‘De 20 cent-revolutie’ in Brazilië

De Vlaamse Nathalie Hoes is historicus en Vlerick-alumnus. Ze vertoefde onlangs drie maanden in Brazilië en geeft haar visie op de protesten die het land teisteren.

Terwijl de Braziliaanse regering zwaar investeert voor het WK voetbal en de Olympische Spelen, komen de burgers op straat. Aan de grondslag van de sociale onrust ligt de slechte kwaliteit van de publieke diensten . “Waar komt al dat geld voor het WK ineens vandaan en waarom gaat het niet naar ons? We hebben geen voetbalstadions nodig, maar betere gezondheidszorg”, is de verzuchting van vele betogers. Lang niet iedereen in Brazilië plukt de vruchten van de recente welvaart.

“Alle politici zijn corrupt”De brandhaard van het protest ligt in Sao Paulo. Vorige week raakte bekend dat de bustickets 20 centavos duurder worden. Een enkele reis kost voortaan 3,2 real in plaats van 3 real (1 euro). Er ontstonden spontaan kleine protesten die na het gewelddadig antwoord van de politie snel escaleerden.

In enkele dagen verspreidde het protest zich over alle grote steden van Brazilië. In de hoofstad Brasilia marcheerden de betogers naar het parlement en klommen op het dak. “Ate Niemeyer entenderia“, zelfs Niemeyer, de vermaarde Braziliaanse architect van de stad Brasilia, zou begrijpen waarom we dit doen”, zegt Rafael Saraiva, een jonge architect uit Rio de Janeiro.

De oorspronkelijke eis van de betogers, betaalbaarheid en een betere kwaliteit van het openbaar vervoer, is maar het topje van de ijsberg. Onder het waterniveau liggen ontevredenheid over de gezondheidszorg, het onderwijs, veiligheid, betaalbaar wonen, hoge belastingen, corruptie en ga zo maar door.

Maandagavond zouden er zo’n 200.000 mensen over heel Brazilië aan de protesten deelgenomen hebben. Dat maakt van deze protesten de grootste in omvang en geografische spreiding van de jongste decennia. De betogers zijn veelal jongeren, die net als in Turkije de sociale media gebruiken om zich te organiseren en foto’s en informatie te verspreiden. Zo verspreidt de sociale onrust zich razendsnel. Er zijn berichten dat het protest gedagen wordt door een brede bevolkingslaag, maar er is eigenlijk weinig bekend over het profiel van de betogers, hun inkomen of huidskleur.

Er is geen duidelijke lijn in de motivatie van de betogers, iedereen heeft wel zijn eigen reden om op straat te komen. “We hebben er gewoon genoeg van”, zegt Rangel Inglez Baumel. Ze komt van Sao Paulo, maar verhuisde sinds kort naar Curitiba voor haar werk. “Dit gaat over zoveel meer dan 20 cent, Brazilianen zijn het beu om enkel te overleven. We willen gehoord en gerespecteerd worden door onze eigen regering.” Onder de Brazilianen leeft heel erg het idee dat de politici corrupt zijn en al het geld laten verdwijnen in hun eigen zakken.

Bye bye RousseffEr heerst grote ontevredenheid over het centrumlinkse beleid van president Dilma Rousseff. Ze is veel minder populair dan haar voorganger Lula Da Silva, die ook van de PT was. De Partido dos Trabalhadores, de Werknemerspartij, is sinds 2002 aan de macht. Hoewel Brazilie economisch en sociaal veel vooruitgang heeft geboekt in de jongste tien jaar, is er nog altijd heel veel werk aan de winkel.

Rousseff werd bij de openingsmatch van de Confederations Cup vorig weekend uitgejouwd door het Braziliaanse thuispubliek. Rousseff reageerde al op de protesten door te zeggen dat protest een recht is in een democratie. Ze heeft begrip voor de eisen van de betogers en werkt met haar regering aan de verbetering van de levenskwaliteit.

2014 is een belangrijk jaar voor Brazilie. Het Wereldkampioenschap valt dan samen met de presidentsverkiezingen. Als het van de betogers afhangt die rondlopen met grote pancartes “PT, nunca mais” (nooit meer de PT), dan zien we Rousseff niet meer terug.

Trotse BrazilianenIn Turkije begon het met een park, in Brazilië met 20 cent. Deze schijnbaar triviale aanleidingen leggen een sociale malaise bloot die al lang broeit. Hoewel Brazilie economisch en sociaal veel vooruitgang heeft geboekt in de jongste tien jaar, is er nog altijd heel veel werk aan de winkel.

Voor een grote groep Brazilianen is het leven beter dan een paar decennia geleden, maar de sociale voorzieningen laten nog steeds te wensen over. Ondertussen worden miljoenen gespendeerd aan nieuwe voetbalstadions en renovatieprojecten in de aanloop naar het WK en de Olympische Spelen in 2016.

