Chicago na de dashcams: politiemoorden, gedwongen bekentenissen en de ‘stiltecode’

In geen enkele stad in de VS schiet de politie meer mensen dood dan in Chicago. De (eindelijk) vrijgeven dashcams waarop te zien is hoe een witte agent een weglopende 17-jarige zwarte met 16 kogels omlegt, illustreert grotere problemen dan dit ene tragische incident. Analyse van een “rot” politiekorps, “rot tot de kern”.

In principe moesten de VS gisteren in de ban zijn van ‘zwarte vrijdag’. Dat is de belangrijkste koopjesdag van het jaar, de dag na Thanksgiving, een dag dat het ‘zwart’ ziet van het volk en dat mensen bijwijlen mekaar omverlopen, ellenbogen gebruiken, urenlang in de rij staan, om de beste koop binnen te halen – dat je mensen met belachelijk grote tv’s ziet rondlopen, boven het hoofd getild, gekocht voor een habbekrats. ‘Zwarte vrijdag’ kan alleen door noodweer mislukken, of door de toenemende online verkoop enigszins worden afgetopt. In delen van Chicago werd het gisteren helemaal niets met zwarte vrijdag.

De koopjes werden verstoord door protest.

Dinsdagavond werd de eerste politie-opname vrijgegeven van de dood van de 17-jarige Laquan McDonald. Woensdag volgden nog 4 zogenaamde dashcams, opnames gemaakt van op het dashboard van andere politieauto’s. De beelden toonden een weglopende jongeman, zwart, wellicht stoned, die gedood wordt door een agent, Jason Van Dyke. Die schiet gewoon zijn pistool leeg: de meeste kogels raakten de tiener toen hij al op de grond lag.

Het voorbije anderhalf jaar hebben de VS wel al wat schokkende beelden gezien, van de verstikkende wurggreep waarin Eric Garner stierf, of het neerknallen van een jongetje met een speelgoedpistool, maar deze beelden konden om allerlei redenen toch weer choqueren, de stilte ervan, de wazige korrel en dan het ongeprovoceerde schieten.

Leiders, onder meer voormalig presidentskandidaat Jesse Jackson, vonden dat het gelet op die beelden misschien beter was om het koopjesevenement maar helemaal te boycotten, en de winkels in de beroemdste straat van Chicago, Michigan Avenue, af te zetten, zodat wat doorgaans een economische hoogdag is, een dag van hyperconsumptie, een moment kon worden van reflectie.

Duizenden manifestanten liepen door de binnenstad van Chicago, en legden inderdaad (niet overal geapprecieerde) winkelblokkades aan, onder meer tegen Apple, Macy’s, Target.

“16 kogels, 13 maanden’, scandeerden ze onder meer, verwijzend naar het aantal kogels dat de 17-jarige had getroffen, en het aantal maanden dat is voorbijgegaan vooraleer de procureur overging tot de arrestatie van de schietende agent – het aantal maanden vooraleer de opnames werden vrijgegeven.

Bij de manifestanten, die in overgrote meerderheid vreedzaam opereerden, was de woede te snijden, en ook de wanhoop over de mogelijkheid dat er ooit iets verandert in een stad waarvan het politiekorps, volgens een overzicht in The Huffington Post, bijna 90 jaar geleden al werd omschreven als “rot”, “rot tot de kern”.

De fabelversie

Neem de dood van deze 17-jarige.

Toen hij op 20 oktober 2014, 400 dagen voor de dashcam-opnames werden vrijgegeven, werd gedood, was er vrij snel een politieversie die, blijkt nu, grotendeels in het rijk der fabelen te situeren is.

Jason Van Dyke beweerde dat hij uit zelfverdediging had geschoten. Hij had zich bedreigd gevoeld. De agenten in minstens zeven andere politieauto’s die ter plekke waren, hadden zich blijkbaar niet bedreigd gevoeld, of hadden in ieder geval niet geschoten, maar hadden zijn versie ook niet tegengesproken.

