26-jarige IS-gijzelaar voor haar dood: ‘Zelfs in gevangenschap kun je vrij zijn’

Kayla Mueller was van jongsaf gebeten om van de wereld een betere plaats te maken. Ze trok zich het lot aan van Darfoer, van de Palestijnen, van de First Nations, van Tibetaanse vluchtelingen in India, van aids-patiënten en uiteindelijk, fataal, van Syrische vluchtelingen. ‘Als we het duister niet aanpakken, neemt het bezit van ons’, schreef ze.

Het lot van Kayla Mueller, de vierde Amerikaanse gijzelaar die in gevangenschap van IS om het leven kwam, werd op vraag van haar ouders tot deze week niet beschreven in de pers. Islamitische Staat, dat losgeld voor haar had geëist (7 miljoen dollar volgens onbevestigde berichten), had ermee gedreigd haar onmiddellijk te zullen terechtstellen als de naam zou lekken.

De naam lekte niet. Dat ze gekidnapt was, was slechts in kleine kring bekend. De onderhandelingen over het losgeld, met door IS gestelde deadline in augustus 2014, draaiden op niets uit – de Amerikaanse regering heeft een strikte politiek terzake. Een team van specialisten dat haar en andere gijzelaars in juli vorig jaar had moeten bevrijden, miste het doel. in de woorden van president Obama, “met een dag of twee”: op het moment dat het reddingsteam ter plekke kwam, waren de gevangenen vertrokken.

Nu haar dood is bevestigd met drie foto’s die aan haar ouders zijn gemaild, is er geen reden meer tot geheimhouding. De foto’s waren respectvol, volgens nabestaanden die anoniem met The New York Times praatten. Twee foto’s toonden haar in de door IS voorgeschreven kledij, in een derde foto werd ze bedekt met een witte lijkwade. Er zijn volgens de anonieme beschrijvingen bloeduitstortingen te zien aan haar gezicht. Of ze geëxecuteerd werd dan wel, zoals IS beweert, om het leven kwam bij een Jordaans bombardement, is op de foto’s niet uit te maken. Ze werd de vierde Amerikaanse gijzelaar die in gevangenschap van IS om het leven kwam.

Ze groeide op in Prescott, Arizona, een stadje van 40.000 inwoners dat in de voorbije jaren maar een keer het nieuws haalde. Op 30 juni 2013 kwamen er 19 brandweermannen om het leven die ingesloten geraakten door bosbranden die ze probeerden te bestrijden.

Een maand eerder, op 31 mei 2013, verscheen in de lokale krant, The Daily Courier, een artikel over de toen 24-jarige Kayla Mueller. De krant deed verslag van haar optreden voor de Kiwanis Club van Prescott, waar ze aandacht had gevraagd voor het lot van de Syrische vluchtelingen. Haar vader, Carl Mueller, eigenaar van een autogarage, was lid van de Kiwanis en had haar in de vergadering geloodst.

“Als Syriërs horen dat ik Amerikaan ben, vragen ze: waar blijft de wereld? Ik kan op dat moment alleen maar met hen huilen, want ik weet het niet.”

“Syriërs sterven, bij duizenden, en ze sterven omdat ze gewoon willen praten over de rechten die wij hebben”, zo citeerde de krant haar. “Zolang ik leef, zal ik dit lijden niet normaal laten worden – iets dat we accepteren”.

Op dat moment werkte ze als vrijwilliger in een vluchtelingenkamp in Turkije, waar ze, vertelde ze, familieleden probeerde te herenigen en waar ze hielp in de kinderopvang. “We geven en krijgen plezier door met die kinderen te spelen”.

Sinds het secundair onderwijs had ze zich geroepen gevoeld om in te grijpen in de wereld. Ze had als scholier actie gevoerd tegen plannen om skipistes te voorzien van sneeuw die met gerecycleerd afvalwater was gemaakt. De bergen waarop die skipistes waren aangelegd, werden als heilig beschouwd door de Hopi-indianen. De mensgemaakte sneeuw getuigde volgens haar van disrespect. Later voerde ze onder meer actie voor hulp aan Darfoer, tegen de martelingen in Guantanamo Bay. Ze richtte, volgens The Washington Post, een plaatselijke afdeling van Amnesty International op. Ze werd, volgens ABC News, lid van een vereniging tegen genocide. Ze was vrijwilliger in een opvangtehuis voor vrouwen en in een aids-centrum.

In 2009 trok ze naar India, waar ze taalles gaf aan Tibetaanse vluchtelingen. In 2010 verhuisde ze naar Israël waar ze vrijwilliger was bij Afrikaanse vluchtelingen. Daarna werd ze vrijwilliger in de Palestijnse gebieden. Ze woonde in huizen in Oost-Jeruzalem die door Israël vernietigd zouden worden, of al gedeeltelijk vernietigd waren. Of ze sliep in openlucht. Ze diende als “menselijk schild” voor de bulldozers, schreef ze in haar blog. Tussendoor werkte ze als au-pair in Frankrijk – maar ook daar was geld verdienen niet haar enige doel. Ze wou er Frans leren, zodanig dat ze in een groter deel van Afrika aan de slag kon.

