Vrije Tribune

Waarom België nooit een confederatie zal zijn

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

Wat Bart De Wever, en met hem zeer veel politici, bedoelen met een confederatie, lijkt mij eerder een soort extreme decentralisatie binnen een federaal kader

Na het lezen van de vrije tribune van dhr. Stefan Somers, die stelt dat België in de praktijk al functioneert als een confederatie, moeten mij een aantal bedenkingen van het hoofd. In zijn artikel schuilt immers een perceptiefout over wat een confederaal systeem in wezen is.

Allereerst gebruikt hij voortdurend de term ‘confederale staat’, terwijl dit eigenlijk een contradictio in terminis is. Een confederatie is niets meer en niets minder dan een samenwerkingsakkoord tussen soevereine staten, die unaniem beslissen om een aantal bevoegdheden samen uit te oefenen, en zo hun materiële soevereiniteit gedeeltelijk op te geven. Door een confederatie op te richten wordt er m.a.w. niet plotseling een nieuwe staat opgericht, want om van een volwaardige staat te kunnen spreken, is de uitoefening van formele soevereiniteit van cruciaal belang.

Thierry Baudet, de Nederlandse jurist en historicus die onlangs het boek De aanval op de natiestaat publiceerde, maakt bij het begrip soevereiniteit o.a. een onderscheid tussen formele (= het recht om bevoegdheden naar je toe te kunnen trekken) en materiële (= het effectief kunnen uitoefenen van bevoegdheden) soevereiniteit. Een confederaal bestuur beschikt over geen enkele vorm van formele soevereiniteit, aangezien de afzonderlijke lidstaten op elk moment het recht hebben om zich terug te trekken uit de confederatie. Materiële soevereiniteit kan wel degelijk bij het confederale gezag berusten, maar slechts bij gratie van de soevereine lidstaten.

Aangezien soevereine staten die een confederaal verbond aangaan een akkoord moeten opstellen over welke bevoegdheden zij samen zullen uitoefenen, spreekt het voor zich dat de residuaire bevoegdheden enkel kunnen worden uitgeoefend door de afzonderlijke lidstaten. Alle soevereiniteit berust in beginsel immers bij hen, en als zij materiële soevereiniteit afgeven, moet in een verdrag duidelijk worden omschreven om welke bevoegdheden het gaat. Het confederaal bestuur kan geen enkele aanspraak maken op bevoegdheden die niet in dit samenwerkingsakkoord zouden zijn omschreven.

Dat in de VS de residuaire bevoegdheden worden uitgeoefend door de deelstaten (en in België net omgekeerd) doet eigenlijk weinig ter zake. Dit heeft enkel te maken met de manier waarop beide staten ooit federaal zijn geworden. Bij de VS (en bij mijn weten bij alle hedendaagse federaties, met uitzondering van de Russische en de Belgische) moest de macht per definitie worden gecentraliseerd om tot een volwaardige federale staat te kunnen evolueren. Aangezien de huidige deelstaten van de VS ooit soevereine staten waren, ligt het voor de hand dat je bij een federalisering eerder op papier zet wat je wél samen zal doen in plaats van wat je niet samen zal doet.

In ons land daarentegen moest de macht worden gedecentraliseerd (België was vóór 1970 immers een eenheidsstaat) om tot een volwaardige federatie te komen. In die context klinkt het veel logischer om te omschrijven wat de bevoegdheden van de (na 1970 opgerichte) deelgebieden zullen zijn, in plaats van enkel te omschrijven wat de federale overheid nog zal doen.

Zoals dhr. Somers aangeeft, kunnen uit de bovenstaande uitleg geen fundamentele kenmerken van een federatie of een confederatie worden afgeleid.

Iets verder komt hij wel tot een belangrijk kenmerk van een confederatie, en dat is het vetorecht van de minderheid. In een confederaal systeem heeft elke lidstaat (zelfs als ze maar 1% van de bevolking zou vertegenwoordigen) een vetorecht. En inderdaad, in België hebben beide gemeenschappen een vetorecht dankzij allerlei beschermingsmechanismen. Maar als we iets verder redeneren, wordt het duidelijk dat België absoluut niet confederaal functioneert.

