeilijker een eventueel gesprek wordt. De toon is verhard. Dat Europa niet meer begrip heeft voor het terreurgeweld en voor de nationalistische houding van de Turken voedt complottheorieën als ‘Europa wil niet dat Turkije een sterk land wordt’. Dat versterkt op zijn beurt het nationalisme.

Dat Europa niet meer begrip heeft voor het terreurgeweld en voor de nationalistische houding van de Turken voedt complottheorieën als ‘Europa wil niet dat Turkije een sterk land wordt’

Vanuit Turkije komen via tv-kanalen haatboodschappen tegen PKK-aanhangers en ook de Gülenbeweging de Belgisch-Turkse huiskamers binnen. Moskeeën van Diyanet houden iedereen in het oog, zo bleek onlangs toen Knack onthulde hoe vanuit België een klikdossier rond Gülen-aanhangers naar Ankara was gestuurd. De Europese editie van de krant Sabah en de site van de Turkse ambassade publiceren op regelmatige basis telefoonnummers waar je naartoe kan bellen om iemand Gülenisten te verklikken. Er zijn Facebook-pagina’s waar je PKK-sympathisanten kan aangeven. Foto’s en telefoonnummers van betrokkene worden gepubliceerd.

Orhan Kiliç: “Er is een heuse intimidatiecampagne aan de gang. Ik krijg pakken bedreigingen via Facebook, mijn vrienden eveneens. Na evenementen staan Turken ons soms op te wachten en worden mensen in elkaar geranseld. We dienen klacht in, maar justitie neemt deze niet ernstig genoeg, ze doet ze af als kleine incidenten.”

Onlangs kreeg politica Zuhal Demir (N-VA) rechtstreeks te maken met Turkse manipulaties. Demir, die geen sympathisant is van de PKK, vertelde dat ook duidelijk in een aflevering van De Afspraak op Canvas. Dat filmpje werd, met bewust verkeerde vertaling waarin de politica de PKK ophemelt, op de pro-AKP-zender A-Haber uitgezonden.

Zuhal Demir
Zuhal Demir© belga

Turkije heeft België ook al rechtstreeks beschuldigd van het steunen van terroristische organisaties. Erdogan doelde daarmee niet alleen op het Gülennetwerk, maar ook op de PKK, die hier een belangrijke vertegenwoordiging heeft. Premier Charles Michel noemde de uitspraken absurd, leugenachtig en lasterlijk.

Een Turk heeft enkel Turken als vriend

De spanningen hebben een hoogtepunt bereikt, mede door de reeks bomaanslagen van de TAK en de arrestaties van een pak Koerdische politici, waaronder HDP-voorzitter Selahattin Demirtas, op beschuldiging van banden met de PKK. Kanmaz: “Enkele maanden geleden werd de aanval ingezet tegen aanhangers van Gülen, maar eigenlijk richtte Turkije het vizier vrij snel terug op de Koerden. De Gülenbeweging is zo goed als helemaal ontmanteld in Turkije, en de PKK, nog steeds het kernprobleem van de Turkse staat, is opnieuw de grote vijand. We zien dat alles wat er voorheen al was, nu dubbel terugkomt: een nationalisme dat erg eng wordt gedefinieerd en een Turkije dat van de Turken is. Iedereen die iets anders zegt, vormt een gevaar voor de eenheid van de staat.”

Türk’ün Türkten baska dostu yok, zo wordt gezegd. Een Turk heeft enkel Turken als vriend. Kanmaz: “Dat heftig nationalisme heeft een verklaring en gaat helemaal terug naar de eerste dagen van de stichting van de Turkse republiek. De laatste sultan van het Ottomaanse Rijk had het Turkse grondgebied bijna helemaal overgegeven aan de geallieerden. Het verdrag van Sèvres liet enkel het hartland van Anatolië over aan de Turken. Daarop volgde een drie jaar durende onafhankelijkheidsoorlog met als afsluiter het verdrag van Lausanne dat de huidige grenzen van Turkije vastlegde. In het collectieve geheugen van de Turken zijn die grenzen het resultaat van een groot bloedvergieten en is geen enkele Turk bereid ook maar een vierkante meter af te staan aan de PKK. Het is allemaal ook niet zo lang geleden: de kinderen van degenen die vochten, leven nog.”

Toch frappant dat een oude man in Turkije zich genoodzaakt voelt mij, zijn zoon die woont in een land als België, te waarschuwen.

Erdinç Utku

Volgens Erdinç Utku is de sociale druk van AKP-Turken op anderen in de afgelopen maanden enorm gestegen. Hijzelf woont in Schaarbeek en ziet hoe heethoofden bij het minste met de vuist gaan zwaaien. Een heksenjacht is het geworden, zegt hij. “Het gaat zelfs niet meer enkel over de PKK of de Koerden of de Gülenbeweging. Iedereen die het niet eens is met de politiek van de AKP, krijgt het stempel van landverrader.”

Utku is naast journalist en schrijver, ook de oprichter van de Brusselse afdeling van de centrumlinkse CHP. “De Turken hebben de keuze: applaudisseren bij alles wat Erdogan zegt, of zwijgen. De meesten houden tegenwoordig hun mond, er is geen enkele oppositie tegen het AKP-discours. Ze zwijgen liever dan het risico lopen om als landverrader buiten de Turkse gemeenschap te worden gezet. Ik zwijg niet, ik maak opmerkingen op sociale media, spreek mensen aan als ze te ver gaan.”

Dat hij daardoor irritante opmerkingen krijgt, lijkt hem niet te deren. Vervelender vindt hij dat zijn oude vader in Turkije zich zorgen maakt over de situatie in Brussel. “Mijn vader heeft maar twee keer in mijn leven gezegd dat ik moest oppassen met wat ik schreef. De eerste keer was in de jaren tachtig, toen ik aan de universiteit in Ankara studeerde. Het was enkele jaren na de staatsgreep van het leger, in een periode dat het nog als subversief werd gezien om een boek te lezen. Ik schreef toen voor satirische magazines. Mijn vader waarschuwde mij: pas op jongen, je brengt jezelf in gevaar. De tweede keer was onlangs, toen hij mij belde en zei dat ik moest oppassen. Toch frappant dat een oude man in Turkije zich genoodzaakt voelt mij, zijn zoon die woont in een land als België, te waarschuwen.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content