Brazilianen zijn enorm trots op hun land en volk. Waag het niet om kritiek te hebben op de Braziliaanse natuur, muziek of keuken. Als je ergens op een prachtig strand in Bahia ligt te genieten van een perfecte Caipirinha, geef je ze bovendien al snel gelijk. Maar er zit heel wat ellende verscholen achter het picture perfect-postkaartlandschap.

Villa’s en favela’sNeem Sao Paulo, de stad waar het protest begon. Het is niet alleen de grootste stad van Brazilië, maar met zijn 22 miljoen inwoners een van de grootste steden ter wereld. Het uitzicht vanop het Edificio Italia doet je duizelen. Heel anders dan Rio met zijn adembenemende baai van stranden omringd door bergen. Sao Paulo is de echte urban jungle. Ik bezocht de stad twee keer en verbleef er voor een langere periode.

In deze metropolis zie je alle tegenstellingen van de Braziliaanse samenleving. De allerrijksten landen met een privé helikopter op het dak van de shopping mall. Op Avenida Paulista, de drukke verkeersader van het nieuwe centrum, zie je de hippe paulistanos gezellig tafelen in het nieuwste fusionrestaurant terwijl de daklozen zichtbaar voor het raam liggen. Het historische centrum, in de buurt van de Se kathedraal, staat bekend als “Cracolândia” omdat er honderden daklozen samentroepen die verslaafd zijn aan de straatdrug crack cocaïne.

In Rio liggen de favela’s (sloppenwijken) vlak naast de villa’s van de sterren. Ik deed in Rio aan “sightseeing” in de favela’s. Onze gids wees alles aan: “Kijk, die villa met zwembad vlakbij is een van de huizen van Ronaldo.”

Prestige en politieOm je te verplaatsen in het gigantische Sao Paulo heb je 2 opties: urenlang in de file of het openbaar vervoer. Dan maar de metro, dacht ik. Het metro- en busnetwerk is erg uitgebreid en het grootste dat ik ooit gezien heb, maar toch bereikt het maar een klein deel van de stad. Het verkeersinfarct in Sao Paulo is een favoriet onderwerp. Paulistanos hebben een haat-liefde verhouding met hun stad; ze klagen elke dag, maar zouden toch nog nergens anders willen wonen.

Het valt op dat dit een harde stad is. Aan levenskwaliteit hangt een serieus prijskaartje. Om met je familie in een veilige buurt te wonen, betaal je je blauw. Om van schoolgeld nog maar te zwijgen. Veel geld blijft er in het gemiddelde gezinsbudget niet over voor tickets voor een WK match.

Veiligheid is ook een van de grootste issues. De meeste Brazilianen die ik heb ontmoet zijn hier paranoïde over. Je zou voor minder als er zoveel mensen uit je familie of vriendenkring al het slachtoffer werden van een gewelddadige overval.

Volgend jaar stroomt Brazilië vol met voetbalfans. De PR-directeur van de stad Rio doet al goed zijn werk in aanloop naar het WK. Begin maart bezocht ik het pas geopende MAR museum. Zoals het MAS in Antwerpen is dit het paradepaardje in het project dat voor de heropleving van de havenbuurt moet zorgen. Hier werd ruim 4 miljard dollar voor uitgetrokken.

In een van de zalen kunnen toeristen een nagebouwde minifavela bewonderen. Ironisch genoeg bevindt zich vlakbij het MAR meer dan een echte favela. De kortetermijnstrategie van de Braziliaanse regering is de aandacht van de buitenwereld af te leiden met prestigieuze bouwprojecten. Veel schone schijn dus. Een gelijkaardig fenomeen zagen we bij Olympische Spelen in China.

Zo zijn er talloze voorbeelden over investeringen die niet meteen ten goede komen van de burgers zelf. In de Rocinha favela werd een hele straat heraangelegd naar aanleiding van een bezoek van president Obama in 2011. De straat werd bliksemsnel geasfalteerd, de gevels van de huizen werden allemaal kleurrijk geschilderd. Het is slechts een laagje vernis, want kijk je verder dan de voordeur dan ziet het er nog even miserabel uit als vroeger. Er werd ook een brug aangelegd over de snelweg. “Niemand wil hier een brug, geef ons water en elektriciteit”, was een veel gehoorde commentaar.

Obama bezocht uiteindelijk een andere favela en Rocinha werd weer vergeten door het stadsbestuur. De meeste favela’s zijn officieel rustig omdat de Unidade de Policia Pacificadora er dagelijks patrouilleert. Deze politie-unit werd speciaal opgericht om de sloppenwijken world cup proof te maken en onrust snel in de kiem te smoren.