Rudi Rotthier

Canada trekt naar stembus, met een gesluierde vrouw als splijtzwam

Stephen Harper, de Conservatieve premier van Canada, zoekt maandag bij parlementsverkiezingen een vierde ambtstermijn. Maar twee rivaliserende partijen zijn ongeveer even sterk als zijn Conservatieven. Harper haalt in de kiesstrijd het wapen van de angst boven, verpersoonlijkt door een gesluierde vrouw.

Elke zaterdag brengt Rudi Rotthier, onze correspondent in Canada en de VS, u met een boeiend achtergrondverhaal een unieke inkijk in de stad of streek waar hij op dat moment resideert.

Goed een jaar geleden was de nijpende vraag in Canada hoe men het overschot op de komende begrotingen zou besteden. Er waren twee opties: extra uitgaven, zoals de oppositie het vroeg, of weer eens minder belastingen, wat de voorkeur wegdroeg van premier Stephen Harper.

Sindsdien is de olieprijs wereldwijd in mekaar gestuikt, en onder meer daardoor is de Canadese economie in een recessie beland – de tweede recessie sinds deze premier aan het roer staat.

In een land met soms kleurrijke politici is Harper een wat grijze muis. Hij houdt van en schrijft over sport. Dat is het zowat. Hij is iemand die, Canadees genoeg, nuchter is, en een no-nonsense aanpak tentoonspreidt. Maar tolerantie voor zijn no-nonsense heeft in toenemende mate plaatsgemaakt voor irritatie. Meer dan de helft van de kiezers wil hem weg.

Sinds hij in 2006 aan de macht kwam, heeft hij het land op een andere koers gezet, naar Canadese normen op een radicaal andere koers – weg van de “goede bedoelingen”, die zolang zo evident waren in Canada, weg van milieubehoud, weg van overheidsinterventie. Hij heeft, zeggen critici, Canada veramerikaniseerd, de belastingen drastisch verlaagd, de oliewinning (uit petroleumrijke grond) gestimuleerd.

Minder vluchtelingen

Die ‘veramerikanisering’, wat ook al de ‘ver-bushing’ van Canada is genoemd, is ook te merken in het buitenlands beleid, waar Canada minder de vredesrol op zich neemt, en meer deelneemt aan oorlogen. Het land staat momenteel niet te springen om Syrische vluchtelingen op te nemen, daar waar Canada het voortouw nam toen in de jaren 70 bootvluchtelingen uit Vietnam arriveerden. Er zouden nog maar 1.000 Syrische vluchtelingen in Canada zijn gearriveerd, op een gepland aantal van 10.000. De vluchtelingen worden gescreend, en minderheden – lees christenen – krijgen, gelet op hun situatie misschien begrijpelijkerwijs, de voorkeur. Canada, ooit nummer één van de wereld, zou naar de 41ste plaats zijn gezakt als men het aantal vluchtelingen verrekent per miljoen inwoners.

Harpers verkiezingscampagne kwam in eerste instantie hierop neer: het zijn woelige tijden, zowel economisch als qua veiligheid, de wereld wordt steeds onbegrijpelijker en schrikbarender – ik, Stephen Harper, ben beter dan de anderen in het omzeilen van klippen, en ik verlaag de belastingen daar waar alle anderen ze verhogen. Dat kan volstaan als strategie, maar misschien ook niet.

Er is in ieder geval een duidelijke keus: geven Canadezen Harper een vierde ambtstermijn dan kan hij verder op de ingeslagen weg. Ze kunnen ook voor de Nieuw Democratische Partij van Thomas Mulcair kiezen, sociaaldemocraten, of voor de centristische Liberalen onder Justin Trudeau.

Thomas Mulcair, leider van de sociaaldemocratische NDP, de vroege favoriet
Thomas Mulcair, leider van de sociaaldemocratische NDP, de vroege favoriet© REUTERS

Bij het begin van een naar Canadese normen langgerekte campagne voor deze parlementsverkiezingen, die al in augustus begon (blijkbaar omdat de regeringspartij de diepste koffers heeft en dacht de zaak het langst te kunnen volhouden), stond de NDP van Mulcair er het beste voor in de peilingen. De NDP, die sterk staat in Québec, had net regionale verkiezingen gewonnen in de doorgaans conservatieve provincie Alberta (het Texas van Canada). Mulcair deed het goed als oppositieleider in het parlement. Maar sindsdien spelen de drie grote partijen haasje over in de peilingen, met elk om en bij 30 procent en met de Parti Québécois en de Groenen op verre achterstand.

