‘Ik wil dat mijn kinderen zich hier thuis blijven voelen’

TIM NUTHALL: 'Het is ongelooflijk hoe snel zo'n hele nationaliteitsaanvraag in België verloopt.' © DEBBY TERMONIA

Belg worden om Europeeër te blijven: dat willen veel Britse ingezetenen sinds het brexitreferendum. Maar voor EU-ambtenaren blijkt de weg naar de Belgische nationaliteit versperd. Knack volgde het spoor van (kandidaat-) Britse Belgen.

Tim Nuthall (40), directeur internationale communicatie bij de European Climate Foundation in Brussel, heeft er geen gras over laten groeien. Op 24 juni 2016, de dag na het brexitreferendum, stapte hij naar het gemeentehuis van Elsene. ‘Ik had de overwinning van het leave-kamp totaal niet zien aankomen’, zegt hij. ‘Ik was die avond gerust gaan slapen, de polls zagen er goed uit. Toen ik om vier uur wakker schoot en het nieuws checkte, viel ik haast letterlijk uit mijn bed: “Hebben mijn landgenoten ons echt uit Europa gestemd?!”‘

‘Mijn dochter was zeven maanden oud. Toen ik haar daar in haar bedje zag liggen, stond mijn besluit vast: “Ik vraag de Belgische nationaliteit aan, zodat zij later haar Europese identiteit kan claimen.” Ik heb zelf veel aan Europa te danken, zie je. Mijn jaar als Erasmusstudent in Wenen, mijn carrière en leven in Brussel – zonder Europa had ik veel minder kansen gekregen.’

De verkorte procedure voor nationaliteitsverwerving, in voege sinds 2013, legt drie criteria op. Het minimum van vijf jaar ononderbroken hoofdverblijf in België haalde Nuthall probleemloos: hij woont en werkt hier al negen jaar. Maar van aspirant-Belgen wordt ook verwacht dat ze hun sociale en economische integratie bewijzen, plus voldoende kennis van een van de officiële landstalen. Nuthall had zich schrap gezet: hij zou die dag in het stadhuis van Elsene met zijn vloeiende Duits uitpakken. Zover is het niet gekomen: ‘Er werd me helemaal niets gevraagd. Blijkbaar volstond het kreupele Frans waarmee ik mijn aanvraag heb toegelicht.’

Het kostte hem drie weken om de nodige documenten te verzamelen, inbegrepen de beëdigde vertaling van zijn Britse geboortecertificaat. Op 19 juli werd zijn dossier door de ambtenaar van burgerlijke stand in drievoud naar het Brusselse parket, de Dienst Vreemdelingenzaken en de Staatsveiligheid verstuurd. Geen van die instanties maakte bezwaar, en sinds 16 december mag Tim Nuthall zich Belg noemen. ‘Het is ongelooflijk hoe snel zo’n hele nationaliteitsaanvraag in België verloopt’, zegt hij.

Nuthall was niet de enige Brit die zich na het referendum naar het Elsense stadhuis op het Fernand Cocqplein repte. ‘Het was hier de eerste dagen een echte stormloop’, zegt Delphine Bourgeois, MR-schepen voor Europa. ‘Sinds de brexit zijn al 250 Britten zich komen informeren over de nationaliteitsaanvraag. 35 hebben intussen een dossier ingediend, een cijfer dat nog elke week stijgt.’ Weinig steden of gemeenten hebben een schepen voor Europa, maar in Elsene is dat geen overbodige luxe. De Brusselse gemeente omvat een groot stuk van de Europese wijk, met de kaasstolp van het Europees Parlement als blikvanger. Niet-Belgische EU-burgers maken er een derde van de bevolking uit. Britten zijn goed vertegenwoordigd: met 1535 vormen ze de op één na grootste Britse gemeenschap in België, na het Britse contingent in Groot Antwerpen.

Nieuwe nationaliteit: 150 euro

In heel België wonen officieel 23.658 Britten. Hoeveel van hen sinds de brexit een nationaliteitsaanvraag hebben ingediend, valt nog niet te achterhalen. Vaststaat dat de drukte aan het loket in Elsene niet uniek is. Een rondvraag bij de top zeven van steden en gemeenten met een omvangrijke UK community bracht vorige week 244 aanvragen aan het licht. De link met de brexit ligt voor de hand. Telde Antwerpen in 2015 nog 5 Britse nationaliteitsaanvragen, dan werden er vorig jaar 33 geregistreerd, waarvan de helft in juli en augustus, vlak na het referendum. Nog duidelijker is het verband in Sint-Pieters-Woluwe: van 2 aanvragen in 2015 ging het na 23 juni 2016 fluks naar 28.