De dag na het overlijden van de jongeman liet de politie, via de woordvoerder van de politievakbond, Pat Camden, weten dat McDonald met een mes op een parking was gadegeslagen. Het mes, leerde men later, had een lemmet van 7,5 centimeter. Een omstander dacht dat de jongeman wou inbreken en alarmeerde de politie.

Een politiepatrouille kwam ter plekke en agenten konden vaststellen dat de jongeman inderdaad met zo’n mes aan een auto stond. De agenten vroegen dat hij zijn mes zou laten vallen. Hij ging hier niet op in, aldus Camden, en wandelde weg.

“Hij heeft een holle blik”, aldus Camden, “hij staart dertig meter in het niets”. Uit labonderzoek zou zijn gebleken dat McDonald inderdaad high was.

“Hij wandelde naar een auto, stak een band door en bleef wandelen. De agenten bleven hem in hun auto volgen. Meer agenten kwamen erop af en probeerden hem in te sluiten”. McDonald stak een gat in een band van een van de politiewagens en beschadigde de voorruit, aldus nog altijd Camden.

“De agenten stapten uit en benaderden McDonald, waarbij ze hem nog eens aanmaanden zijn mes te laten vallen”. De jongen, zei hij, “maakte naar verluidt een beweging in de richting van een agent, en een van de agenten opende het vuur”. De jongeman werd in de borst geraakt, zo gaat het relaas verder, werd naar het ziekenhuis overgebracht, waar zijn dood werd vastgesteld.

“De agenten waren gedwongen zichzelf te verdedigen”, aldus Camden in gesprek met de Chicago Tribune. Niemand had een taser bij. “Als de politie zegt dat je een wapen moet laten vallen, moet je niet meer doen dan het laten vallen”.

“De agenten reageren op iemand met een mes die flipt en die banden doorsteekt van een auto en een politiewagen. Je gaat dan vanzelfsprekend niet rond de tafel zitten en een kop koffie met hem drinken. Hij vormt een heel ernstige bedreiging voor die agenten en laat hen op dat moment geen keuze: ze moeten zichzelf verdedigen”.

Het is niet ongebruikelijk dat Camden namens het korps spreekt. Voor hij bij de vakbond ging werken, was hij de officiële politiewoordvoerder.

Chicago cop emptied his gun into body of #LaquanMcDonald as he lay helpless on the street. https://t.co/39OK2FosBm pic.twitter.com/UcXfHsHPQF

— Brent Staples (@BrentNYT) November 24, 2015

De officiële “voorlopige verklaring” van de politie was korter maar lag in dezelfde lijn: McDonald had geweigerd zijn mes te laten vallen, hij “bleef naderen tot de agenten” en daarop had een agent het vuur geopend, waarbij hij “de misdadiger” had geraakt.

Dat was de versie die aan de pers werd doorgegeven, de dag na de feiten, met “naar verluidt” een McDonald die de politie had aangevallen, en in elk geval een McDonald die “bleef naderen”.

Mysterie in de Burger King

Er waren al snel redenen om aan de officiële versie te twijfelen.

Vooreerst was er de mysterieuze verdwijning van veiligheidsbeelden.

In de laatste minuut van zijn leven, terwijl hij achtervolgd werd door de politieauto waarin de man meereed die hem zou neerschieten, vluchtte Laquan McDonald over de parking van een Burger King.

De politie kwam in een eerste onderzoek de surveillantiebeelden van het fastfoodrestaurant bekijken. Inspecteurs bleven gedurende drie uur en naderhand bleek dat er 86 minuten van de band waren gewist, net in de cruciale periode waarop iets te zien kon zijn van de vlucht, de achtervolging, de schietpartij en de hulpverlening eens de jongen zieltogend op de grond lag. De camera stond op 30 meter van de plaats waar McDonald omkwam. Het valt niet meer uit te maken wat er op die banden stond.

