‘Trump wil verwarring zaaien’

'Wat we nu van Trump te zien krijgen, is het volledige autoritaire draaiboek, stap voor stap.' © BelgaImage

‘Een kind dat voor de lift staat en op alle knoppen drukt.’ Onder Donald Trump, zo vreest schrijver-activist Dave Eggers, staat de Amerikanen dagelijkse chaos te wachten.

‘Kijk goed uit je ogen, houd de moed erin en wees bereid tot de strijd’: met die oproep besloot Dave Eggers een essay over het leven in het nieuwe Amerika van Donald Trump. Dat verscheen onlangs in de antologie What we do now.

Literatuur en politiek activisme vormen doorgaans niet zo’n geslaagd huwelijk. Ideologieën compromitteren de kunst, zo luidt de kritiek, en daar is vast wel iets van aan. Maar doen zulke overwegingen er nu nog toe? Die vraag spookt de hele tijd door het hoofd van Dave Eggers, Amerika’s belangrijkste schrijver-activist. Het is de woensdag van de tweede Trumpweek. Eggers staat op de luchthaven van Los Angeles, precies op de plek waar een paar dagen geleden nog duizenden mensen protesteerden tegen het inreisverbod voor moslims.

‘Dat we zulke woorden überhaupt uitspreken’, zegt Eggers. Hij heeft niet veel tijd. Over een uur vertrekt zijn vlucht naar zijn thuisstad San Francisco. ‘Dat zo’n woord nu deel uitmaakt van onze taal: moslimban.’ Het inreisverbod, de betogingen op de luchthavens, de eenzame heerser die driftig zijn handtekening zet onder de ene executive order na de andere: voor velen voelt het leven in het nieuwe Trump-Amerika aan als een distopie. Zelfs de term fascisme valt.

In zijn wereldwijde bestseller De cirkel heeft Eggers beschreven hoe een distopie tot stand kan komen, hoe mensen zich vrijwillig onderwerpen aan autoritaire structuren en zich laten monitoren. De roman gaat over het ontstaan van een nieuw autoritair systeem, dat bij Eggers vorm krijgt in een Apple- of Googleachtig wereldwijd technologieconcern. Tot voor kort leek het gevaar in de centrales van zulke digitale reuzen te sluimeren.

‘Wat we nu van Trump te zien krijgen, is het volledige autoritaire draaiboek, stap voor stap’, zegt Eggers. Het doet hem denken aan de roman Dat gebeurt hier niet van Sinclair Lewis, die zich in 1935 afvroeg of het fascisme voet aan de grond kon krijgen in de Verenigde Staten. De gelijkenis tussen de protagonist van dat boek en Donald Trump is frappant, aldus Eggers.

Eggers ziet er vermoeid uit. ‘Niemand die ik ken, kan nog werken, denken of slapen.’ Hij komt net van een universiteit in Los Angeles. ‘De jongeren zijn bang’, zegt Eggers. ‘We hebben hen gevraagd op te schrijven waar ze zich zorgen over maken. In bijna alle teksten komt Trump voor. Ze zijn bang dat hun buren worden weggevoerd. Dat de moeder die met een vrouw samenwoont iets zou kunnen overkomen. Dat Trump een oorlog start.’

Eggers slaapt zelf ook slecht, zegt hij. Hij is in 1970 geboren. Voor hem en andere auteurs en intellectuelen in het Westen is dit Trumpbewind de eerste echt existentiële crisis waarmee ze worden geconfronteerd. En de vraag waarvoor ze zich gesteld zien, is verschrikkelijk: zou het kunnen dat er helemaal geen middelen zijn om je te verzetten?

Spijt van hun keuze

In drie van zijn recente romans (naast De cirkel uit 2013 nog Een hologram voor de koning uit 2012 en Uw vaderen, waar zijn zij? En de profeten, leven zij voor eeuwig? uit 2014) schreef Eggers over hoe de dingen in de VS verkeerd liepen. Die romans wijdde hij aan de politieke, sociale en economische wantoestanden, die eraan hebben bijgedragen dat 63 miljoen Amerikanen nu op Trump hebben gestemd.

Of dat altijd tot goede literatuur heeft geleid, is een andere vraag. Maar die lijkt van secundair belang, nu een nieuwe president in z’n eentje beslist moslims op luchthavens te laten vastzetten en andere landen afdreigt. Daarbij komen nog de parallelle werelden van nieuws en feiten en filterbubbels: niemand die op Donald Trump gestemd heeft, zal wel ooit een roman van Dave Eggers gelezen hebben – wat maakt het dus uit?

