Verzonken continent

Het is bijna verbijsterend om vast te stellen hoe kosmopolitisch onze voorzaten waren.

‘Het verleden is een ander land; ze doen de dingen daar anders.’ Deze zin, de eerste van Hartley’s roman The Go-Between, is een vaste uitdrukking geworden. De eindeloze plichtplegingen en beleefdheidsformules van de zeventiende eeuw steken snel tegen.

Het feit dat elke vorm van bestuur toen uitermate persoonlijk was, is leerzaam voor iemand zoals ik, die aan geschiedenislessen de vage idee heeft overgehouden dat wij allen overheerst worden door vrij redelijke structuren.

Goed mogelijk dat Karel de Stoute en Lodewijk XI van Frankrijk elkaar van kindsbeen af niet konden luchten en dat ze daarom, enkel daarom, voortdurend oorlog voerden; goed mogelijk dat Frans I van Frankrijk niet kon verdragen dat Karel V, onze keizer Karel, heerste over grotere gebieden dan hijzelf, wat leidde tot een eeuwenlange vete; maar vanaf de late twintigste eeuw deed men het beter. Hoe ik dit slome geloof in stand hield weet ik niet, in de eeuw die wellicht de vreselijkste was van allemaal, net omdat iedereen plotseling de idealist wilde uithangen. Het verleden heeft mijn ogen geopend.

Redelijke structuren? Stalin, Roosevelt en Churchill in Jalta: een strijd tussen persoonlijkheden, een strijd tussen leeftijden, tussen gezond en verzwakt. Wrijvingen tussen Merkel en Sarkozy? Kunnen gevaarlijk voor ons zijn. (Het blijft me verwonderen dat Louis de Funès, le petit excité, nu de president van Frankrijk is. Misschien zou Jacques Tati me meer aanspreken. Die herinnert op de een of andere manier aan generaal de Gaulle, en die stamde uit het noorden, en zijn grootmoeder verdiende de kost als schrijfster. Ziet u hoe het werkt? Persoonlijke voorkeuren, ongrijpbaar, onbruikbaar voor statistieken. Gelukkig heb ik geen macht.)

Macht in de zeventiende eeuw was uiterst persoonlijk. Dit betekent dat Alexandre Dumas het bij het rechte eind had: zoals hij schreef over de Drie Musketiers, met de intriges van kardinaal de Richelieu en Milady, zo ging het er ook werkelijk aan toe. Een paar verkeerde woorden, een antipathieke frons konden politieke gevolgen hebben. Rubens raakte voortdurend in dat soort situaties verwikkeld, het wemelde van de dubbelagenten en de ringen vol giftig poeder. Dat een bestsellerschrijver een scherpere kijk op een tijdvak kan hebben dan menig historicus, is een amusante gedachte.

Zijn wij, Nederlandstalige Belgen, afgesneden van onze zeventiende-eeuwse geschiedenis? Het is bijna verbijsterend om vast te stellen hoe kosmopolitisch onze voorzaten waren; hoe Brabants en Vlaams talen waren voor dagelijks gebruik, terwijl elke humanist bij de geringste aanleiding vlot overschakelde op Frans, Italiaans, Spaans, Latijn en soms zelfs Grieks; en met dat Latijn en Grieks in heel Europa aan de slag kon. Erasmus en Lipsius zijn beroemd, maar ze zeggen ons bitter weinig, omdat we hun taal niet meer machtig zijn. Hoeveel medeburgers hebben we nog, die een Latijnse brief van Torrentius, een Latijns boek van Schottus van het blad af kunnen lezen? Dertig, veertig?

Daar zit je dan, in de bibliotheek, te bladeren door een in-folio met dialogen over een onderwerp waar de schrijver passioneel van hield; en je kunt niet volgen, je denkt, ik moet dit door een classicus laten vertalen, alles gaat moeizaam, je weet niet waar de schrijver sprankelt of een juweeltje van een wijsheid meegeeft of stomvervelend is, je kunt zijn geest niet aanvoelen. En zo liggen er in onze bibliotheken duizenden in-folio’s. Een verzonken continent, onze literatuur van de zeventiende eeuw. Terecht of ten onrechte, dat kunnen we niet eens beoordelen. Het wordt nog ingewikkelder. Aan het begin van de twintigste eeuw verschenen er enkele uitstekende boeken over deze tijd – in het Frans. Marie de Villermont schreef een zeer leesbare biografie over aartshertogin Isabella. Die behoort tot ons erfgoed, en toch weer niet. Zal ze ooit vertaald worden in het Nederlands? Ach welnee. Heel vermoeiend, het feit dat onze taal zo dikwijls opnieuw in de kinderschoenen staat.

Leen Huet

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content