De stijgende tendens zit sindsdien, volgens de peilingen, eerder bij de liberalen, de daling eerder bij de NDP van Mulcair.

Gelet op het kiesstelsel (zie verder) is het koffiedik kijken wat het maandag wordt, maar de toon van de campagne is de voorbije dagen in ieder geval verscherpt.

Marihuana voor kinderen

De eerste minister, die zelf ook wel wat te verduren krijgt, en die enkele schandalen achter de kiezen heeft, hekelde bijvoorbeeld de standpunten van Trudeau, die volgens hem de toegang tot marihuana voor minderjarigen zou vergemakkelijken, die hoe dan ook niet klaar is voor de baan, die Canada zou veranderen in een land van gesluierde vrouwen. “Ik zal mijn jonge dochter nooit vertellen dat een vrouw haar gezicht moet bedekken omdat ze vrouw is”, zei hij tijdens een recent tv-debat, alsof zijn tegenstanders wel zoiets zouden vertellen.

Enkele van zijn ministers kondigden een gratis nummer aan waar men ‘gevallen van barbarij’ kon aanklagen (zoals genitale mutilatie), alsof, schreef een commentator, de politie al niet zo’n gratis nummer heeft.

Justin Trudeau, leider van de Liberalen
Justin Trudeau, leider van de Liberalen© REUTERS

Harper zit, nu meer dan in zijn vorige regeringen, in de knoop met Canada’s bijna legendarische multiculturaliteit. Hij staat op de rem als het gaat om een onderzoek naar verdwijningen van en moorden op vrouwen uit First Nations. Hij zocht speciale anti-terreurmachten die vooral moslims viseren, nog meer na enkele aanslagen.

Tijdens deze campagne draaiden vele discussies om de niqab, de gezichtsversluiering die in Canada niet zo vaak te zien is.

Niqab blues

In 2011 besliste de regering Harper dat vrouwen die de eed afleggen om Canadees staatsburger te worden, hun gezicht tijdens de ceremonie niet mogen bedekken. De gezichtsbedekking was “aanstootgevend”, zei hij, “en niet hoe we hier de dingen doen”. Hij werd en wordt in zijn standpunt gevolgd door een meerderheid van Canadezen, volgens sommige peilingen tot 80 procent van de Canadezen.

Er was weliswaar geen overrompeling van vrouwen die de eed gesluierd wilden afleggen. Sinds de regel van kracht is, hebben 700.000 mensen de eed afgelegd, bij wie er volgens Radio Canada twee waren die problemen hadden met de sluierregel.

Eén van die twee, de 29-jarige Zunera Ishaq, een vrouw die in Pakistan geboren werd en in 2008 naar Canada verhuisde, vocht de regel aan voor de rechtbank en werd een zegsvrouw voor haar zaak.

“Mijn verlangen om volgens mijn eigen normen te leven, is waarom ik de regeringsbeslissing aanvecht die me het burgerschap ontzegt tenzij ik mijn niqab afneem tijdens de eedaflegging”, schreef ze in mei in The Toronto Star. “Ik heb mijn niqab afgenomen voor veiligheids- en identiteitsredenen op elk moment dat het van mij gevraagd werd, zoals toen een foto werd gemaakt voor mijn rijbewijs of wanneer ik door de security van een luchthaven passeer. Ik zal de niqab ook afnemen voor ik de eed afleg zodat ik geïdentificeerd kan worden. Maar ik zal mijn niqab tijdens die ceremonie niet afnemen voor de ene reden dat iemand anders er niet van houdt, zelfs als die persoon Stephen Harper is”.

De rechter gaf haar gelijk. Er was, vond de rechtbank, geen goede grond om te eisen dat ze met ontbloot gezicht de eed aflegde.