Ze probeerde via haar blog ook anderen tot actie te bewegen. Er was bij haar een mechanisme ontstaan, waarbij ze steeds erger leed ging opzoeken. “Dat is echt mijn levenswerk”, schreef ze in 2010, volgens citaten die haar vrienden op een website verzamelden, “daar te gaan waar er lijden is”. “Elke mens moet handelen om dit te stoppen”. Ze schreef ook dat dit voor haar Gods werk was, ten dienste staan van anderen, het leed van de wereld verminderen. “Ik vind God in de lijdende ogen die zich weerspiegelen in de mijne. Als dit is hoe U zich aan mij openbaart, dan is dit hoe ik U voor altijd zal zoeken”.

Ze kwam geregeld terug op de relatie tussen de gruwel in de buitenwereld en de gruwel in haarzelf. “Ik geloof”, schreef ze in 2011, “dat als we niet in staat zijn om over de meest duistere plekken van onze wereld te leren, dat die zones dan duistere plekken in onszelf worden”. Ze had het ook over het wereldbewustzijn, dat moest veranderen om eindelijk vrede mogelijk te maken, vrede in haarzelf, vrede in de wereld, en alles wat daartussen lag.

Kayla Mueller was an aid worker who died an #ISIS hostage. You can learn more about her in CNN’s @Snapchat channel. https://t.co/H77BIWxmQB

— CNN (@CNN) February 11, 2015

Eind 2012 trok ze naar Turkije om er als ‘officieuze’ vrijwilliger, dus niet verbonden met een hulporganisatie, in vluchtelingenkampen voor Syriërs te werken.

Ze had zo snel mogelijk Arabisch gestudeerd en zo langzamerhand stond ze te popelen om naar Syrië te vertrekken. Op dat moment verkeerde ze in gezelschap van “een Syrische activist” en ontmoette ze journalist en geroutineerd oorlogsverslaggever Janine di Giovanni. Di Giovanni vond haar, zo verklaarde ze aan CNN, “ongelofelijk jong, ongelofelijk naïef, heel onervaren, gepassioneerd en warm, vol goede bedoelingen. Maar om eerlijk te zijn, ik maakte me zorgen om haar. Ik dacht: dit is iemand die in de problemen zal komen. Ze was bijna opgewonden omdat ze naar Syrië zou gaan. Mijn indruk was dat ze compleet naïef was over de politieke situatie in Syrië, over de reële situatie in het land. En ik hoop dat haar dood geen glamourglans geeft aan dit soort ondernemingen”.

Want zelfs voor wie ervaring heeft en voorbereid is, is Syrië aartsgevaarlijk terrein. De volgens De Giovanni onvoorbereide Mueller zou door zich in een onbekende oorlog te wagen niet alleen haar eigen leven maar ook dat van anderen riskeren.

Mueller, die al maanden freelancete in vluchtelingenkampen, zonder officieel papier van een hulporganisatie, had haar hoop gesteld op een ziekenhuis van de Spaanse tak van Artsen zonder Grenzen in de Syrische stad Aleppo. Op 3 augustus 2013 reisde ze mee met een Syrische technicus, die de internetverbinding in het ziekenhuis moest herstellen. Het is onduidelijk of de technicus haar vriend of een vriend was, of de technicus tegelijk ook de activist was in wiens aanwezigheid Janine di Giovanni met Mueller had gesproken. Artsen zonder Grenzen maakte deze week in een mededeling duidelijk dat Kayla Mueller niet en nooit met de organisatie verbonden was. Men schrok zich onceremonieel een hoedje toen men haar zag opduiken. In een mededeling heet het: “Buiten ons weten om vergezelde Kayla de technicus. Omdat het herstelwerk meer tijd vergde dan gepland, vingen we de technicus en Kayla uit veiligheidsoverwegingen op voor de nacht. Na voltooiing van de herstelwerken op 4 augustus organiseerden we hun vervoer naar het busstation van Aleppo, van waaruit ze naar Turkije zouden vertrekken. Kayla werd op weg naar het busstation gevangen genomen”.

Ook de technicus werd vastgezet. Hij kwam na enkele dagen weer vrij, wat een tijdje, maar niet lang, de verdenking opwekte dat hij haar zou hebben uitgeleverd aan IS. De gijzeling gebeurde kort voor haar 25^ste verjaardag. Enkele maanden later zou de man, volgens Paul Gosar, volksvertegenwoordiger in Arizona, naar IS-gebied terugkeren, en haar vrijlating eisen. Hij beweerde dat ze zijn bruid was en dat hij het recht had om haar mee te nemen. Mueller, die niet wist wie aan haar gevangenis stond, ontkende dat ze getrouwd was en kelderde zo volgens Gosar zelf deze kans op bevrijding.

