‘Brengt May de Noord-Ierse vrede in gevaar?’

‘Het land heeft meer dan ooit nood aan stabiliteit’, stelde de Britse premier Theresa May. Ze doelde daarmee op de brexitonderhandelingen. Maar na de recente verkiezingen dreigt May meer dan één unie te doen wankelen, schrijft Wided Bouchrika.

De grootste inzet van de afgelopen verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk leek brexit. Of ook wel premier Theresa Mays geloofwaardigheid. Ze betaalde de prijs voor haar arrogantie en alle aandacht ging naar de ‘overwinning’ van Jeremy Corbyns Labour.

Toch lijkt er weinig reden tot enthousiasme. De jeugd ging massaal stemmen en Labour won zitjes terwijl de Conservatives er verloren, ja. Maar Labour zou zelfs met de steun van de Liberal Democrats, de SNP, Greens en anderen geen meerderheid halen.

De Conservatives konden dat met help van de DUP wel – zij het erg nipt met twee zitjes boven de nodige 326 zetels. In de week voor de Queen’s Speech op 19 juni – dezelfde dag als de start van de brexitonderhandelingen – zal duidelijk worden of de grootste partij van Noord-Ierland een volwaardige coalitiepartner wordt of dat men voor een losser akkoord kiest.

Op het eerste gezicht verandert er dus weinig: May weigert haar rol als eerste minister op te geven en sleutelfiguren als Boris Johnson (fel voorstander van brexit en onder May minister van Buitenlandse Zaken, nvdr) en Amber Rudd (minister van Binnenlandse Zaken, nvdr) behouden dezelfde postjes als weleer. De winst van Labour wordt echter vertaald naar de vraag van het volk naar een zogenaamde zachte brexit, het verlies aan zetels bij de Conservatives naar een verminderd vertrouwen in May.

DUP

Maar met de recente verkiezingen lijkt May heel wat meer te destabiliseren dan zichzelf. En daarvoor moeten we even beter naar de kersverse regeringspartner DUP kijken.

De Democratic Unionist Party werd in 1971 door Ian Paisley opgericht en was een radicale, protestantse speler in het 30-jarige gewelddadige conflict met de katholieken in Noord-Ierland, van 1968 tot het Goede Vrijdag-akkoord in 1998. Daarbij werd vastgelegd dat het land geregeerd zou worden door de grootste katholieke – die een Ierse republiek wilden – én protestantse – die bij het Verenigd Koninkrijk wilden blijven – partij.

Vandaag wordt de DUP geleid door Arlene Foster en is de partij berucht om haar conservatieve standpunten rond abortus en LGBTI-rechten (Lesbisch, Homo, Biseksueel, Trans en Intersex-rechten, nvdr). Zo is abortus illegaal in Noord-Ierland, tenzij het leven van de moeder in gevaar is, en weigert de partij het homohuwelijk te erkennen – niet omwille van hun seksuele voorkeur, verdedigde Foster zich tegen wie de partij homofoob noemde, ‘dat gaat me niets aan. Wat me wel aangaat is als het om het herdefiniëren van het huwelijk draait’.

De leider van de Schotse Conservatives, Ruth Davidson, liet haar ongenoegen met de nieuwe bevriende partij subtiel blijken door over haar nakende huwelijk met partner Jen Wilson te tweeten met een link naar een speech die ze voor het homohuwelijk hield: ‘Als een protestantse unionist die op het punt staat een Ierse katholiek te huwen, de Amnesty Pride-lezing die ik in Belfast gaf.’

Davidson sprak May meteen aan op het plan om met de radicale DUP in zee te gaan. ‘Ik was erg direct tegen haar en zei haar dat er een aantal dingen belangrijker voor me zijn dan de partij’, vertelde Davidson daarover aan de BBC. ‘Een van die dingen is het land. Een ander zijn de LGBTI-rechten.’ Het Schotse partijhoofd vroeg de premier te beloven dat een akkoord met de Noord-Ierse partij de verworven LGBTI-rechten in het Verenigd Koninkrijk niet terug zou dringen. Ook vroeg ze May alle mogelijke invloed uit te oefenen om die rechten in Noord-Ierland te pushen. Davidson zegt die belofte gekregen te hebben.

De vraag is maar in welke mate nog geloof gehecht kan worden aan uitspraken van May. Los van haar inconsistentie pre- en post-verkiezingen, veranderde ze in haar 20-jarige loopbaan in het parlement rond LGBTI-rechten van standpunt volgens de partijlijn. Zo stemde ze tot 2008 vooral tegen zaken die de rechten zouden bevorderen, zoals adoptie en ivf voor homokoppels en het schrappen van Section 28 dat het ‘promoten’ van homoseksualiteit door de overheid en scholen verbood. Pas in 2010 kwam er een ommekeer met de belofte om het homohuwelijk te herbekijken – het kwam er in 2013 – en verontschuldigingen voor haar vroegere stemgedrag.