De manager van de plaatselijke Burger King, Jay Darshane, zei in een gesprek met NBC: “Ik had geen idee dat ze de banden zouden wissen. Ik bedoel: wij probeerden gewoon de politieagenten te helpen”.

De procureur in de zaak, Anita Alvarez, verklaarde dat uit “forensisch onderzoek” was gebleken dat er “niet geknoeid” was met de band. Wat dan wel een plausibele verklaring voor het wissen kon zijn, wist ze niet te vertellen.

Sinds de informatie over de gewiste banden bekend werd, gaat Chicago uit van een “samenzwering”. Mensen zijn, gelet op de geschiedenis van het politiekorps, al gauw geneigd om in samenzweringen te geloven.

Dat gevoel werd nog versterkt omdat het onderzoek niet opschoot, er geen nadere verklaringen of arrestaties kwamen, en de politie halsstarrig weigerde de beelden vrij te geven van de dashcams, waarmee alle politievoertuigen zijn uitgerust.

Voor dat laatste gaf men enkele verklaringen. De vrijgegeven beelden zouden het onderzoek schaden. Het zou de bevolking, die toch al, en met reden, een moeizame verhouding heeft met de politie, verder op stang jagen en leiden tot spanningen.

Omwille van een burgemeesterssjerp

Een niet zo welwillende verklaring is dat de agenten die ter plaatse waren tijdens een van de vele onderzoeken valse verklaringen hebben afgelegd die Van Dyke uit de wind moesten zetten.

De banden bewijzen onomstotelijk dat de politieversie gelogen is. McDonald liep alleen maar weg, hij ging nooit op agenten af, laat staan dat er een dreiging van hem uitging. Hij zal wel kogels in de borst gekregen hebben, maar hij werd toch vooral in de rug getroffen. Als agenten het tegenovergestelde verklaard hebben, meineed gepleegd hebben, kun je dat maar beter zou lang mogelijk onder de stolp houden.

Een andere niet zo welwillende verklaring is politiek. Rahm Emanuel, de burgemeester van Chicago (hij was eerder een topmedewerker van de presidenten Bill Clinton en Barack Obama, en tussendoor maakte hij fortuin op Wall Street), moest dit voorjaar tegen geduchte tegenstand opboksen om herkozen te worden. Hij had daarbij de steun nodig van de zwarte gemeenschap, bij wie hij zich in zijn eerste ambtstermijn, onder meer door een serie scholen te sluiten, niet heel geliefd heeft gemaakt.

Met de beelden van een witte agent die een zwarte tiener doodschiet, had hij zijn nipte verkiezing kunnen vergeten, schrijft een commentator in de Tribune. Zijn toenmalige grote rivaal, Jesus “Chuy” Garcia, is het met de commentator eens: “Ja, deze tragische video zou een grote invloed gehad hebben”.

Freelance journalist Brandon Smith spande een proces aan om de dashcam-banden vrij te krijgen, een rechter stelde hem in het gelijk en gaf de politie tot woensdag de tijd om de video’s openbaar te maken.

Gemanipuleerde beschuldiging?

Dinsdag, luttele uren voor de eerste opname publiek werd, liet onderzoeksrechter Anita Alvarez de 37-jarige Jason Van Dyke arresteren op beschuldiging van moord met voorbedachtheid.

Ook weer, in het wereldje van samenzweringsgeruchten in Chicago, wekte dat op drie manieren argwaan.

Eerst: waarom nu, en niet honderden dagen geleden, toen zij ook al de beschikking over de dashcams had? Er was veel onderzoek aan voorafgegaan, verklaarde ze, ze wilde grondig zijn, want een aanklacht tegen een politieagent is geen simpele affaire. En nu de video’s openbaar werden, wilde ze met de arrestatie tonen dat de agent zijn proces niet zou ontlopen. Dat zou volgens haar een kalmerend effect op de protesten kunnen hebben.

Een andere getrouwe van president Obama, zijn vroegeree campagneleider David Axelrod, vroeg zich in een tweet af of Van Dyke wel aangehouden zou zijn als de rechter niet beslist had de dashcams vrij te geven.