Eggers weet het niet zeker. Een kwart van de Trumpkiezers is misschien echt kwaad, radicaalrechts en vol haat. ‘Maar voor de rest zijn we geen haatdragende natie. Veel mensen wilden verandering. Jammer genoeg hebben ze van alle 325 miljoen Amerikanen net de meest onberekenbare uitgekozen om dit land te veranderen. Een kind, dat voor een lift staat en alle knoppen indrukt. Deze dagelijkse chaos, deze permanente staat van opwinding: dat houdt een natie niet lang vol. Velen hebben waarschijnlijk al na tien dagen spijt van hun keuze. Zo hebben ze zich hun leven niet voorgesteld.’

In zijn roman Een hologram voor de koning haalde Eggers zich al in 2012 het prototype van een Trumpstemmer voor de geest. Alan Clay is een man uit de inmiddels beruchte Rust Belt, die eerst zijn job in de fietsindustrie, dan zijn vrouw en uiteindelijk zijn trots en waarde kwijtraakt, totdat hij de universiteit van zijn dochter niet meer kan betalen. Eggers zegt begrip te hebben voor zulke mensen en hun zorgen. Daarom geeft hij ze ook een centrale rol in zijn romans. Heeft hij er ook begrip voor dat ze zijn land nu met een politieke uitzonderingstoestand hebben opgezadeld?

Acteur Tom Hanks vertolkte vorig jaar Alan Clay in de verfilming van Een hologram voor de koning. In een interview twijfelde Hanks of dat personage een Trumpkiezer zou zijn. Hanks zei dat Clay misschien gevoelig was voor de haat van Trump, maar dat hij zeker niet op hem zou stemmen. Alleen al omdat hij, Hanks, nooit een Trumpkiezer zou spelen.

Precies daar ligt het probleem. Voor de presidentsverkiezingen heeft men de Trumpkiezers niet willen zien. Honderdduizenden op de vrouwenmars in Washington, demonstraties aan verschillende luchthavens: dat ziet er op tv indrukwekkender uit dan de magere opkomst bij Trumps eedaflegging. Maar dat betekent niet dat Trumps kiezers plotseling allemaal verdwenen zijn.

Tirannenmoord

Dave Eggers had al snel begrepen dat schrijven alleen niet genoeg is, dat hij ook iets moest doen. Vijftien jaar geleden richtte hij de liefdadigheidsorganisatie 826 Valencia op, waarmee hij literatuurcursussen aanbiedt aan sociaal kwetsbare jongeren, of hen helpt binnen te raken bij een universiteit.

‘Bereid zijn tot de strijd’, schreef Eggers. Maar hoe zal die strijd eruitzien? Burgerlijke ongehoorzaamheid? Opstanden? Wie het in alle ernst over fascisme heeft, moet die niet ook over tirannenmoord nadenken? Dat zijn ongemakkelijke vragen. Maar is Trump echt een fascist? En waaraan merk je dat dan? Volgens Dave Eggers zijn bijna alle symptomen aanwezig: de leugens, de desinformatie, het isolement van de heerser in een heel kleine kring.

Antwoorden kan hij daaruit nog niet afleiden, zegt hij. Nog niet. Hij spreekt zich uit tegen geweld. Maar hij kan zich voorstellen dat het tot geweld komt:’Dit is een blitzkrieg. Trump wil alles in één keer: het plebs met verstomming slaan, verwarring zaaien. Op onze straten zal chaos heersen.’

Net als zijn collega’s van New York en Chicago kondigde Eric Garcetti, de burgemeester van Los Angeles, onlangs aan dat hij niet-geregistreerde migranten in Los Angeles zou beschermen tegen deportatie. Zal de president dan toch die deportaties doordrukken, zoals hij alles tot nu toe al heeft doorgedrukt? Dat kan snel gebeuren, zegt Eggers, zoals met president Trump alles sneller is gegaan dan men had verwacht. Het gaat zo snel, dat mensen die zich vroeger niet voor het nieuws interesseerden, nu plots om de twee minuten hun smartphone bovenhalen.

Hij zou Amerika ‘great again’ maken, had Trump aangekondigd. Dat is hem gelukt, maar op een andere manier dan hij zich had voorgesteld, zegt Eggers: ‘Als je kijkt naar al die mensen die zich nu beginnen te verzetten, dan is Amerika inderdaad ‘great again’.

Door PHILIPP OEHMKE

‘Veel mensen wilden verandering. Jammer genoeg hebben ze van alle 325 miljoen Amerikanen net de meest onberekenbare uitgekozen om dit land te veranderen.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content