Het Congolese regime is dezer dagen nog nerveuzer dan anders, zegt Kris Berwouts, van wie deze week het boek Congo’s gewelddadige vrede verschijnt. Het Silvesterakkoord, dat voorzag in verkiezingen ten laatste eind 2017, loopt binnenkort af zonder dat de beloftes van dat akkoord zijn waargemaakt. Niemand kan inschatten hoe de bevolking daarop zal reageren.
‘Kabila en co voelen zich bedreigd’, zegt Congo-expert Kris Berwouts, die eind september die nervositeit aan den lijve mocht ondervinden. Vlak voor zijn terugkeer naar België werd hij op de luchthaven in het Oost-Congolese Goma korte tijd vastgehouden. Zijn visum, normaal geldig tot maart, werd ingetrokken.
Verkiezingen
In Congo’s gewelddadige vrede besluit Berwouts dat de nabije toekomst van Congo er somber uitziet. Toch laat hij de hoop niet compleet varen. In beide kampen, zowel regime als oppositie, ziet hij figuren die een geloofwaardig proces kunnen belichamen dat uiteindelijk moet leiden tot verkiezingen.
‘Het is een Congolees probleem, dat uiteindelijk in de eerste plaats door de Congolezen zelf zal opgelost moeten worden’, meent Berwouts.
Maar die verkiezingen zijn nu nog veraf. De Congolese grondwet schrijft zoals bekend voor dat president Joseph Kabila eind vorig jaar de macht moest doorgeven aan zijn opvolger, maar al maandenlang slaagt het kamp-Kabila erin met allerlei vertragingsmanoeuvres die verkiezingen op de lange baan te schuiven.
‘Nog geen twee dagen na de ondertekening van het Silvesterakkoord kwamen de eerste signalen van bij Kabila dat ze dat akkoord niet au serieux nemen’, zegt Berwouts. ‘En eind januari overleed Etienne Tshisekedi, een icoon wiens schaduw over de hele oppositie hangt. Van de tijd die de oppositie nodig had om dat te verteren, heeft Kabila handig gebruik gemaakt.
Het enige wat het regime het voorbije anderhalf jaar efficiënt gedaan heeft, is de oppositie uit elkaar spelen
‘Het enige wat het regime het voorbije anderhalf jaar efficiënt gedaan heeft, is de oppositie uit elkaar spelen, en dat hebben ze meesterlijk gedaan.’
Titanic-gevoel
De oppositie werd dan wel uit elkaar gespeeld, ook het regime is niet het monolitische blok waarvoor het vaak versleten wordt. ‘Binnen het regime is er heel veel onvrede, en een totaal gebrek aan vertrouwen’, zegt Berwouts. ‘Daar leeft het gevoel dat ze op de Titanic zitten, en dat ze de ijsschots al hebben gehad. De vraag is niet of ze gaan zinken, maar wanneer, en wat ze nog kunnen meenemen voor het zover is.’
Een aantal sterkhouders van het regime heeft zich de afgelopen jaren dan ook aangesloten bij de oppositie. Toch hebben die vroegere regimefiguren, om verschillende redenen, de afgelopen maanden weinig indruk gemaakt op het Congolese politieke toneel.
Berwouts ziet in Kinshasa dan ook vooral schrik voor wat de straat in beweging kan zetten. ‘Het regime worstelt zeker met sommige van zijn politieke tegenstanders, maar ook met het onbehagen, de boosheid en de frustratie aan de basis’, zegt Berwouts.
Lees ook een interview van Knack.be met Berwouts
Humanitaire crisis
En niet alleen in Kinshasa broeit het, stelt Berwouts vast. ‘Er is de zware humanitaire crisis in de Kasaï, die op een goed jaar tijd 1,4 miljoen mensen op de vlucht heeft gejaagd.
‘En dan is er nog het oosten van het land, waar zo nu en dan gewapende groepen opduiken die het regeringsleger enkel verslagen krijgt met hulp van de VN-missie, zoals eind september nog in Uvira.’
‘Somalisatie’
Daarbovenop komt ook nog eens dat Congo onder Kabila, net als onder Mobutu, van binnenuit leeggevreten wordt, met desastreuze gevolgen voor de levensomstandigheden van de bevolking.
De oplossing voor al die problemen zal vanuit Congo zelf moeten komen, met op het tweede plan een rol voor de omringende landen. ‘Dat is ook wat gebeurd is bij het Silvesterakkoord, bij mijn weten de eerste keer dat de Congolezen zonder internationale bemiddelaar aan tafel gingen zitten.’
Ondanks dat akkoord zit het land nu wel net onder de drempel van implosie. Dat gegeven leidt daarom niet onherroepelijk tot wat Berwouts de somalisatie van Congo noemt, maar hij noemt het wel een scenario – het worst case scenario.
‘Als het land die implosie wil vermijden, dan gaat er toch iets moeten komen dat lijkt op een geloofwaardig, Congolees, proces om de legitimiteit van de staat te herstellen’, pleit Berwouts.
Hij ziet daar een rol weggelegd voor figuren uit beide kampen. ‘Enkele van Kabila’s vroegere medestanders kunnen de ruggengraat vormen van een kern waaruit een bredere politieke beweging kan groeien. Uit mijn contacten binnen zowel oppositie als regime durf ik besluiten dat de mogelijkheid op een geweldloze machtsoverdracht blijft bestaan. Ik ben zeer bezorgd, maar niet defaitistisch.’