Amnesty International: ‘Polarisering zaaien is dodelijk’

Amnesty International ziet in de internationaal oprukkende verdeeldheid niet enkel retoriek: zo werd in de Filipijnen een hele, vooral arme, bevolkingsgroep van vermeende druggebruikers vogelvrij verklaard, met al 6.000 doden tot gevolg. © REUTERS
Arthur Debruyne
Arthur Debruyne Medewerker Knack.be

Amnesty International vreest een domino-effect in de wereld omdat staten verzaken aan hun verplichting mensenrechten te respecteren. Vluchtelingen en migranten, moslims of nog Filipijnse druggebruikers worden slachtoffers van een wijdverbreid opbod van demonisering. Dat zegt de mensenrechtenorganisatie in haar jaarrapport.

“Nooit meer” is een betekenisloze slogan geworden, waarschuwt Amnesty International, nu staten niet langer reageren op massale wreedheden. Bovendien creëert het hedendaagse politieke wij-zij-denken een meer verdeelde en gevaarlijke wereld.

Amnesty International publiceert vandaag zijn jaarrapport 2017, waarin de mensenrechtenorganisatie een stand van zaken opmaakt van de mensenrechten in 159 landen. Al dient het jaarrapport nu eens als een herinnering van soms vergeten conflicten en kwesties, dan is het toch vooral die internationaal oprukkende polarisering die Amnesty zorgen baart.

“Neem de couppoging van 15 juli in Turkije: het was meteen duidelijk dat er keiharde repressie zou volgen”, zegt Wies De Graeve, sinds juni 2016 directeur van Amnesty International Vlaanderen in een interview met Knack.be. “Ook hier weer kwam het naar voor: het was wij tegen zij, en de staatsvijanden moesten er met wortel en al uit.”

“Nu is zo’n verdeeldheidsdiscours niets nieuws, maar in 2016 begon het overal ter wereld op te duiken”, vervolgt De Graeve. “In belangrijke landen die normaal bakens zijn van mensenrechten, onder meer de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk, in de verkiezingsdynamieken in Frankrijk en in Nederland: het gaat steeds om zondebokken die beschuldigd worden van alles wat fout loopt, en dat wordt vaak omgezet in beleid.”

Of Amnesty dan concrete gevolgen heeft opgetekend van het zogenaamde demoniseringsbeleid? “Het is zeker niet alleen retoriek. Kijk naar de moslimban van president Donald Trump. Je ziet ernstige gevolgen in de Filipijnen: president Duterte verklaarde een hele, vooral arme, bevolkingsgroep van vermeende druggebruikers vogelvrij, met al 6.000 doden tot gevolg.”

‘Verdeeldheid voedt haatmisdrijven’

“Wereldwijd moeten ook vluchtelingen en migranten het ontgelden”, weet De Graeve. “Ze worden niet meer gepercipieerd als mensen die bescherming nodig hebben, maar worden gezien als bedreiging voor de nationale veiligheid en de economie. Zo worden in Australië vluchtelingen gedeporteerd naar offshore-eilanden waar ze achter de tralies gaan als gevaarlijke terroristen.”

Nu, ondanks de bezorgdheid van Amnesty zijn uiterst rechtse politieke partijen met hun verdeeldheidsdiscours in de grote meerderheid van EU-landen nog steeds niet doorgedrongen tot de mainstream. “Voor alle duidelijkheid: wij hebben het niet over extreemrechts, of over deze of gene politieke partij”, antwoordt De Graeve. “We hebben gewoon moeten vaststellen dat die verdeeldheid zich nestelt in een samenleving. Na de haatdragende Brexitcampagne, wiens uithangborden niet noodzakelijk op één uiteinde van het politieke spectrum staan, namen haatmisdrijven met 14 procent toe in het Verenigd Koninkrijk, volgens officiële politiestatistieken.”

‘Internationale onverschilligheid’

Vooraan in het jaarrapport van Amnesty staat, allicht met rede, de aanhoudende oorlog in Syrië en meer recent de meedogenloze belegering en verwoesting van de stad Aleppo. Daarbij is vooral het herhaaldelijk bombarderen van ziekenhuizen door Syrische en Russische oorlogsvliegtuigen wraakroepend, aldus Amnesty.

“En toch heerst op internationaal niveau steeds meer verdeeldheid en is er geen internationale gemeenschap die collectief een vuist maakt tegen mensenrechtenschendingen. In 2016 hebben we in minstens 23 landen oorlogsmisdaden vastgesteld, vier meer dan het jaar voordien. Daar wordt op geen enkele manier op gereageerd.”

“Of neem nog het conflict in Jemen: daar worden regelmatig burgerdoelwitten gebombardeerd. De internationale coalitie die geleid wordt door de Saudi’s wordt geen strobreed in de weg gelegd, wel integendeel: Saudi-Arabië blijft één van de belangrijkste klanten van de Waalse wapenfabrikant FN Herstal. Veel landen hebben enkel hun eigenbelang voor ogen wanneer ze zich mengen op de internationale scène. Dat is ook een evolutie die wij met lede ogen aanzien.”

