Arabische Lente: ‘Egyptische vrouwen zijn er vandaag slechter aan toe dan voor de revolutie’

De verwachtingen rond vrouwenrechten in Egypte lagen hoog toen in 2011 de Revolutie uitbrak. Veel redenen om te feesten zijn er vandaag, op de zevende verjaardag van de opstanden, voorlopig niet: ‘De Egyptische staat treedt nu harder op dan onder Mubarak’.

In 2011 vonden in Egypte, net als in vele andere landen in de Arabische wereld, grote volks- opstanden plaats. De bevolking kwam massaal op straat om een ontmanteling van het bestaande dictatoriale regime te eisen. In de media werd vaak gewezen op de sterke aanwezigheid van vrouwen en op de eisen rond gendergelijkheid die fundamenteel deel uitmaakten van het verzet. De Egyptische hoofdstad Caïro staat al jaren gekend voor seksueel geweld en intimidatie. Tijdens de achttien dagen van opstand voor de toenmalige president Mubarak aftrad, was seksueel geweld nochtans opvallend afwezig.

Politieke uitsluiting

De euforie was echter van korte duur, want onder het militaire overgangsregime van de SCAF (Supreme Council of the Armed Forces) dat erna geïnstalleerd werd, waren aanvallen op vrouwen schering en inslag. Een bekend geval is dat van de ‘Blue Bra Girl’. Een onbekende vrouw werd in november 2012 door veiligheidsagenten in elkaar getimmerd en de kleren van het lijf gescheurd tot enkel nog haar blauwe bh zichtbaar was. De beelden gingen de wereld rond en werden een symbool voor het aanhoudend politiegeweld.

Contrarevolutionairen verguisden de vrouw door te claimen dat ze eigenlijk nooit geprotesteerd zou mogen hebben. De aanwezigheid van vrouwen in de publieke ruimte werd op die manier als illegitiem afgeschilderd. Ook onder het daaropvolgend regime van president Morsi en de Moslimbroederschap (2012-2013) was aanranding en groepsverkrachting een middel tot politieke uitsluiting. Er wordt bovendien gefluisterd dat de Morsi-staat zelf verantwoordelijk is voor deze misdaden.

Vrouwenrechten: niet nu!

Tijdens de revolutionaire strijd werd de feministische agenda vaak losgekoppeld van de eisen voor democratisering. An Van Raemdonck, genderexpert aan de Universiteit Gent, herkent hierin een wijdverspreide trend, die zeker niet alleen in Egypte tot uiting komt: ‘Tot ergernis van feministen wordt het argument dat vrouwenrechten en democratisering niet samen kunnen verworven worden met de regelmaat van de klok herhaald. Revolutionaire krachten overal ter wereld geven vaak voorrang aan wetgeving, waarbij het vrouwenthema opzij wordt geschoven’.

Omdat er vaak aanvallen waren op vrouwen tijdens protesten, ontstond in Caïro onder andere de beweging Operation Anti Sexual Harrasment (OPANTISH). Het ging om een groep activisten die naar het Tahrirplein trokken om er vrouwen te behoeden voor seksueel geweld. Verschillende revolutionairen weigerden de beweging openlijk te steunen omdat ze de geest van de Revolutie niet wilden belasteren. Veel feministen waren tijdens de revolutionaire strijd dan ook gefrustreerd omdat hun acties en bekommernissen vaak geïsoleerd werden van de algemene strijd voor verandering.

Crackdown

Op 3 juli 2013 kwam huidig president en legergeneraal Sisi aan de macht via een staatsgreep. Tijdens zijn eerste week als president schoot het aantal aanrandingen opnieuw de hoogte in, wat aangaf dat ook het Sisi-regime het permanent probleem van seksuele intimidatie niet zou verhelpen. De president bouwde een persoonlijkheidscultus op die sterk gebaseerd was op zijn mannelijkheid. Sisi hield de cultus in stand via allerlei merchandising die zijn viriliteit benadrukte. De nieuwe president beloofde tevens aandacht te schenken aan de plaats van vrouwen in de samenleving. Heel snel werd echter duidelijk dat van die beloftes weinig in huis zou komen. Zo verloor hij de steun van de bevolking, waardoor hij zich genoodzaakt zag de repressie te versterken.

Van Raemdonck beschrijft het huidig regime als volgt: ‘Er is eigenlijk een crackdown aan de gang tegenover alle kritische stemmen. Ook tegen initiatieven die vrouwenrechten proberen te agenderen, treedt de staat repressief op. Er zijn zelfs aanwijzingen dat de toestand verergerd is’, aldus van Raemdonck.

‘Waar individuele acties van vrouwen onder Mubarak nog door de mazen van het net glipten, worden ook deze nu gecriminaliseerd. Het toont aan tot op welk niveau de Egyptische staat is afgegleden’, klinkt het. Ze geeft daarbij het voorbeeld van de onfortuinlijke Amal Fathi. Deze Egyptische vrouw werd in september veroordeeld tot twee jaar cel voor het posten van een video waarin ze vertelt hoe ze seksueel lastiggevallen werd op weg naar de bank.

Ze bekritiseert daarin het onvermogen van het regime om vrouwen te beschermen. Fathi zou ‘vals nieuws’ verspreid hebben en de staat in diskrediet hebben gebracht. Daarnaast zou ze volgens het regime ook actief zijn in terroristische netwerken. Dit harde optreden van de staat tegenover de actie van één vrouw is volgens van Raemdonck een symbool voor de verslechtering van vrouwenrechten in Egypte.

Façade

In hun officiële communicatie verwijzen regeringsleden-en ambtenaren vaak naar de 90 vrouwen in het Parlement en naar de vier vrouwelijke ministers. Van Raemdonck ziet dit vooral als een façade: ‘Het regime wil voor de buitenwereld de indruk te wekken dat er aandacht is voor deze problematiek’. Bovendien wordt het voor feministische organisaties steeds moeilijker om te overleven.

Zeven jaar na de indrukwekkende protesten op het Tahrirplein zijn de leefomstandigheden in Egypte er cynisch genoeg op achteruitgegaan, zowel op het vlak van burgerrechten in het algemeen als vrouwenrechten in het bijzonder. In Egypte domineert nog steeds een denkkader dat gekenmerkt wordt door een aantal patriarchale waarden, die door de staat vandaag gewelddadiger dan tevoren worden gehandhaafd. Dit hardnekkig denkkader legitimeert onder meer mishandeling en intimidatie.

Verder geniet Egypte onder Sisi de steun van heel wat Westerse regeringen, omdat het land één van de enige stabiele spelers is in de volatiele regio. Voorlopig lijkt het erop dat de dictator nog even de scepter blijft zwaaien in Egypte. Verandering lijkt met andere woorden niet meteen aan de orde te zijn voor vrouwen in het land van de farao’s. En dan is nog maar de vraag of de positie van vrouwen er wél op zou verbeteren als het land zich opnieuw in chaos stort.