De bedreigde heilige koeien van Québec, plus een moord

Québec dreigt de komende tijd twee heilige huisjes te zien slopen: het systeem van kinderdagverblijven -enig in de wereld- wordt onbetaalbaar geacht en zal omgevormd worden, en op de drukste brug van het land zal tol geheven worden, zodat wie Montréal per auto wil bereiken of verlaten, maar beter bereid is te dokken. “Zou er geen wet kunnen bedacht worden die politici verbiedt goede dingen naar de sodemieter te helpen?”

Het is het soort nieuws waar alleen Le Journal de Montréal zo uitvoerig over bericht. Die krant heeft het kleinste formaat en de grootste letters, al zeker de grootste titels. Ze komt plaats te kort om ons wijzer te maken over een moordzaak uit 2010. Een vrouw, ergens in de twintig, is een week na haar verdwijning in een regenput teruggevonden. Ze was klaarblijkelijk enkele keren door een auto overreden, en was voordien ook al mismeesterd. Naast haar in de put vond men een verchroomde uitlaatpijp.

De man die nu terechtstaat voor het misdrijf was haar ex, tevens de vader van hun nu zevenjarig kind. Aan de onderkant van zijn auto zijn sporen van haar DNA teruggevonden. En hij had zijn uitlaat twee dagen na haar verdwijning laten vervangen. Het ziet er niet best uit voor hem.

Maar het meest fascinerende detail nam Le Journal op in de titel van een van haar verslagen: de vrouw sliep met haar ex (en ook met een niet-ex, en misschien nog met iemand anders – moeten we dit nu allemaal weten? vroeg een lezeres zich in een mail af, denk iemand aan de nabestaanden?), omdat ze het kinderdagverblijf voor hun zoontje niet kon betalen. Ze sliep met hem omdat hij dan geld toestopte voor wat eten en de crèche. Haar niet-ex, die op de hoogte was, had haar nog gewaarschuwd. Je moet die dingen via legale weg regelen en niet in bed, zei hij voor de rechtbank. De ex had een baan, die kon zich alimentatie veroorloven. “Hij zal denken dat je opnieuw van hem houdt”, had hij eraan toegevoegd. En zij had niet geluisterd.

Maar genoeg over dit proces. Wat de lezers van Le Journal willen weten, en niet leren in de grote artikels in de krant, is: hoe is het mogelijk dat zij de crèche niet kon betalen? Was de vrouw zo arm dat ze geen 7 dollar per dag kon missen?

Want dat is het systeem in Québec: iedereen heeft het recht om kinderen naar de opvang te brengen voor 7 Canadese dollar, of omgerekend 5 euro, per dag. Toen het systeem in 1997 in voege kwam, was het revolutionair voor Noord-Amerika. Nergens ter wereld, zei men zelfs, bestond zo’n systeem. In eerste instantie kostte het 5 dollar per dag om een kind in de garderie onder te brengen. In 2004 werd dat 7 dollar per dag, en volgende maand wordt er, als er niets drastischer gebeurt, een lichte indexaanpassing doorgevoerd die het tarief op 7,3 of 7,4 euro zou brengen.

Buiten verwachting

In het begin betrof het alleen kinderen vanaf 4 jaar, maar intussen is het systeem uitgebreid en bedient het kinderen tussen 0 en 12.

De redenering achter de eenheidsprijs was: wie een groter inkomen heeft, draagt via belastingen bij tot het systeem, en wie een lager inkomen heeft, kan nog altijd die enkele dollars bijeenschrapen (seks met de ex was niet in het lanceringsplatform voorzien). Het doel was: vrouwen alle kans bieden om te gaan werken.

Het project werd geïntroduceerd door de Parti Québécois, korte tijd na de nipte nederlaag in het onafhankelijkheidsreferendum, misschien een beetje als een doekje voor het bloeden – men wilde tonen dat Québec, los van Canada, tot veel in staat was, ook al was het landsdeel dan niet onafhankelijk.

Maar wat bescheiden begon, overtrof de stoutste verwachtingen. In 1997 begon het met ongeveer niks. Intussen maken ruim 220.000 nog niet-schoolplichtige kinderen van de garderies gebruik. Dat is ruim de helft van alle kinderen in die leeftijdsgroep.

Het was zo’n systeem dat eerst met mild wantrouwen werd bekeken, maar dat bijna onmiddellijk onmisbaar leek.

Door het nieuwe systeem van kinderopvang zijn er, volgens een studie van de Université de Sherbrooke uit 2012, 70.000 moeders in staat geweest uit werken te gaan, die anders thuis waren gebleven. Het systeem van de garderies heeft Québec volgens deze studie in staat gesteld zijn historische achterstand tegenover de rest van het land inzake tewerkstelling van vrouwen helemaal weg te werken. Dat je als vrouw, niet altijd zonder moeite maar toch doorgaans vrij snel, een betaalbare plaats vindt voor je kind, is comfortabel. Québec heeft zelfs een lichte voorsprong uitgebouwd qua tewerkstelling van vrouwen.

Een andere universiteit in Montréal, L’Université du Québec, publiceerde een minder opbeurend onderzoek. De garderies, was daar de conclusie, helpen de ontwikkeling van het kind niet erg vooruit. Kinderen die niet in de garderies zitten, blijken beter op school voorbereid.

