Abimael Guzman: de filosofieprofessor die geloofde in bloedvergieten

Abimael Guzman, de onbetwiste leider van verzetsbeweging Lichtend Pad, kwam aan de gevolgen van een infectie aan zijn einde in het ziekenhuis van een Peruviaanse gevangenis. Zijn aanhangers plaatsten hem als ‘vierde zwaard’ in het rijtje Marx, Lenin en Mao.

Dat hij op 11 september overleed, is allicht toeval, maar het moet zijn aanhang toch ergens plezieren. 11 september is een dag die immer met terreur zal verbonden zijn. En het is ook de dag dat de verkozen linkse Chileense leider Salvador Allende via een door de VS ondersteunde staatsgreep werd afgezet.

Abimael Guzman geloofde niet in het soort democratie dat Allende aan de macht had gebracht. Hij geloofde wel in terreur, in bloedvergieten. Hij liet zijn volgelingen stemlokalen opblazen. Hij liet al dan niet verkozen leiders vermoorden, rechters doden.

Lichtend Pad koos voor gewelddadige actie in 1980, toen Peru voor het eerst in twaalf jaar verkiezingen hield. Guzman, die al enige jaren ondergedoken leefde, besloot dat de tijd gekomen was om de confrontatie met het systeem vol aan te gaan. Zoveel mogelijk kieslokalen werden getroffen. In hoofdstad Lima liet hij tientallen hondenkarkassen ophangen aan lantarenpalen. De honden droegen boodschappen rond hun nek over de verdeeldheid binnen de communistische partij, maar de actie was ook bedoeld om aan de ‘honden van kapitalisten’ duidelijk te maken wat hun lot zou worden. Om aan iedereen duidelijk te maken waar hij en Lichtend Pad voor stonden.

De realiteit was erger dan de suggestie.

Het eerste grotere bloedbad vond plaats in 1983. 69 mensen, daarbij 18 kinderen, werden in de stad Lucanamarca gemarteld en omgebracht met machetes, bijlen, kogels en kokend water. Deze actie gold als represaille nadat een bevelhebber van Lichtend Pad in de buurt was omgebracht. ‘Het voornaamste’, aldus Guzman, ‘is dat we ze aan het verstand brengen dat we beenhard zijn, en bereid zijn om om het even wat te doen. Ze zijn geconfronteerd met een ander type van vechter’.

Een echte revolutie, vond hij, had de ‘bevloeiing’, de zuivering nodig van bloed. Immers: ‘De toekomst schuilt in geweren en kanonnen’. Er zouden ‘rivieren van bloed’ ontstaan, en na de overwinning van de revolutionairen zouden, opperde hij, misschien wel een miljoen Peruvianen terechtgesteld moeten worden (het land telde toen hij het neerschreef om en bij 20 miljoen inwoners).

‘Geweld’, schreef hij ook nog, ‘is een universele wet. Zonder revolutionair geweld kun je geen oude orde omverwerpen om een nieuwe orde te creëren’. Geweld zorgde voor chaos die het land onbestuurbaar zou maken. Door het land onbestuurbaar te maken, zou de oude orde gedoemd zijn te verdwijnen.

Deze uitspraken deden denken aan wat het moordend regime van Pol Pot in Cambodja had aangericht. Het leverde Guzman zijn bijnaam op: de Pol Pot van de Andes.

Immanuel Kant

Guzman werd eind 1934 geboren als de zoon van een rijke koopman, die kinderen had bij meerdere vrouwen. Toen zijn moeder op jonge leeftijd stierf werd Guzman enige jaren door haar familie opgevangen en vervolgens getransfereerd naaar de koopman-vader.

Hij studeerde filosofie en recht, verdiepte zich in de Duitse Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant, schreef een eindwerk over de Kantiaanse theorie van de ruimte en vond werk als filosofieprofessor aan een universiteit in Ayacucho, een stad in de Andes. Hij kreeg veel studenten uit inheemse gemeenschappen in zijn lessen. Hij verdiepte zich in hun problemen, leerde hun taal.