Op Antwerpen na liggen alle onder Britten populaire gemeenten in en om het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In de rijke, groene zuidrand springt Tervuren eruit, met 1261 Britse ingezetenen. Die concentratie heeft veel te maken met de ligging van The British School of Brussels (BSB), waar 1500 leerlingen een Engelstalig curriculum volgen. Ook Ken Woollard (77) is daardoor in Tervuren aanbeland. ‘Ik wilde altijd al naar Europa’, vertelt de gepensioneerde leraar. ‘In 1975 zag ik mijn kans: de BSB zocht een leraar Engels en literatuur. Na een poosje nam ik er ook toneel bij – ik heb meer dan honderd producties geleid.’

De brexit heeft hem tot een demarche bewogen die hij anders nooit zou hebben ondernomen: in november 2016 trok hij naar het gemeentehuis om de Belgische nationaliteit aan te vragen. ‘Ik wil mijn Europese identiteit behouden’, zegt hij. ‘Dat gevoel zit diep. Ik heb verschillende vrienden die ook Belg zijn geworden of erover lopen na te denken. Het is niet dat we vrezen dat we na de brexit gediscrimineerd zullen worden of met de nek aangekeken. Dit is ons antwoord op een referendum dat ons van Europa afsnijdt, op een onbegrijpelijke beslissing die boven onze hoofden is genomen. Want zo is het gegaan: wie 15 jaar of langer in het buitenland verbleef, mocht niet meestemmen. Dat is geen detail, als je weet hoe klein de marge was waarmee leave het heeft gehaald.’

Zijn nieuwe identiteitskaart en paspoort – met gegarandeerde controlevrije toegang tot alle landen van de Schengenzone – zijn nog op komst. De schriftelijke bevestiging heeft hij wel al ontvangen. Voortaan heeft hij de keuze: Belg of Brit. De nationaliteitsverwerving doet niets af aan zijn erkenning als onderdaan van de Queen.

Duur was de stap naar dual nationality niet: 150 euro registratierechten, plus nog wat kosten voor de beëdigde vertaling van het geboortecertificaat. Ook Woollard is verbaasd over de lage drempel. ‘Ik had tenminste een interview met de burgemeester verwacht’, zegt hij. ‘Maar ze deden helemaal niet moeilijk, de medewerkers in het gemeentehuis waren erg behulpzaam en efficiënt.’ Ze hadden hem op de rooster mogen leggen: hij kan zich meer dan behoorlijk behelpen in Nederlands en Frans. ‘Na 41 jaar is België mijn thuis. De kinderen van mijn vrouw zijn hier opgegroeid, al onze vrienden wonen hier. Tervuren is heel internationaal, maar in onze doodlopende straat wonen toevallig alleen Vlamingen. Iedereen kent iedereen, ik spreek met de meesten van mijn buren Vlaams. Om maar te zeggen: ze hadden gerust naar mijn sociale integratie mogen polsen. We werken als vrijwilligers bij Samana, het vroegere Ziekenzorg CM. We spelen petanque met andere gepensioneerden in Leefdaal. Ook zonder brexit zouden we er nooit over piekeren om terug te keren. Er woont nog wel familie in het Verenigd Koninkrijk, maar verder hebben we er niet veel meer te zoeken.’

Woollard: ‘Het is goed leven in België. De gezondheidszorg en voorzieningen voor gepensioneerden, daar kunnen ze in het VK alleen van dromen. Maar op dat vlak maakt mijn Belgische nationaliteit geen verschil. Belastingen, RSZ, pensioen: dat is voor ons altijd al onder de Belgische wetgeving gevallen.’