Hierbij wil ik een hypothetische situatie schetsen: stel, de volledige Nederlandse taalgroep in het federale parlement raakt het eens over een hervorming van justitie. Als meerderheid kunnen de Vlamingen natuurlijk hun wil niet doorduwen, aangezien de Franstaligen onmiddellijk de alarmbelprocedure en aan de lopende band belangenconflicten zouden inroepen.

Mocht België ook maar enigszins als een confederatie functioneren, dan zouden de Vlamingen op dat moment (geheel binnen een wettelijk kader) kunnen beslissen om ‘justitie’ uit het samenwerkingsakkoord te schrappen, en deze bevoegdheid zelf uit te oefenen. Dan voeren Vlaanderen en Wallonië elk een eigen justitiebeleid. Want dat is het wezenlijke kenmerk van de confederatie, het (grond)wettelijke recht hebben om te zeggen: we stoppen ermee, wat een rechtstreeks gevolg is van de formele soevereiniteit van de lidstaten.

In het Belgische geval weten we inmiddels dat (in mijn hypothetische voorbeeld) die justitiehervorming er gewoon niet zou komen, het status quo zou worden gehandhaafd, en de Vlamingen dus tegen hun zin het Belgische justitiebeleid zuden moeten voortzetten. Als de Vlamingen ooit de bevoegdheid justitie naar zich toe willen trekken, dan zullen ze dit (grondwettelijk) enkel kunnen als een meerderheid van de Franse taalgroep in het federale parlement daar (ongetwijfeld in ruil voor heel wat compensaties) ook mee instemt.

Waarom België nooit een, naar internationaalrechtelijke normen, volwaardige confederatie zal zijn, ligt voor de hand. Praktisch zou dit betekenen dat Vlaanderen, Wallonië en Brussel dan eerst buiten de grondwet moeten treden en een soevereiniteitsverklaring moeten opstellen (allicht gevolgd door een onafhankelijkheidsverklaring, wat niet hetzelfde is), om daarna als drie evenwaardige partners rond de tafel te zitten, en te beslissen wat ze samen gaan doen.

Wat Bart De Wever, en met hem zeer veel politici, bedoelen met een confederatie, lijkt mij eerder een soort extreme decentralisatie binnen een federaal kader. En het kan best zijn dat grondwetsartikel 35 na 2014 eindelijk in werking zal treden, zodat de Vlaamse en de Franstalige onderhandelaars zich de vraag kunnen stellen: welke bevoegdheden gaat de federale overheid nog uitoefenen? Dit kun je misschien verkopen als een soort confederaal systeem, maar dat is het natuurlijk niet. Zolang geen van beide partijen de samenwerking binnen een (grond)wettelijk kader kan opzeggen, blijf je in een federale constellatie, waarin de ene taalgroep slechts bevoegdheden naar zich toe kan trekken bij de gratie van de andere.

Natuurlijk kun je binnen een federatie tot in het extreme decentraliseren, zoals bij het idee om op het federale niveau enkel nog defensie te organiseren en samen Brussel te beheren. Stel dat de Franstaligen hiermee akkoord zouden gaan, is België dan plots een confederatie? Uiteraard niet, want beide partijen moeten akkoord gaan met alle bevoegdheidsoverdrachten. En stel dat je dan ook nog defensie wil splitsen (louter hypothetisch, het zou natuurlijk een belachelijk idee zijn) dan moet dat nog steeds via onderhandelingen gebeuren tussen beide gemeenschappen.

Maar in wat de eigenlijke vraag voor 2014 betreft, kan ik dhr. Somers wel bijtreden. Als Vlaanderen meer bevoegdheden wil, zal het Brussel moeten opgeven. Als het zo ver komt dat er buiten de grondwet moet worden getreden (d.m.v. een soevereiniteitsverklaring van het Vlaams Parlement), dan zal Vlaanderen Brussel allicht kwijt zijn. En daarmee zijn we aan het eeuwige dilemma gekomen van de Vlaamse Beweging: hoe meer autonomie de Vlamingen willen, hoe meer ze Brussel zullen moeten loslaten.

Alexander Casier Hoofdredacteur LVSV-Brussel

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content