Hij reisde enkele keren naar China waar hij maoïstische inspiratie opdeed. Hij ontwikkelde zich tot een charismatische leider, die zowel studenten als professoren meekreeg in een beweging, die misschien evenveel een sekte was als een politieke beweging. Zijn gedachtengoed kwam erop neer dat alle andere communisten, tot en met die van Cuba, met wie hij ooit had gedweept, en bepaalde fracties in China, te verwaterd waren. Hij zou verder gaan, een volgende stap zetten in de marxistisch-leninistische leer, en zo zijn plaats naast Marx, Lenin en Mao verwerven.

Hij zou de banken afschaffen, geld afschaffen, van iedereen een landeigenaar maken.

Zo rond 1975 ging Lichtend Pad ondergronds. De groep was hiërarchisch gestructureerd, met een kleine top terwijl het voetvolk, de nieuwe aanhang, zo min mogelijk wist en dus niet kon klikken. Toen Lichtend Pad in 1980 de gewelddadige campagne opstartte, had ze vooral aanhang bij universitairen en op het platteland, bij inheemse gemeenschappen, die grote reden tot ontevredenheid hadden. Ze won territorium. De acties werden onder meer gefinancieerd met kidnappings (losgeld!) en drugshandel.

Repressie

Tegen 1990, beschreef The Washington Post, had Lichtend Pad de controle over aanzienlijke delen van het land. Ze had in een jaar 100 verantwoordelijken vermoord, en zodanig huisgehouden onder rechters dat een derde van de rechtbanken niet meer in staat was om de deuren te openen.

Een van de vermoede slachtoffers was de eerste echtgenote van Guzman, een medestandster van het eerste uur die, volgens aanhoudende maar nooit officieel bevestigde geruchten, gedood was door Lichtend Pad (misschien door Guzmans latere tweede echtgenote) dan wel verplicht was om zelfmoord te plegen.

Het actieterrein van Lichtend Pad werd gaandeweg uitgebreid van het platteland naar hoofdstad Lima. Ook daar werd de voedsel- en elektriciteitsvoorziening onzeker. En naarmate de groep het land meer destabiliseerde, vergrootte de repressie. De overheid, en president Alberto Fujimori, lieten zich niet veel aan regels gelegen liggen. In de strijd van hard tegen onzacht waren de inheemse gemeenschappen het vaakst de dupe. De gewelddadigheid van Lichtend Pad, die zich tegen iedereen kon keren, maakte dat de regering ook in gebied met inheemse bevolking kon rekruteren.

Uiteindelijk zouden 70.000 mensen omgekomen of vermist zijn in het bloedvergieten. Iets meer dan de helft van de slachtoffers zou gemaakt zijn door Lichtend Pad.

Ballerina

In 1992, kort nadat twee bomauto’s in Lima 25 doden en 155 gewonden hadden achtergelaten, werd Guzman gearresteerd.

Hij logeerde boven de dansstudio van ballerina Maritza Garrido Lecca, waar ze officieel in haar eentje verbleef. De politie merkte dat voor haar deur veel meer afval werd gezet dan redelijkerwijs door één persoon kon geproduceerd worden. Men onderzocht dat afval en vond resten van een medicijn tegen huidziekte psoriasis – een ziekte waar Guzman aan leed.

Bij de inval vond men niet alleen Guzman, maar ook zijn latere tweede echtgenote Elena Iparraguirre en nog enkele medestanders. Ze waren klaarblijkelijk naar een bokswedstrijd op tv aan het kijken.

Lichtend Pad bleef na de arrestatie bestaan, maar zonder de charismatische leider werd het vooral een misdaadssyndicaat, met snel slinkende politieke en maatschappelijke betekenis.

Guzman werd tot levenslang veroordeeld, kon zijn proces in 2004 nog eens overdoen nadat was gebleken dat het eerste proces van geen kanten rechtsgeldig was geweest. Ook in tweede instantie werd hij tot levenslang veroordeeld.

De ballerina werd ook gearresteerd en veroordeeld. Ze bleef tot 11 september 2017 in de gevangenis.

In 2010 ging Guzman in hongerstaking om het recht af te dwingen met Elena Iparraguirre te trouwen. Dat mocht uiteindelijk, hoewel zij haar levenslange straf in een andere gevangenis uitzat.

In juli van dit jaar werd Guzman zodanig ziek dat hij naar het ziekenhuis van de militaire gevangenis werd overgebracht. Daar overleed hij volgens een woordvoerder aan de gevolgen van een infectie. Hij werd 86.