Zelfspot

Peter Guilford (55), nog een Tervuurse neo-Belg, heeft het referendum zelfs niet afgewacht. Al in april 2016 diende hij zijn aanvraag in, wat hem na 23 juni ongevraagd in de rol van ombudsman duwde. ‘Ik had mijn initiatief op Facebook gepost’, zegt hij. ‘In de dagen na het referendum werd ik bestookt met vragen: “Hoe heb je dat gedaan? Wat is de procedure? Hoeveel kost het?” Het brexiteffect was onmiddellijk voelbaar.’

Guilford een overtuigde Europeaan noemen, is een understatement. Dertig jaar geleden kwam hij als Europa-correspondent naar Brussel, daarna werkte hij lang voor de Europese Commissie. In 2000 richtte hij g+ op, een tweemanslobby die snel uitgroeide tot een bedrijf met vier kantoren in evenveel hoofdsteden. Klanten wegwijs maken in regelgeving rond mededinging en voedselveiligheid: dat was een van de specialiteiten van g+, dat intussen door de Amerikaanse reclamegigant Omnicom is overgenomen.

Guilford, vandaag managing partner bij g+, had zo zijn redenen om op de brexit te anticiperen. ‘Ik had de bui zien hangen’, vertelt hij. ‘Tijdens de campagne kwamen allerlei verzonken sentimenten bovendrijven. Ik wist wel dat er in het VK zoiets als een onderbuik bestond. De frustraties van die groep mensen werden wakker gekust door het populisme van de rechtse pers en van volksmenners zoals Nigel Farage en Boris Johnson. “Als het tot een brexit komt,” dacht ik, “kunnen in Europa weleens anti-Britse gevoelens de kop opsteken.” Mijn kinderen zijn hier geboren, ze zijn perfect tweetalig. Ik wil dat ze zich hier thuis blijven voelen, als Europese burgers.’

De procedure was een eitje, ook voor Guilford, die benadrukt dat zijn keuze voor een dubbele nationaliteit niet alleen door ongerustheid was ingegeven. ‘Ik voel me hier thuis’, zegt hij. ‘België en Brussel zijn erg genereus voor mij geweest. Ik hou ook van jullie mentaliteit. Gezwollen patriottisme bestaat hier niet, er zijn zelfs weinig Belgen die de tekst van hun volkslied kunnen meezingen. Dat bevalt me, net zoals jullie sterk ontwikkelde gevoel voor zelfspot.’

Ierse ontsnappingsroute

De nieuwe Britse Belgen vormen een heterogeen gezelschap, maar één groep ontbreekt: de eurocraten, een naam die de betrokken EU-ambtenaren zelf ongaarne in de mond nemen. De door ons geconsulteerde specima prefereerden het neutrale ‘officials’ of grepen naar de Franse begrippen ‘administrateurs’ en ‘fonctionnaires’. Niet uit snobisme, maar uit afschuw voor het stigma dat aan de eurocraat kleeft. Buitensporige salarissen, torenhoge onkostenvergoedingen, fiscale gunstregimes, vederlichte werklast: het statuut van de eurocraat is een ‘Win for Life’die weleens de ogen uitsteekt.

Op dat cliché valt veel af te dingen. Europese ambtenaren betalen bijvoorbeeld wel degelijk personenbelastingen. Niet aan België maar aan de Europese Unie, en ook RSZ-bijdragen gaan naar een Europees fonds. Eigenaars of huurders betalen bovendien, zoals iedereen, belastingen, taksen en heffingen aan gemeente of gewest, en ook voor de btw gelden geen privileges. Qua fiscaal beslag zitten de eurocraten dicht bij het gemiddelde van de 28 lidstaten.

Toch verklaart precies hun bijzondere statuut waarom nog geen Britse eurocraten zich bij de neo-Belgen hebben aangesloten. ‘Ze komen niet in aanmerking’, legt schepen Delphine Bourgeois uit. ‘Europese ambtenaren hebben een speciale identiteitskaart, een soort diplomatieke verblijfsvergunning uitgereikt door de directie Protocol van Buitenlandse Zaken. Daar ligt de knoop: volgens de wet op de nationaliteitsverwerving moeten buitenlanders vijf jaar aanwezigheid in België kunnen aantonen om van de verkorte procedure gebruik te kunnen maken, en tien jaar voor de gewone, lange procedure. De wet somt een hele resem verblijfspapieren op om dat te staven, zoals de vreemdelingenkaart E+, die buitenlanders krijgen wanneer ze permanent in België verblijven. De speciale Europese identiteitskaart staat niet op die lijst en geldt bijgevolg niet als bewijs.’