De regering Harper tekende beroep aan maar opnieuw oordeelde de rechtbank in het voordeel van de gesluierde Ishaq, die naar eigen zeggen “tegen haar omgeving in” in 2008 de sluier begon te dragen. Ze is universitair geschoold, opgeleid als lerares Engels, en moeder van vier, “die ervan houdt met haar kinderen in de sneeuw te spelen”.

De behandeling in beroep viel in volle kiesstrijd. Vorige week legde een gesluierde Ishaq de eed af, waarbij het haar naar eigen zeggen niet deerde dat ze trouw aan Elizabeth II moest beloven. Elizabeth is behalve de Britse ook de Canadese koningin. Voorafgaand aan de eedaflegging werd inderdaad Ishaqs identiteit gecontroleerd. Ze legde daarvoor, in beschutte omstandigheden, de niqab af.

Gesluierde stemmen

De juridische beslissing leidde tot enige woede en onbegrip bij een aantal Canadezen, niet in het minst bij enkele progressieve moslims. Raheel Raza, voorzitter van Muslims Facing Tomorrow, en een feministe die, zoals Ishaq, in Pakistan geboren is, citeerde professor Mohammad Qadeer van de universiteit van Kingston die schreef dat “in westerse samenlevingen de niqab ook het symbool is van wantrouwen tegen andere burgers en een statement van zelfsegregatie. De drager van de sluier drukt uit: ‘Ik ben aangerand als je naar me kijkt’. Het is een barrière voor burgerlijk discours. Het gaat in tegen burgervertrouwen”.

De verdedigers van “Canada’s niqabdraagsters behandelen hen als waren ze Rosa Parks, vechtend voor gerechtigheid (Parks is de Amerikaanse burgerrechtenactiviste, die tegen de rassenregels in voorin de bus plaatsnam, red.). Dat is een soort hengelen naar stemmen dat mijn vriend Tarek Fatah ‘sharia bolsjewisme’ noemt”. Raza pleit voor een volledig verbod op gezicht bedekkende kledij.

Vele moslimorganisaties verkondigen echter het tegenovergestelde standpunt, en zien de acties tegen de niqab van Harper als stemmenklopperij ten koste van hun geloofsgenoten.

Nogal wat niet-moslims voelen zich gebelgd over wat ze zien als rechtsongelijkheid, of als onwil om zich aan te passen. Ken Finlayson, een man uit Edmonton, die altijd een cowboyhoed draagt, zag zich steevast verplicht in de rechtbank zijn hoed af te zetten. Na de niqab-uitspraak probeerde hij opnieuw met hoed in de rechtbank te verschijnen. De rechter dreigde hem uit de zaal te zetten, dus hij ontblootte opnieuw het hoofd.

Hij heeft nu, gesluierd met een bandana, en met zijn hoed op, zijn stem uitgebracht, op een plek waar dat op voorhand kon. “We moeten ophouden te pretenderen dat het geen probleem is. Mensen die hier aankomen, willen een speciale behandeling”, zei hij tegenover staatsomroep CBC. “Voor mij is de cowboyhoed geen religie maar een gebruik”. Dat het moeilijker is voor hem om in officiële plaatsen zijn hoed te dragen, dan voor een vrouw haar niqab, valt voor hem moeilijk te begrijpen.

Als we de sociale media mogen geloven, zouden wel meer Canadezen zinnens zijn uit protest hun stem gesluierd uit te brengen, wat volgens de verkiezingscommissie nu toegelaten is. Aan de andere kant gaan er ook wel wat stemmen op die vinden dat Canada altijd openstond voor andere, afwijkende culturen, en dat het precies “Canadees” is om heel verregaande afwijkingen van de norm toe te staan.

Hoger-lager met de niqab

In de campagne waren de lijnen inzake de niqab duidelijk getrokken. Harper was tegen het vonnis, dat hij tijdens de campagne heeft aangevochten. Mulcair en Trudeau, plus Groen, waren voor. De Parti Québécois is, zoals Harper of zelfs meer dan Harper, tegen. Maar binnenin de partijen lag het moeilijker. Harpers Conservatieven in British Columbia, het Californië van Canada, vonden dat hun leider overdreef, terwijl vertegenwoordigers van NDP en Liberalen in Québec zich dikwijls tegen hun partijstandpunt keerden.