Why did it take a year to indict a CPD officer who shot a kid 16 times? Would it have happened today if judge hadn’t ordered video release?

— David Axelrod (@davidaxelrod) November 24, 2015

Het tweede punt van argwaan was: waarom werden eerst één en vervolgens nog eens vier dashcamopnames vrijgegeven, maar niet de opnames van alle politiewagens die ter plekke waren. Van minstens 3 auto’s is niets vrijgegeven.

En waarom zijn de vrijgegeven opnames geluidloos, terwijl de dashcams ook klank registreren? Wat wordt er op de banden gezegd dat niet gehoord mag worden? Waarom werden ze een minuut na de dood afgebroken, zodat we niet kunnen vaststellen hoe traag of hoe snel er hulp werd geboden?

Derde punt: is de aanklacht niet te zwaar? ‘Murder first degree‘ veronderstelt voorbedachtheid. Hoe valt dat in dit geval te bewijzen? Bewoners zijn wantrouwig omdat politieagenten in Chicago in het verleden veroordelingen hebben ontlopen omdat ze ofwel van te weinig ofwel van te veel beschuldigd werden.

Eerder dit jaar, in een andere zaak van Alvarez, werd een agent, Dante Servin, via die techniek vrijgesproken. Servin, al dan niet dronken, was in 2012 buiten zijn diensturen aan een park voorbijgereden, waar volgens hem te luidruchtig werd gefeest. Hij maakte hierover een opmerking, dacht dat een van de fuifnummers een wapen op hem richtte (het bleek een telefoon te zijn), hij nam zijn eigen, niet geregistreerd wapen, schoot de man in de hand maar raakte ook het hoofd van diens 22-jarige vriendin, Rekia Boyd. Ze overleed in het ziekenhuis.

Supt. McCarthy moves to fire #DanteServin who fatally shot #RekiaBoyd https://t.co/5Q9gnQtjmi

— kathychaney (@kathychaney) November 24, 2015

Alvarez had de agent aangeklaagd voor roekeloos gedrag met dood tot gevolg, maar de rechtbank vond dat het roekeloze karakter niet kon bewezen worden omdat de agent niet roekeloos maar doelgericht leek te schieten. Hij had, vond de rechter, niet van onbewijsbaar roekeloos gedrag maar van moord of doodslag beschuldigd moeten worden. Je kunt echter niet twee keer in dezelfde zaak beschuldigd worden, dus vrijspraak was het enig mogelijke verdict.

Alvarez werd publiek beschuldigd van moedwillig manipuleren van de beschuldiging om een agent vrij te krijgen. Het heeft nog veel moeite gekost om de politiecommissaris ervan te overtuigen dat Servin ontslagen moest worden. Dat gebeurde pas enkele dagen geleden, terwijl zijn vrijspraak van april dateert.

In dit geval, vrezen critici, zou Alvarez wel eens de tegenovergestelde strategie kunnen volgen: een vrijspraak uitlokken door de beschuldiging te zwaar te maken.

Hond met kanker

De politie van Chicago heeft een kwalijke reputatie. In geen van de grote steden van de VS sneuvelden in de periode 2010-2014 meer burgers tijdens een confrontatie met de politie dan in Chicago: 70 om precies te zijn, voor een bevolking van 2,7 miljoen. In Los Angeles, met meer inwoners, waren het er in dezelfde periode 47. In 2014, het jaar dat Laquan McDonald werd gedood, stierven 19 bewoners in Chicago onder politiekogels.

In lang niet alle gevallen zijn de doden onverklaarbaar, of onverschoonbaar. Chicago heeft een bloeiende misdaadsector, met jaarlijks ruim 400 moorden, onder meer aangestookt door Mexicaanse drugbendes, en, met dit jaar al 2 kinderen die door een bende werden doodgeschoten. Vele van die 70 doden door politiekogels vielen in tweerichtingsverkeer.