Een ander punt van kritiek: het systeem had de bedoeling iedereen te bereiken, van arm tot rijk. Blijkt nu dat de top 25 procent van inkomens dubbel zoveel gebruik maakt van het systeem als de laagste 25 procent. Eigenlijk geeft het systeem goedkope opvang aan wie meer kan betalen, zeggen critici.

Het belangrijkste argument voor verandering is het kostenplaatje. De opvang kost de overheid ongeveer 2,5 miljard dollar per jaar, zo’n 1,8 miljard euro. Dat is ongeveer evenveel als het begrotingsdeficit van de provincie, die vrij fors wil besparen.

De gebruikers dekken met hun 7 dollar 13 procent van de ware kostprijs. In de pers wordt nu gesteld dat de regering het systeem onhoudbaar vindt, en “naar alle waarschijnlijkheid” volgende maand zal beslissen het tarief te binden aan het inkomen. Weg daarmee het unieke systeem van Québec.

Terugverdieneffect

Volgens het onderzoek van de Université van Sherbrooke, dat in 2012 al de uit de pan swingende kosten bekeek, is dat een verkeerde redenering. Ja, het systeem is duur, maar, zo beweerden de onderzoekers, het verdient zichzelf terug. En meer dan dat. Dat 70.000 vrouwen werken en bijdragen betalen die dat anders niet zouden hebben gedaan, levert de overheid iets meer op dan 2,5 miljard dollar.

Het is ook een ideologische kwestie. Het systeem werd ingevoerd onder de Parti Québécois. Nu zijn de liberalen aan de macht, die minder moeite hebben om het troetelkindje van de tegenstander uit te kleden. Die Parti Québécois noemt de geplande verhoging van tarieven “een aanslag op de middenklasse”.

Het is zeker niet alleen een politiek steekspel. Er is bredere frustratie. Een programma waar de natie, of juister de provincie, trots op was, houdt op te bestaan.

Een ander plan wordt vrijwel unaniem verworpen – maar ook hier zal het er niet toe doen dat de bevolking tegen is. Want waar het systeem van de garderies een provinciale uitvinding is, is de Champlainbrug nationale bevoegdheid. De nationale overheid beslist dat voor bruggen die veel geld kosten tol betaald moet worden. En dus zullen de gebruikers tol moeten betalen, tenzij ze de regering in Ottawa ten val kunnen brengen.

Deze 3 kilometer lange brug leidt 3 snelwegen over de majestueuze Fleuve Saint-Laurent. Het is de drukste brug van Canada, met gemiddeld 160.000 auto’s per werkdag of 49 miljoen auto’s per jaar. De brug is goed 50 jaar oud, ze moet voortdurend gerepareerd en gedeeltelijk gesloten worden. De overheid wil tegen 2018 een parallelle brug bouwen, waarna de huidige brug ontmanteld zal worden. Het hele project, het onderhoud van de oude brug, maar vooral de bouw van de nieuwe kost bakkenvol geld, 5 miljard dollar op zijn minst, dat de nationale overheid wil terugverdienen via een tol die ergens tussen 2 en 9 dollar per keer zou kosten, elektronisch te innen (dus zonder barrières). De overheid doet dat overal waar ze bruggen legt of onderhoudt, dus vanuit het standpunt van de nationale regering is die tol de logica zelve.

In Montréal wordt dat anders bekeken.

“We zouden die dingen zelf moeten kunnen beslissen”, zegt Richard die in een koffiehuis, vlakbij Parc du Portugal, waar de herfstverkleuring nog niet is begonnen, La Presse leest. Le Journal de Montréal, met de volgende episode over de garderie-moord, heeft hij terzijde geschoven.

Het is niet, zegt hij, dat wij alles beter kunnen, maar als we zelf beslissen en zelf verantwoording afleggen, is er tenminste een graad van democratie mee gemoeid.

“Daar is toch geen enkele logica voor – dat iemand in een verre stad beslist over tol bij ons”.

La Presse bevat een moedige (want heel minoritaire) apologie voor de tol. Richard kan er niet bij. Hij woont aan de andere kant van de brug. Bussen zijn niet zo simpel te vinden, hij zou een paar keer moeten overstappen. Maar als je met de auto naar het centrum rijdt, moet je die auto ook kwijt, parkeergeld betalen. Op den duur gaan mensen het centrum vermijden. Dat kan ook niet de bedoeling zijn, zegt hij.

Ik moet terugdenken aan de studie die wil aantonen dat de garderies zichzelf terugverdienen. Zou dit het tegenovergestelde zijn: een tol die zichzelf terugverliest?

Richard is geen grote fan van de garderies. Zijn dochter had veel te lang moeten zoeken naar plaats voor haar kinderen. En ze was niet zo te spreken over de kwaliteit. Maar de tol – daar is hij zeker van, dat is en slechte zaak. “Zou er geen wet kunnen bedacht worden die politici verbiedt goede dingen naar de sodemieter te helpen?”

Montréal is prachtig, zegt Richard, je moet mensen die de stad willen bezoeken niet te veel hinderen.