Québec is in de jaren 60-70 van één van de meest katholieke gebieden ter wereld veranderd in een van de meest seculiere. Het hoofddoekendebat, dat in de rest van Canada onbestaande is, werd er in het recente verleden gevoerd. Een niqab tijdens de ceremonie is er duidelijk enkele bruggen te ver voor vele politici, en voor een grote meerderheid van inwoners.

Harper probeerde de zaak uit te buiten voor electoraal gewin. Hij kondigde maatregelen aan. Bij herverkiezing zou hij de niqab in openbare diensten verbieden. Ook hier weer: er zijn niet heel veel gevallen van vrouwen in niqab in openbare diensten bekend.

Maar uiteindelijk zou het kunnen dat de ‘niqab-affaire’ niet zozeer stemmen oplevert aan Harper dan wel stemmen kost aan wat ooit zijn grote rivaal voor het premierschap leek te zijn: Tom Mulcair.

Sinds de niqab-discussie de campagne begon te domineren, viel de NDP zwaar terug in de peilingen, vooral in Québec.

Elders valt de averij wel mee. Een meerderheid van Canadezen is het op het punt van de niqab niet met Mulcair eens, maar ze vinden de niqab geen prioriteit – in tegenstelling tot de slabakkende economie.

Deficit, wel of niet

De niqab is niet het enige probleem van Mulcair. In het parlement was hij een vurige strijder tegen wat hij als onrechtvaardige maatregelen van Harper beschouwde. Als campagnevoerder heeft men hem proberen te herverpakken tot goedmoedige opa, en dat is een mislukking geworden. Een commentator vond dat hij eerder op een korzelige oom leek dan op een gezellige opa. Het land kent geen begrotingstekort maar omdat altijd, en zeker in een land als Canada waar de grote meerderheid in het politieke midden zit, de vrees bestaat dat socialisten met geld zullen smijten, verbond Mulcair zich ertoe het begrotingsevenwicht te allen tijde te zullen respecteren. Zijn Liberale rivaal Trudeau kondigde aan dat hij wel met een deficit zou opereren, wat hem meer armslag geeft voor belastingvoorstellen ten voordele van middenklasse en minder gegoeden, naast een belastingverhoging voor hogere inkomens. Mulcair bleef, zijn vroege winst in de peilingen indachtig, voorzichtig en beloofde relatief weinig. Die punten waar hij wel fors is – hij is tegen het zopas onderhandelde vrijhandelsakkoord met een aantal landen rond de Stille Zuidzee, en belooft bij kieswinst uit dat verdrag te stappen – zijn de Canadezen niet zeker dat hij de juiste beslissing voorstaat, of dat het technisch zelfs mogelijk is zo’n akkoord op te zeggen.

Justin Trudeau overkomt het tegenovergestelde. Hij stond er slecht voor bij het begin van de campagne maar stak sindsdien zijn tegenstanders voorbij.

De opgang van Trudeau is, schrijft Paul Wells in het weekblad Maclean’s, misschien wel de fout van Harper, of van Harpers Conservatieven, die de jonge Liberale leider, al van maanden voor de campagne begon, omschreven als een nietsnut en een faalhaas, iemand zonder ervaring die winterjassen naar Syrië wou sturen, voor wie de legalisering van marihuana het enige programmapunt van belang is, en die spreekt voor hij denkt. “Justin Trudeau, just not ready”, “gewoon niet klaar”, was de titel van een nog grappig pre-campagnefilmpje.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Die aanvallen kosten hem gewis stemmen, maar toen de campagne dan echt startte, en Trudeau, zoals dat gaat in Canada, in de twee landstalen moest debatteren, viel hij bij al de mensen die een nitwit verwacht hadden, ineens reuze mee.

Hij had ook een ander element voor op zowel Mulcair als Harper. Hij was onbescheiden, hij had het over Canadese waarden, tolerantie, solidariteit, multiculti. Canadezen, die zichzelf onophoudelijk als saai omschrijven, hebben na 9 jaar met saaie Harper misschien wel behoefte aan iets meer uitdagends.