Maar er zijn, volgens de pers, nog ettelijke gevallen waarbij nabestaanden vergeefs op de beschikbare beelden wachten om uitsluitsel te krijgen over de ware toedracht van een overlijden.

Het grote probleem is dat agenten een onderlinge hulp- en zwijgplicht hanteren, een code van stilte.

Dat neemt soms groteske vormen aan zoals met Karolina Obrycka, een barvrouw, die had geweigerd nog een glas te schenken aan een stomdronken agent, Anthony Abbate. Hij had vernomen dat zijn hond kanker had, en dat nieuws wou hij wegspoelen. “Niemand vertelt me wat ik moet doen”, zou hij gezegd hebben toen Obrycka hem drank weigerde, en dan begon hij haar te slaan, onder meer in het gezicht. Hij werkte haar tegen de grond.

Hij weegt plusminus 110 kilo, zij de helft. Nadat ze klacht had neergelegd, claimde hij zelfverdediging, en vond hij (al dan niet aanwezige) andere agenten om hem in hierin te ondersteunen. Veiligheidsbeelden spraken deze versie tegen. De rechter gaf haar gelijk, kende haar 850.000 dollar toe, en nam in zijn veroordeling ook de “stiltecode” van de politie op, de manier waarop agenten voor mekaar zwijgen en desnoods valse getuigenissen afleggen.

Na die veroordeling in eerste aanleg schoten politie en burgemeester Emanuel in actie. Ze stelden aan Obrycka voor dat ze haar onmiddellijk en zonder beroep de toegekende 850.000 dollar zouden overmaken, als ze maar haar klacht rond de stiltecode zou laten vallen. Wat ze deed. Het stadsbestuur was bang dat die stiltecode een precedent zou scheppen dat op termijn tot vele schadeclaims zou leiden.

Karolina Obrycka poses after jury award $850,000 in fed civil suit against City of Chicago in bartender beating pic.twitter.com/6CQ2AQkP

— Sean Lewis (@seanlewiswgn) November 14, 2012

Ook dat is een patroon in Chicago, men koopt wangedrag af. De familie van Laquan McDonald heeft in april al 5 miljoen dollar gekregen maar zonder dat dit een schuldbekentenis inhoudt. In de voorbije 10 jaar hebben stad en politie voor in totaal 521 miljoen dollar aan schadevergoedingen rond politiegedrag uitbetaald.

In deel van dat geld, zo’n 15 procent, wordt nog uitbetaald aan slachtoffers van de legendarische Jon Burge, een man die in Vietnam leerde martelen, en die samen met zijn team tussen de late jaren ’70 en 1991 via niet reglementaire technieken bekentenissen wist af te dwingen, vaak valse, en op basis van die bekentenissen tot veroordelingen kwam. Bijkomende specialiteit: als ze echte criminelen tot bekentenissen dwongen, gingen de agenten ook nog wel eens aan de haal met de buit.

De wanpraktijken en marteltoestanden hielden niet op met Burge.

Heel recent, tussen augustus 2004 en juni 2015, werden 7.000 mensen vastgehouden in Homan Square, in een faciliteit waar gevangenen even verdwijnen, en waar ze buiten de toeziende blikken en geijkte procedures voor kortere tijd worden opgesloten. Slechts in 68 van die 7.000 gevallen konden gevangenen contact opnemen met een advocaat, of werd de buitenwereld van hun aanwezigheid in Homan Square op de hoogte gesteld. De faciliteit, berichtte The Guardian, is zelfs telefonisch niet te bereiken.

Ook hier zijn verhalen over marteling of mishandeling om tot bekentenissen te komen legio. Overigens: 82,2 procent van de gedetineerden in Homan Square is zwart (6.000 van de 7.000), daar waar 32,9 procent van de bevolking zwart is.

3 Suisses

Als er al iets positief is aan de dood van Laquan McDonald, dan dit. In de hele serie van jongeren of niet zo jonge zwarten, die de voorbije maanden omkwamen bij politiegeweld, was er altijd wel iets wat de verdedigers van de politie konden opwerpen.