Knack.be selecteert uit het jaarrapport van Amnesty International per regio de meest opvallende gebeurtenissen en evoluties:

Afrika

Het gewelddadig neerslaan van protesten blijft voor Amnesty een grote bezorgdheid in heel wat Afrikaanse landen. Zo kwamen in 2016 in Nigeria meer dan 100 mensen om die betoogden voor de onafhankelijkheid van het West-Afrikaanse Biafra. Volgens Amnesty schoten de Nigeriaanse veiligheidsdiensten met scherp op vreedzame betogers. In Burundi kwamen honderden mensen om het leven bij protesten nadat president Pierre Nkurunziza aankondigde voor een derde ambtstermijn te willen gaan. Onderzoek van opnieuw Amnesty maakte gewag van massagraven.

Ook terreurorganisaties Boko Haram en Al-Shabaab blijven in grote delen van West-, Centraal- en Oost-Afrika voor onrust zorgen. In Noord-Nigeria zijn minstens twee miljoen mensen op de vlucht voor het schrikbewind van Boko Haram. Honderdduizenden leven in vluchtelingenkampen in Tsjaad, samen met vluchtelingen uit de Centraal-Afrikaanse Republiek, Libië en Soedan, waar ook conflicten woeden. Ook in Kameroen gingen 170.000 mensen, vooral vrouwen en kinderen, op de vlucht voor de terreurorganisatie.

Nigerianen op de vlucht voor terreurorganisatie Boko Haram halen hun kinderen uit een vrachtwagen in Maiduguri, een arme stad van meer dan een miljoen inwoners die kreunt onder de enorme instroom van vluchtelingen
Nigerianen op de vlucht voor terreurorganisatie Boko Haram halen hun kinderen uit een vrachtwagen in Maiduguri, een arme stad van meer dan een miljoen inwoners die kreunt onder de enorme instroom van vluchtelingen © REUTERS

De Soedanese president Omar al-Bashir blijft gezocht voor oorlogsmisdaden en genocide door het Internationaal Strafhof (ICC) omdat er sterke aanwijzingen zijn dat hij chemische wapens inzette in Darfoer. De Afrikaanse Unie noemde het Internationaal Strafhof “racistisch” omdat de meeste grote zaken historisch bijna uitsluitend Afrikaanse leiders geviseerd hebben. Een aantal AU-lidstaten weigerden al-Bashir op te pakken tijdens bezoeken. Sterker: zowel Gambia, Burundi als Zuid-Afrika zouden zich terugtrekken uit het ICC.

Amerika’s

De zogenaamde Noordelijke Driehoek van Centraal-Amerika, bestaande uit El-Salvador, Honduras en Guatemala, staat vandaag te boek als de regio met het hoogste moordcijfer ter wereld. Gewelddadige bendes beheersen er grote delen van het dagelijks leven. Zo stond het moordcijfer in El Salvador vorig jaar op 108 per 100.000 mensen. Ter vergelijking: in België was dat 1,8 in 2014.

Het Centraal-Amerikaanse El Salvador heeft één van de hoogste moordcijfers ter wereld. Rivaliserende bendes houden grote delen van het land in een ijzeren greep: het blijft een belangrijke reden voor migratie naar de VS of Mexico.
Het Centraal-Amerikaanse El Salvador heeft één van de hoogste moordcijfers ter wereld. Rivaliserende bendes houden grote delen van het land in een ijzeren greep: het blijft een belangrijke reden voor migratie naar de VS of Mexico. © REUTERS

Wijdverbreide onveiligheid blijft in Centraal-Amerika een belangrijke drijfveer van migratie, soms naar Mexico, vaker naar de VS. In Mexico worden migranten ontvoerd en afgeperst, soms vermoord, door criminele bendes die vaak onder één hoedje spelen met corrupte politiediensten. Ondertussen blijven deportaties vanuit de VS en Mexico onverminderd.

In Venezuela richt een diepe economische crisis een humanitaire ravage aan. De hoogste inflatie ter wereld heeft de meeste basisproducten schaars en voor velen onbetaalbaar gemaakt. Zwaar zieken en geestesgestoorden moeten er zonder medicatie leven enziekenhuizen vallen zonder verdovingsmiddel. Venezuela is één van de meest corrupte landen ter wereld: tal van hoge legerofficieren en ambtenaren die de invoer controleren hebben er inmiddels lucratieve handeltjes opgezet in voedsel en basisbenodigdheden. Misdaad scheert er hoge toppen. In december kwamen één op vijf asielaanvragen in de VS van Venezolanen.

De regelmatige tweets van de Venezuela-correspondente van persagentschap Associated Press in Caracas geven een confronterende bloemlezing van het dagelijkse leven in het Zuid-Amerikaanse land:

Amnesty International is ook bijzonder kritisch voor de “giftige campagne” van Amerikaans president Donald Trump, die werd gekenmerkt door discriminerende, vrouwvijandige en xenofobe retoriek, klinkt het. Maar ook voor Barack Obama is Amnesty niet mals: de oud-president zette tijdens beide ambtstermijnen hevig in op het gebruik van drones voor bombardementen op vermoedelijke terroristen. Daarbij komen regelmatig burgers om het leven. De regering-Trump zet lijkt dit beleid verder te zetten: meteen na Trumps eedaflegging op 20 januari volgden verschillende drone strikes in Jemen tegen leden van Al-Qaeda. Daarbij kwamen verschillende jonge kinderen om het leven.

