5 redenen waarom de internationale vrede en stabiliteit onder druk staan

De Oekraïne-crisis vormt de katalysator voor een geopolitieke omslag die de wereldeconomie aanzienlijke schade kan berokkenen, schrijft politiek analist Andy Langenkamp. Hij somt vijf redenen op waarom de internationale vrede en stabiliteit onder druk staan.

De Oekraïne-crisis vormt de katalysator voor een omslag in de verhoudingen op het mondiale geopolitieke schaakbord. Die omslag kan de wereldeconomie aanzienlijke schade berokkenen door het gijzelen van de globalisering. Met name het Aziatische gedeelte van het bord vertoont gevaarlijke overeenkomsten met Europa in 1914: territoriale twisten, rivaliserende grootmachten en een wijdverbreid sterk nationalisme. De stabiliteit in Azië is afhankelijk van de relaties tussen de VS, China en Rusland, waarbij belangrijke bijrollen zijn weggelegd voor o.a. Japan en India.

De verhoudingen tussen de Amerikanen, Russen en Chinezen speelden eerder een essentiële rol: tijdens de Koude Oorlog wist Amerika de Sovjets klem te zetten door de deuren naar China (voorzichtig) te openen. De pingpong-diplomatie van president Richard Nixon en de open-deur-politiek van de Chinese leider Deng Xiaoping verbeterden de Chinees-Amerikaanse banden ten koste van die met de Sovjetunie.

Nu is het tijd voor een nieuwe driehoeksverhouding met dezelfde spelers, waarbij China in de meest comfortabele positie zit. Beijing kan de andere twee tegen elkaar uitspelen en tegelijk kan het dynamische duo (Batman) Beijing en (Robin) Rusland een formidabele tegenstander vormen. Wel wil Beijing de Amerikanen niet helemaal van zich vervreemden, omdat de VS nog altijd beschikken over superieure militaire, politieke en financiële middelen en over vele bondgenootschappen waarnaar Chinezen en Russen alleen maar likkebaardend kunnen loeren.

Blik naar het oosten

Rusland en China hebben inmiddels de nodige stappen gezet om de banden aan te halen. Beijing weigerde Rusland te veroordelen voor inname van De Krim. Op het energievlak staat veel op stapel: in mei tekenden de twee landen een contract van 400 miljard dollar voor dertig jaar waarbij via een nieuwe pijpleiding jaarlijks 38 miljard kubieke meter gas richting China moet stromen. Verder was het veelzeggend dat president Xi Jinping zijn eerste officiële buitenlandse bezoek als leider aan Moskou bracht.

Rusland moet de blik meer naar het oosten richten, ook al is het land politiek, militair, demografisch, economisch en cultureel voor het grootste deel met het gezicht naar het westen gekeerd. Maar Moskou moet wel, omdat nu een drempel is genomen die maakt dat er geen weg terug meer is: Rusland en het Westen kunnen niet verder met ‘business as usual‘, zoals na de Russisch-Georgische oorlog in 2008. De relatie was ambigue: de twee waren vriend noch vijand. Nu zijn de rollen duidelijk: tegenstanders van elkaar.

Poetin heeft geen alternatieven, Jinping wel

Er zijn meer redenen waarom Moskou de ondergeschikte zal blijven in een Russisch-Chinese as. De Russische economie staat op instorten door een giftige mix van corruptie, stagnerende groei, hoge inflatie en een krimpende bevolking. Tot slot zijn er geen alternatieven voor Vladimir Poetin in zijn zoektocht naar sterke partners.

China heeft wel alternatieven voorhanden voor Russische energie – waarbij de Chinezen zelfs stappen zetten op ‘Russisch’ terrein. Foreign Policy schreef hierover: ‘China strooit roet in het eten van Rusland door centraal-Azië als energiespeeltuin te gebruiken.’

China heeft sowieso meer beweegruimte. De handel van Rusland vormt maar 2% van China’s buitenlandse handel. Bovendien komt maar 9% van China’s olie-importen uit Rusland en 1% van de gasimporten.

De baten van Rusland voor China op langere termijn

Als huidige trends doorzetten, dicht China snel het economische gat en – minder snel maar toch gestaag – de militaire kloof met de VS. Toch kan China op Rusland aangewezen zijn op de langere termijn. Als het een serieuze gooi wil doen naar mondiaal leiderschap moet Beijing het namelijk niet alleen opnemen tegen de VS, maar ook tegen vele sterke bondgenoten, zoals Japan, Australië, en Canada. Dit is alleen mogelijk met een machtige partner en Rusland zou duizenden kernwapens, een gigantische landmassa, maritieme flexibiliteit en enorme hoeveelheden grondstoffen bijdragen.

Het wordt zeker een robbertje geopolitiek worstelen als de Amerikanen, de Russen en de Chinezen elkaar in de houdgreep houden. De laatste twee vormen nog geen geolied worstelduo, maar de strategische wind is zo gedraaid dat hun relatie tot alliantie kan uitgroeien.

Europa blijft militair verdwaasd achter

De niet-Westerse wereld militariseert in rap tempo, terwijl met name Europa verdwaasd achterblijft. Zo gaven Aziatische landen in 2012 voor het eerst meer uit aan defensie dan Europa, waarbij ook steeds meer geïnvesteerd wordt in offensieve capaciteiten. En waar Rusland zijn militaire uitgaven de afgelopen vijf jaar met 50% verhoogde, daar verlaagden NAVO-landen hun defensiebegrotingen met 20%. China en Rusland staan op respectievelijk de tweede en derde plek op de ranglijst van landen die het meest uitgeven aan hun legers (op flinke achterstand van de VS).

Door de relatieve verzwakking van het Westen twijfelen bondgenoten van de VS aan de veiligheidsgaranties die zijn verstrekt onder de NAVO-vlag en op bilaterale basis. Dit maakt landen zenuwachtig, zoals Japan dat een steeds assertievere koers vaart.

De algehele verslechtering van de internationale politieke verhoudingen werkt door in de wereldeconomie. Waar veel landen voorheen volledig konden focussen op economische groei, daar wordt nu pijnlijk duidelijk wat absolute prioriteit nummer 1 van staten moet zijn.

Het is ironisch dat juist een (Duitse) minister van Financiën hierop moest wijzen. ‘Economische belangen kunnen niet de topprioriteit zijn voor een land. Het behouden van stabiliteit en vrede is de hoogste prioriteit’, zei Wolfgang Schäuble.

Dit klimaat van onzekerheid en nieuwe, onwennige geopolitieke verhoudingen van wisselende coalities en ambigue betrekkingen tussen landen – waarbij een Russisch-Chinees front een reële dreiging is – draagt bij aan de heropleving van het risk-off klimaat in de financiële markten en kan aanjager zijn van een nieuwe ‘bear market’.