Kayla Mueller werd, samen met enkele gekidnapte verpleegsters, vastgehouden. Ze leefde in de buurt van de mannelijke gegijzelden, in gescheiden cellen. De vrouwen moesten zich naar IS-eis bedekken, maar werden volgens intussen vrijgelaten medegevangenen vrij goed behandeld, en niet seksueel gemolesteerd. Ze werden een tijdje ondergebracht in een chipsfabriek, verhuisden geregeld tussen gebouwen en steden.

In het voorjaar 2014 schreef Mueller, paragraaf per paragraaf, een brief naar huis, die ze heimelijk zou meegeven met vrij te laten medegevangenen. Ze had maar een kantje ter beschikking.

De brief, die deze week is vrijgegeven, biedt een inkijk in haar verbeten, met wanhoop en schuldgevoel vermengd optimisme. Ze stelt om te beginnen iedereen gerust. “Ik ben met respect, vriendelijk, behandeld (ben zelfs aangekomen).” “Als ik al kan zeggen dat ik ‘geleden’ heb doorheen dit wedervaren, dan alleen in de wetenschap hoeveel leed ik jullie heb aangedaan; ik zal nooit jullie vergiffenis vragen omdat ik geen vergiffenis verdien.” “Door God + door jullie gebeden voel ik me teder gewiegd tijdens mijn vrije val. Er is me in het duister licht getoond + heb geleerd dat zelfs in een gevangenis een mens vrij kan zijn. Ik ben dankbaar. Ik heb geleerd dat er iets goeds is in elke situatie, soms moeten we er gewoon naar zoeken.”

“Ik heb nog heel veel strijdlust over. Ik stort niet in. Ik geef niet op, hoe lang het ook duurt”.

In haar brief raadt ze de familie aan niet zelf met de onderhandelingen over haar vrijlating bezig te zijn, maar dat aan anderen over te laten, ook al duurt het dan langer.

Volgens haar vrijgelaten medegevangenen probeerde ze zelfs in gevangenschap een positieve invloed uit te oefenen. Ze probeerde fit te blijven, onder meer met yoga- door op haar hoofd te staan. Ze leerde de bewakers origami en ‘peace cranes’ te vouwen, misschien in de hoop dat dit hen milder zou maken.

Intussen werd vanuit de VS nog enkele pogingen ondernomen om haar vrij te krijgen. Er werd onder meer aan gedacht haar te ruilen tegen een Pakistaanse terroriste. Maar daar kwam nog maar eens niets van.

Over de recente maanden wordt niets officieel vrijgegeven. Er zijn vrij eensluidende geruchten, onder meer door CBS News en CNN wereldkundig gemaakt, en gebaseerd op bronnen binnen de geheime dienst, dat ze uitgehuwelijkt zou zijn aan een leidende figuur binnen IS. Ze zou op satellietbeelden in diens gezelschap zijn gesignaleerd.

Er wordt ook gespeculeerd over haar dood – in terechtstelling of als slachtoffer van een bombardement – en over de relatief respectvolle foto’s die IS doorstuurde.

President Obama sprak bij het bekendmaken van haar overlijden woorden, die deden denken aan wat hij bij voorgaande gelegenheden had gezegd: “Het doet er niet toe hoelang het duurt, de VS zullen de terroristen die voor de gevangenschap en dood van Kayla verantwoordelijk zijn, vinden en voor de rechter brengen”.

Deze week was in de VS een zaligverklaring niet veraf (behalve bij een kleine groep bloggers die haar haar pro-Palestijnse standpunten postuum kwalijk namen). Mueller werd, op verschillende zenders, vergeleken met onder meer Moeder Teresa, Frantz Fanon en Martin Luther King. Ze werd het licht genoemd als verschillend van het duister van IS. Ze vertegenwoordigde “het beste van Amerika”, schreven enkele columnisten.

Haar eigen omgeving wees erop dat dit alles enigszins overdreven was. “Ze was geen heilige”, aldus een tante.

Ze was op vele plaatsen geweest, “meer dan de meesten in een leven”, aldus die tante.

Parents: Murdered American aid worker Kayla Mueller spent her life working for others: http://t.co/chclGY6VEf pic.twitter.com/zkoxaEGceO

— ABC News (@ABC) February 11, 2015

Haar leven moest eigenlijk nog beginnen. Ze verkeerde in de voorbereidende fase, al was ze vastbesloten om heel snel, wellicht te snel, het verschil te maken. Ze wilde liedjes schrijven, ze wilde reizen, ze wilde bovenal en ongedurig aan alle karren duwen die de wereld deden bewegen. Aan al die aspiraties kwam ergens in IS-gebied een voortijdig einde.

In een editoriaal over haar dood citeerde The Daily Courier een brief die ze naar een vriendin stuurde. De vriendin vond het lastig om haar buurt te verlaten en te verhuizen.

“Afscheid is nooit heel hard geweest voor mij”, antwoordde Kayla Mueller haar. “Vertrekken is net zo goed een deel van het leven als ademen”.