Twee vrouwen wandelen voorbij een muurschildering in de Jemenitische hoofdstad Sanaa die Amerikaanse drones aan de kaak stelt
Twee vrouwen wandelen voorbij een muurschildering in de Jemenitische hoofdstad Sanaa die Amerikaanse drones aan de kaak stelt © REUTERS

Midden-Oosten en Noord-Arika

De aanhoudende burgeroorlog in Jemen, één van de armste Arabische landen, leidt stilaan tot een hongersnood. In Jemen vechten troepen van president Abdrabbuh Mansour Hadi, ondersteund door Saudi-Arabië, tegen Houthi-rebellen.Door blokkades is de toegang voor voedsel afgesneden: de Verenigde Naties schat dat zowat de helft van ’s lands 28 miljoen inwoners honger lijdt.

Door blokkades door Saudi-Arabië dreigt een hongersnood in Jemen. Intensievezorgafdelingen liggen er vol met ondervoede kinderen.
Door blokkades door Saudi-Arabië dreigt een hongersnood in Jemen. Intensievezorgafdelingen liggen er vol met ondervoede kinderen. © REUTERS

In Syrië blijven oorlogsmisdaden zoals het gebruik van chemische wapens en lang aanhoudende belegeringen van residentiële gebieden onbestraft. Mensen die opkomen voor de mensenrechten zijn er bijna niet meer: de activisten zitten in de gevangenis, zijn gefolterd of zijn verdwenen of gedwongen het land te ontvluchten. Eind 2016 waren reeds 300.000 mensen omgekomen in de oorlog en 11 miljoen op de vlucht geslagen.

In Saudi-Arabië werden dissidenten en activisten opgepakt en gevangengezet op basis van vaag omschreven beschuldigingen als “beledigen van de staat”. Coalitietroepen onder de leiding van Saudi-Arabië maakten zich schuldig aan ernstige schendingen van het internationale recht, waaronder vermeende oorlogsmisdaden, in Jemen. De coalitietroepen bombardeerden scholen, ziekenhuizen, markten en moskeeën, waarbij ze duizenden burgers doodden en verwondden. Ze maakten daarbij gebruik van wapens geleverd door de regeringen van de VS en het Verenigd Koninkrijk, met inbegrip van internationaal verboden clusterbommen.

België, Europa en Centraal-Azie

Ook België wordt op de vingers getikt in het jaarrapport van Amnesty. Net als vorig jaar maakt de mensenrechtenorganisatie zich zorgen over al te brede terrorismeonderzoeken. Ook het etnisch profileren van moslims en/of Maghrebijnen door politiediensten is een bezorgdheid.

In de nasleep van de poging tot staatsgreep in Turkije afgelopen juli werden zo’n 90.000 ambtenaren ontslagen, 118 journalisten opgepakt en 184 mediakanalen gesloten, waaronder ’s lands grootste krant Zaman.

In Rusland ziet Amnesty toenemende propaganda tegen critici, die sinds een wet uit 2012 vervolgd kunnen worden als “buitenlandse agenten.” Tientallen onafhankelijke ngo’s die financiële steun uit het buitenland kregen, gingen op een zwarte lijst en werden opgedoekt. Op het gebied van buitenlands beleid was er de totale minachting voor het internationaal humanitair recht bij de interventie in Syrië, aldus Amnesty.

Azië en Pacifische Oceaan

In de Filipijnen volgde een golf van buitengerechtelijke executies door politie of vigilantes nadat pasverkozen president Rodrigo Duterte had beloofd tienduizenden mensen te doden die verdacht werden van betrokkenheid bij drugshandel. Meer dan 6.000 vermeende druggebruikers of -dealers kwamen al om in Duterte’s war on drugs. De man blijft ook enorm populair.

In Myanmar raakten tienduizenden mensen van de Rohingya-minderheid ontheemd als gevolg van “zuiveringsoperaties.” Daarbij werd melding gemaakt van moorden, het lukraak vuren op burgers, verkrachting en willekeurige arrestaties. Ondertussen publiceerden staatsmedia artikelen waarin verontrustend vernederende taal werd gebruikt. Ondanks de politieke omwenteling in Myanmar, waarbij nobelprijswinnares Aung San Suu Kyi aan het hoofd kwam te staan van de eerste burgerregering na een halve eeuw militaire dictatuur, worden de Rohingya nog ongemeen hard onderdrukt.

Lees ook de opinie van Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen: ‘Wie verdeeldheid zaait, oogst de donkerste kant van de mensheid’

Rohingya-vluchtelingen bedelen in Bangladesh, nadat het leger van Myanmar hun gemeenschappen heeft aangevallen.
Rohingya-vluchtelingen bedelen in Bangladesh, nadat het leger van Myanmar hun gemeenschappen heeft aangevallen. © REUTERS

Partner Content