Die beperking vormde nooit een probleem. Er kwamen nauwelijks aanvragen van Europese ambtenaren. Waarom zou je Belg willen worden als je een gunstig extraterritoriaal statuut geniet? Maar met de wenkende brexit liggen de kaarten anders voor de 681 Britten die zo’n speciale identiteitskaart op zak hebben.

Bourgeois kreeg al verschillende vertwijfelde Britse eurocraten aan de lijn: ‘Bestaat er toch geen manier om Belg te worden?’ Hetzelfde overkwam vakbondsman Félix Geradon, adjunct-secretaris-generaal van Union Syndicale Fédérale bij de Europese Raad. ‘Met de brexit verliest Europa 12 procent van zijn begroting’, zegt hij. ‘Er zal ongetwijfeld op personeel worden bezuinigd. Onze Britse collega’s vrezen dat ze dan in de vuurlinie komen te liggen. De Europese verdragen houden geen rekening met de exit van een lidstaat. Dat zet de deur open om statutaire ambtenaren te ontslaan als hun land eruit stapt – zonder ontslagpremie, zonder recht op uitkering of sociale zekerheid. Bij de Europese instellingen werken ook duizenden contractuelen en stagiairs. Hun positie is nog zwakker. Zodra de brexit voltrokken is, zijn de Britten onder hen automatisch werkloos.’

‘Alles zal afhangen van de brexitonderhandelingen’, zegt een hoge official bij de Raad. ‘Er leeft ongerustheid, maar ik stel hier geen exodus vast. Wat ik wel zie: collega’s die creatieve oplossingen zoeken. Heel wat Britten hebben bijvoorbeeld de Irish Escape Route ontdekt: al wie een Ierse voorouder heeft, kan vlot aan een Iers paspoort raken.’

Intussen heeft ook Bourgeois een oplossing bedacht om de Britse eurocraten aan de Belgische nationaliteit te helpen: ‘Als ze afstand doen van hun Europese verblijfsvergunning, kunnen ze een vreemdelingenkaart E of E+ aanvragen en daarmee de procedure alsnog opstarten. Het is de enige manier om de jaren te verzilveren die ze met hun speciale verblijfsvergunning in België hebben gewoond.’ Zonder extra wachttijd, maakt Bourgeois zich sterk.

Klopt dat? ‘De wet is duidelijk’, zegt juridisch adviseur Amélie Bovy van de Brussels Commissioner for Europe, een instelling die de relaties tussen het Brusselse gewest en de Europese instellingen wil stroomlijnen. ‘Of het nu de verkorte of de normale procedure is: de termijn begint pas te lopen op het moment dat de betrokkene een Belgische verblijfstitel heeft.’ Geen verwarring mogelijk, dus? ‘Niet alle gemeenten zijn even recht in de leer’, erkent Bovy. ‘Sommige laten toch een aanvraag passeren. Maar de parketten zijn wél streng en geven altijd een negatief advies. Dan kan de aanvrager in beroep gaan bij de rechtbank van eerste aanleg. Sommigen hebben daar het pleit al gewonnen – vandaar de verwarring. We hebben het kabinet van premier Michel op dat euvel gewezen. Vooralsnog zonder gevolg.’

De door de brexit uitgelokte hausse van nationaliteitsaanvragen doet in verschillende gemeenten de roep om een welkomstritueel weerklinken. Ook in Tervuren, al zal het voor Peter Guilford te laat komen. ‘Ik was oprecht ontroerd toen ik de enveloppe met mijn Belgische identiteitskaart opende’, zegt hij. Of ze al typisch Belgische trekjes hebben aangenomen, onze Britse Belgen? Ken Woollard is een verwoede fietser, een grote fan van jaagpaden en knooppuntenroutes. Tim Nuthall moet de vraag laten bezinken: ‘Ik ben op 21 juli op het Vossenplein in de Marollenwijk naar Lange Jojo gaan kijken. Is dat niet typisch Belgisch?’

Door ERIK RASPOET, foto’s DEBBY TERMONIA

In 2015 telde Antwerpen 5 Britse nationaliteitsaanvragen. In 2016 werden er 33 geregistreerd.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content