Colombia, waar het verstand vrede wil maar het hart ‘nee’ zegt

In Colombia worden op 2 oktober de stembussen van onder het stof gehaald. De Colombianen moeten dan beslissen of ze het bijzonder gevoelige vredesakkoord tussen de Colombiaanse regering en de guerillabeweging FARC ondersteunen of verwerpen. Een referendum in ware brexit-stijl: ‘ja’ of ‘nee’.

In een tijdperk waarin het vaak met een vergrootglas zoeken is naar goed nieuws, mocht de verzamelde wereldpers eind augustus met veel tromgeroffel aankondigen dat in Cuba een vredesakkoord werd ondertekend door vertegenwoordigers van de Colombiaanse regering en de Marxistische guerillabeweging FARC. Het langstlopende conflict in Latijns-Amerika zou na vier jaar onderhandelen voorgoed naar de geschiedenisboeken verwezen worden. Eindelijk vrede na meer dan 50 jaar bloedvergieten!

Wat vele media vergaten te vermelden is dat de Colombiaanse president Juan Manuel Santos alles op de helling zet door het laatste woord aan het volk te geven in de vorm van een bindend referendum. Een positief resultaat zou het akkoord een soort ultieme legitimiteit schenken, een negatief resultaat betekent een sprong in het duister en een mogelijke terugkeer naar een uitzichtloze oorlog.

Sommige zelfverklaarde kenners vragen zich in diverse opiniebladen af waarom iemand tegen de vrede zou stemmen, maar daar wringt het schoentje net. De vraag is niet of de Colombianen al dan niet vrede willen. Dat willen ze allemaal. Op het referendum zal echter te lezen zijn: ondersteunt u het huidige vredesakkoord? Een belangrijk verschil, want dat akkoord telt 300 pagina’s vol gevoeligheden en pijnlijke compromissen. Eigenlijk komt het op dit neer: hoe ver zijn de Colombianen bereid te gaan om in vrede te leven?

NO !

De extreem-linkse guerillabeweging FARC kwam in de jaren 60 tot stand om de plattelandsbevolking bij te staan in hun strijd voor sociale rechtvaardigheid en landhervorming, maar de ideologische motieven gingen al snel gepaard met meer lucratieve, illegale activiteiten. De FARC liet zich decennialang in met drugshandel, afpersingen en ontvoeringen om hun strijd te financieren, en voelde zich niet te beroerd om bomaanslagen te plegen en onverwacht dorpen aan te vallen. Het merendeel van de Colombianen kreeg door de jaren heen direct of indirect te maken met de gruwelijkheden van de guerilla’s en kunnen zich daarom niet vinden in het huidige vredesakkoord dat volgens hen straffeloosheid uitstraalt.

Het ‘nee’-kamp wordt aangevoerd door de populaire, rechtse ex-president Alvaro Uribe. Tijdens zijn presidentschap (2002 – 2010) werd de oorlog op de spits gedreven en vielen tienduizenden doden, vooral burgers. Gesteund door de Verenigde Staten kon hij de FARC voor het eerst sinds het begin van het conflict terugdrijven, maar daar bleef het bij.

Zijn volgelingen kunnen niet accepteren dat diegenen die verantwoordelijk zijn voor de dood en verdwijning van talloze Colombianen voortaan op verkiezingsaffiches zouden prijken, want volgens het vredesakkoord wordt de FARC in ruil voor ontwapening omgevormd tot een politieke partij met partijsteun en 5 vaste zetels in het parlement en in de senaat. Met andere woorden, het belastinggeld van de burgers zou gebruikt worden om de eeuwige vijand politieke macht te geven en niemand kan voorspellen hoeveel extra zetels de FARC bij verkiezingen zou halen.

Daarnaast zullen zij die verantwoordelijk zijn voor de grootste misdaden nooit de binnenkant van een cel te zien krijgen. Het vredesakkoord voorziet immers in de oprichting van een speciaal vredestribunaal dat alternatieve straffen en boetes (bedoeld om slachtoffers te vergoeden) zal uitdelen aan iedereen die bekent, anderen krijgen amnestie. Celstraffen zouden eerder uitzondering dan regel zijn. Integendeel, 90% van de zowat 7000 FARC-rebellen zullen een minimumloon krijgen om een nieuwe levensweg in te slaan.

“Een overwinning voor de misdaad en een gevaarlijk precedent”, valt in het nee-kamp te horen. Iedereen wil vrede, maar dit akkoord is te pijnlijk om goed te keuren.

Sĺ !

In het ja-kamp, vooral vertegenwoordigd door de middenklasse, speelt uiteraard hetzelfde morele dilemma, maar wordt de keuze eerder ingegeven door praktische overwegingen.

Wetteloosheid heerst op het platteland en door de jaren heen overspoelden miljoenen ontheemde vluchtelingen de steden. Ongeveer 6 miljoen Colombianen (17% van de bevolking) om precies te zijn, waardoor Colombia samen met Syrië de wereldranglijst aanvoert als het gaat om interne vluchtelingen. Na meer dan een halve eeuw oorlog voeren weten de meeste Colombianen trouwens niet meer wat het is om in vrede te leven. Er vielen volgens de laatste cijfers 250.000 doden en een groot deel van het belastinggeld gaat naar een uitzichtloze strijd.

Oplossingen voor de sociale en economische oorzaken van het conflict werden in het verleden zelden aangekaart, maar nagenoeg elke voormalige president (inclusief Alvaro Uribe) probeerde tevergeefs te onderhandelen met de FARC en na de laatste onderhandelingen ligt er eindelijk een akkoord op tafel. Een noodzakelijk kwaad vinden ze in het ja-kamp.

Colombia zag sinds de eeuwwisseling de criminaliteitscijfers dalen en het aantal investeringen stijgen. Toeristen ontdekten de rijke cultuur en diverse natuur na een internationale promotiecampagne die stelde dat ‘het enige risico in Colombia is dat je er wilt blijven’. Sterren zoals voetballer James Rodríguez en zangeres Shakira vervingen drugskoning Pablo Escobar als Colombiaans uithangbord. Het ja-kamp wil op dit elan doorgaan en ziet het vredesakkoord als een unieke kans om de, volgens hen, anachronistische strijd voortaan met woorden te voeren en niet met wapens.

Een referendum als ultiem oordeel

Zoals bij het brexit-referendum ligt er eigenlijk maar één toekomstplan klaar. Als Sĺ het haalt, weet iedereen wat er gaat gebeuren. Bij een overwinning voor NO is het hoogst onduidelijk. De internationale gemeenschap staat achter het akkoord, maar de Colombianen krijgen het laatste woord.

De propagandamolens draaien intussen op volle toeren. Sociale netwerken en media worden overspoeld door gekleurde berichtgeving. In volkscafés en op dorpspleinen laaien de discussies hoog op. Eén ding is duidelijk: niemand stemt volmondig ja of nee. Iedereen heeft wel bedenkingen, maar de harde waarheid is dat een bijzonder complex en gevoelig probleem op 2 oktober wordt herleid tot een simpele ja/nee-vraag. (Max Flamme)