Mick Jagger en Ronald Reagan

Trudeau is natuurlijk zo dicht als Canadezen kunnen komen bij royalty (Elizabeth II buiten beschouwing gelaten). Zijn vader was Pierre Trudeau, die tussen 1968 en 1984 gedurende drie perioden eerste minister was, en als dusdanig Canada grondig hervormde, onder meer algemene gezondheidszorg introduceerde, in een latere ambtstermijn een energieprogramma uitdokterde en maatregelen nam die de afscheiding van Québec moesten voorkomen.

Pierre Trudeau met Barbra Streisand
Pierre Trudeau met Barbra Streisand© /

Maar de inhoud was voor een groot deel van zijn politieke carrière ondergeschikt aan de vorm. Met Trudeau kwamen de roaring sixties aan het bewind, met toenemende zorgeloosheid, toenemende sociale voorzieningen en, kort daarna, toenemende belastingen. Na de Beatlemania werd Canada getroffen door Trudeaumania.

Bij zijn aantreden was hij een ‘swingende vrijgezel’, die onder meer een tijdje met Barbra Streisand ging. Hij trouwde in 1971 met een hippie, Margaret Sinclair, die datzelfde jaar nog beviel van Justin. Zij was bipolair, bleek later, hij was altijd een workaholic, met, ondanks het imago, niet veel tijd voor relaties of kinderen. Het huwelijk, hoe glamoureus ook, was gedoemd.

Op de zesde verjaardag van haar huwelijk verdween Margaret naar Toronto om met de Rolling Stones te fuiven.

Iedereen ging ervan uit, het werd met zoveel woorden geschreven, dat ze een verhouding had met Mick Jagger. Ze vertrok naar New York en trok ook daar met Jagger en de Stones op, met Andy Warhol zelfs.

Margaret Trudeau met Andy Warhol in New York
Margaret Trudeau met Andy Warhol in New York© /

De trip naar New York betekende het einde van het huwelijk. Vele jaren later, op een conferentie over mentale gezondheid, ontkende ze dat ze iets met Jagger of met een andere Stone had gehad. “Ik had met elk bandlid moeten slapen”, verklaarde ze, met enige spijt.

De ziekte van zijn moeder, de dood van een jongere broer, die omkwam bij een skiongeval, het zijn dingen die hem even hard getekend hebben als de politiek van zijn vader, en de ontmoeting, op jeugdige leeftijd, met wereldleiders, zoals Ronald Reagan, schreef Justin in een recente autobiografie, Common Ground.

Kiessysteem

Canadezen waren, na zoveel ambtstermijnen onder de vader, eerst beducht voor een nieuwe Trudeau. En ook nu blijft Justin niet uitgetest, met in zijn jonge carrière al enkele flaters. Harper heeft in drie verkiezingen de Liberalen afgetroefd, electoraal verpletterd zelfs. En Justin kampt met vreemde weerstand. Zo blijft Alberta, de provincie waar zijn vader via een energietaks een resem faillissementen veroorzaakte, heel afkering van een nieuwe Trudeau. Trudeau, nu bijna 44, is opgegroeid onder de schijnwerpers. Wie het wilde weten, kon het weten, zijn liefdesleven, zijn carrière als amateur-bokser, zijn studies, en vooral de eulogie die hij in 2000 uitspraak bij de dood van zijn vader.

Maandag zal blijken wie het haalt. Geen van de grote drie is kansloos. Harper kan, hoewel een meerderheid van de Canadezen hem beu is, de meubelen redden. Mulcair rekent tegenwoordig strategisch. Hij heeft maar enkele zetels nodig om zijn partij groter te maken dan de Conservatieven. En Trudeau kan, als de peilingen een correcte aanduiding geven, voor de verrassing zorgen, en zijn Liberale partij van een kleine derde transformeren in, opnieuw, de eerste partij van het land.

In een land met grote regionale verschillen, en met naar Brits model een first past the post systeem (de partij met de meeste stemmen in een kiesdistrict wint de zetel) is het niet noodzakelijk dat wie landelijk meer stemmen haalt ook meer zetels wint.

Minderheidsregeringen zijn vrij gebruikelijk in Canada. Harper heeft 2 regeringen lang met een minderheid geregeerd, alvorens hij in 2011 in zetels een absolute meerderheid wist te verwerven.

Maandag, of in Belgische tijd, dinsdagochtend, weten we meer.

Door Rudi Rotthier vanuit Colorado Springs, Colorado, VS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content