Michael Brown, die had toch net een winkel overvallen en was agressief tegen de agent? Eric Garner die na een wurggreep in Staten Island overleed: dat had ook met zijn overgewicht te maken. Het jongetje met zijn speelgoedpistool in Cleveland? Leek dat niet net echt? Enzovoort enzoverder.

Het voordeel aan deze zaak, hoe tragisch ook, is dat zelfs het conservatieve Fox News er niet in slaagt om het slachtoffer in dit geval de schuld te geven, of om de agent in bescherming te nemen. Daarvoor zijn de beelden te duidelijk: geen gevaar, geen verdachte bewegingen, geen provocatie, schoten in de rug.

Voor de dashcams publiek werden, had men het nochtans geprobeerd, de jongeman via zijn verleden te bekladden. En gewis, hij had zijn leven niet besteld in een cataloog van 3 Suisses.

Vader niet aanwezig, moeder uit haar rechten gezet omdat ze niet voor hem zorgde. Hij kwam in pleeggezinnen terecht, en bij een oom van 25 jaar. Hij kwam geregeld met de politie in aanraking, maar dat zat bijna altijd ergens tussen heel kleine criminaliteit en kattenkwaad. Hij liep nooit een veroordeling op.

Hij was graag op school, volgens zijn leraars, hij omhelsde graag mensen. Dat was zijn handelsmerk: hij kwam op school aan en hij omhelsde mensen. Hij was vrolijk dat hij naar school kon. School was, vermoedden die leraars, misschien een soort thuis voor hem.

Van Dyke, de 37-jarige agent, wordt door zijn advocaat voorgesteld als iemand die nooit een blaam heeft gekregen, sinds hij in 2000 bij het korps kwam. Dat is technisch juist, maar is naar de geest tegengesproken door journalisten die uitvisten dat al naargelang de bron 18 of 20 klachten tegen hem werden ingediend. Maar die klachten waren, naar gewoonte van Chicago, zonder gevolg geklasseerd.

Acht van de klachten betroffen buitensporig geweld. In twee ervan gebruikte hij zijn wapen. In één geval schudde hij een chauffeur op gewelddadige wijze door mekaar, om geen andere reden dan dat de man vooraan geen nummerplaat had. De chauffeur kon bewijzen dat hij een schouderwonde had overgehouden aan de tussenkomst van Van Dyke, en een rechter kende hem 350.000 dollar schadevergoeding toe.

De betogers in Michigan Avenue eisten het ontslag van de procureur, van de politiecommissaris, en van de burgemeester. Voor dat van de procureur kunnen ze zelf zorgen Anita Alvarez moet in maart herkozen worden. De commissaris en de burgemeester hebben gezegd dat zij geen ontslag overwegen. De burgemeester zei dat het met deze afschuwelijke dood twee kanten uit kan, ze kan een barrière opwerpen tussen gemeenschappen, of ze kan een brug betekenen, en dat agenten moeten ophouden jongeren als een bedreiging te zien, maar eerder als een te beschermen goed.

Op zijn persconferentie was geen plaats voor Brandon Smith. De journalist, die met zijn procedure de vrijgave van de dashcams had verkregen, moest buiten blijven omdat hij niet over de juiste accreditatie beschikte. En dit is van het niveau van wat bij de stiltecode geldt: een van de agenten die hiertegen inging, werd getransfereerd en moest voortaan urinestalen inzamelen van collega’s…

Leiders van de zwarte gemeenschap vrezen dat de verwoede pogingen om meer zwarte agenten te rekruteren niet geholpen worden door wat de dashcams tonen.

De shoppers in Michigan Avenue reageerden volgens aanwezige journalisten gemengd op de manifestatie. De enen hadden alle begrip, de anderen zagen geen verband tussen wat gebeurde, en hun mogelijkheid om met korting te kopen.

De winkeliers lieten weten dat ze hun minverkoop willen en zullen goedmaken in de feestweken.