Abortus

Allicht zullen er geen stappen terug worden genomen op vlak van LGBTI-rechten. Op vlak van abortuswetgeving is dat echter een ander verhaal. Daar is een debat over de tijdslimiet wel mogelijk. Voor de DUP kan abortus helemaal niet. De partij heeft herhaaldelijk pogingen tot legalisering geblokkeerd en Foster stelde recent nog dat ze ‘niet wil dat abortus zo vrij toegankelijk zou worden in Noord-Ierland als dat het in Engeland is’. En May heeft eerder al gesteld dat ze de periode waarbinnen abortus legaal is wil terugdringen van 24 naar 20 weken, omdat ze gelooft dat ‘er ruimte voor vermindering is’.

Het ziet er in elk geval naar uit dat het zal botsen tussen de radicale standpunten van de DUP en de progressieve Schotse Conservatives. Voorlopig veegt Davidson mogelijke wrevel van tafel en ontkent ze te willen afsplitsen van de partij in Londen. Ze stelt de unie van het Verenigd Koninkrijk voorop, zoals ze er snel bij was om Nicola Sturgeon van de SNP (dat zetels verloor), te zeggen haar plannen voor een tweede onafhankelijkheidsreferendum op te bergen. Zo’n 60 procent van de Schotten stemde afgelopen week voor partijen die het land binnen het VK willen houden.

Geen mandaat

Uiteindelijk zal Davidsons houding tegenover haar partij afhangen van hoe de regering binnen het nieuwe akkoord zal handelen. De Schotse Conservatives waren de enigen die voor de partij winst boekten – ze gingen van één naar dertien zetels – en bevinden zich nu in een sterkere positie om een zachte brexit te onderhandelen die de Schotse belangen beschermt en dus een behoud van de Europese eenheidsmarkt waar May net zo graag uit wil. Iets waar de premier na de verkiezingsuitslag volgens Davidson geen mandaat voor heeft.

Ook de DUP zal van een gelijkaardige positie profiteren, wetende dat May hun tien zitjes nodig heeft om een nipte meerderheid te bereiken en een regering te kunnen vormen. Noord-Ierland stemde destijds tegen de brexit, de DUP is voor. Toch wordt verwacht dat ook zij een harde brexit zullen willen vermijden. Dat zou namelijk de terugkeer van grenscontroles inhouden langs de enige landsgrens van het Verenigd Koninkrijk met de Europese Unie: die met Ierland. Nefast voor de lokale economie en de fragiele vrede in Noord-Ierland.

Hoewel een deal tussen de DUP en de Conservatives op zich al zijn bijdrage zal leveren aan het terugschroeven van wat een jarenlang vredesproces was. Wanneer May Davidson geruststelt over LGBTI-rechten klinkt het alsof het radicale gedachtegoed van de DUP een probleem van Noord-Ierland blijft, geïsoleerd van de rest van het vooruitstrevende Verenigd Koninkrijk. Toch heeft een akkoord tussen beide partijen – of het nu een coalitie of vertrouwensband wordt – een impact op de politieke dynamiek in Noord-Ierland.

Niet meer geloofwaardig

Het Verenigd Koninkrijk zal niet meer geloofwaardig zijn in zijn rol als neutrale bemiddelaar tussen de protestantse en katholieke partijen. En dat is net nu erg problematisch. In januari liet de katholieke partij Sinn Fein de Noord-Ierse regering vallen door zich terug te trekken uit Stormont, het parlement. Ook de verkiezingen afgelopen maart brachten geen soelaas met dezelfde verkozen partijen. Met alle zetels nu verdeeld tussen de twee extremen DUP en Sinn Fein, blijft er bovendien geen gematigdere invloed meer over van de Ulster Unionists of SDLP. De deadline om een akkoord te bereiken is eind juni, maar met het nieuwe Conservatives-DUP-verbond – door de katholieken bestempeld als verraad – is het waarschijnlijk dat Sinn Fein de gesprekken zal boycotten.

Met de recente verkiezingen wou May haar machtspositie en geloofwaardigheid versterken. Maar ze liet zichzelf in het nauw drijven net voor de start van de brexitonderhandelingen en kiest ervoor geassocieerd te worden met een partij die de mensenrechten van Noord-Ierse vrouwen en de LGBTI-gemeenschap ondermijnt. May creëerde een mijnenveld dat zowat elke unie in gevaar brengt. Eén verkeerde stap en de ‘stabiliteit waar het land nu meer dan ooit nood aan heeft’ behoort helemaal tot het verleden.