Vier suggesties om Justitie te hervormen

Oud-minister van Justitie Stefaan De Clerck (CD&V) formuleert vier suggesties om Justitie te hervormen.

De wereld van justitie is me vertrouwd. Jarenlang als advocaat (ja, zelfs ook in een assisenzaak), als volksvertegenwoordiger en als minister van Justitie. Veel fundamentele hervormingen heb ik in het parlement mogen begeleiden, waaronder overigens de aanpassing van de assisenprocedure. De modernisering van ons rechtssysteem is een permanente zorg. Dat vereist een fundamentele aanpak die gebaseerd is op een stevige samenwerking tussen “de actoren van justitie”, academici en politici. Die coalitie is er vandaag kennelijk niet.

Ook blijft het een kernvraag hoe we als samenleving omgaan met de zwaarste criminele feiten en de daders ervan. Waar we meer aandacht voor moeten hebben, is de vraag hoe we met een stijgend aantal daders omgaan die (in vele varianten en gradaties) psychisch gestoord zijn. Misdrijven door psychisch gestoorde daders doen zich overal in de wereld voor en vormen een permanent risico omdat vele onschuldige burgers – u en ik – er het slachtoffer van kunnen worden.

Hoe pakken we dat sluimerend gevaar beter aan? Analyse van de oorzaak en de aanpak van die excessen is een evidente maatschappelijke prioriteit. Maar ook Justitie moet aangepaste methodes vinden om goed met dergelijke dossiers om te gaan. Ik formuleer vier suggesties:

Het debat reduceren tot de vraag of iemand toerekeningsvatbaar is of niet, of hij dus gestraft, ter beschikking gesteld of wel gewoon psychiatrisch behandeld moet worden, is niet meer de juiste (voorafgaande) vraag.

In de meeste dossiers staat de schuld vast, past dan ook een veroordeling, maar moet de vraag naar latere uitvoering van de straf en/of behandeling via psychiatrie losgekoppeld worden van de veroordeling. Dit past in de professionalisering van de strafuitvoering die als afzonderlijke bevoegdheid en kennisdomein moet ontwikkelen. Dit gebeurt best door specialisten na afhandeling van de schuldvraag en de zorg voor de belangen van de slachtoffers. Beveiligde instellingen waar psychiatrische zorg primeert zijn absoluut noodzakelijk (en gedeeltelijk in aanbouw (bijvoorbeeld in Gent)).

Samen met de aanpassing van de wet op de geïnterneerden zal zo’n aangepaste infrastructuur eindelijk perspectief bieden voor een betere aanpak van de geïnterneerden en de psychiatrisch te behandelen criminelen.

Voorwaarde is natuurlijk dat voldoende gespecialiseerd personeel wordt voorzien. Reeds meer dan tien jaar is beslist een Penitentiair Onderzoek en Klinisch Observatorium (POKO) op te starten om in een gevangenisomgeving doorgedreven diagnose en behandeling te voorzien voor criminele daders met een psychische afwijking. Dat centrum moet dringend opgericht worden. Het is een kwestie van budget. Ik heb het zelf gelanceerd als minister van Justitie, maar centen voor de opstart heb ik helaas niet kunnen bekomen. Hopelijk lukt het ooit. De brede problematiek van de gerechtsdeskundigen vereist een fundamentele reorganisatie. Gekwalificeerde en correct gehonoreerde specialisten moeten in een redelijke termijn en met respect voor de rechten van alle partijen een betrouwbaar advies kunnen afleveren. In technisch complexe dossiers – en zo zijn er steeds meer – moet een goed functioneren van experten de kwaliteit en de geloofwaardigheid van Justitie helpen verzekeren.

Conclusie: meer dan ooit moeten strafrecht, criminologie en psychiatrie – elk vanuit de eigen sterktes – de krachten beter bundelen om de samenleving te beschermen.

Stefaan De Clerck