Ludo Bekkers

Tristesse, foto’s van Françoise Huguier

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

De Kommunalka zijn gemeenschapswoningen die nu nog alrijd bewoond worden door mensen in woningnood. De Franse fotografe Françoise Huiguier verbleef er enkele jaren na elkaar en won het vertrouwen van enkele residenten. Het resulteerde in een prachtige reeks beelden van de kamers, de gangen en trappenhuizen en ook van ontroerende portretten en naakten. Maar overheersend is de tristesse die er afspringt.

We ontmoeten elkaar in een bescheiden Antwerpse galerie (Stieglitz 19) waar ze nu exposeert met foto’s over de gemeenschapwoningen in Sint-Petersburg. Een krachtige kordate vrouw van middelbare leeftijd met uitgesproken meningen die een avontuurlijk curriculum achter zich heeft. Ze deed me denken aan een fysieke kruising van de schrijfster Marguerite Duras met de cineaste Agnes Varda. Zoals beide kunstenaressen heeft ook zij een brede intellectuele bagage die verder reikt dan de fotografie. En dus gaat haar belangstelling uit naar vele facetten van het leven. Ze was eerder mode fotografe, werkte voor de Franse krant Libération met reportages over de filmfestivals in Cannes, Venetië en Deauville en maakte fotobijdragen voor Les Cahiers du Cinéma. Ook werd ze verliefd op Afrika waar ze een fotoreeks maakte naar een boek van Michel Leiris (Sur les traces de l’Afrique fantôme uitg. Maeght, 1990). Bij dezelfde prestigieuze uitgever publiceerde ze “En route pour Behring” , een verslag over een langdurend solitair verblijf in Siberië. Het bracht haar de prijs van World Press Photo 1993 op. Maar het was Afrika dat haar bleef boeien en ze keerde er veelvuldig naar terug. Vooral in Mali voelde ze zich thuis en zo nam zij het initiatief voor de nu belangrijke Biënnale de la photographie africaine in Bamako. Ook in het Zuid-Afrikaanse Kwazulu Natal verbleef ze vele maanden en ze interesseerde er zich vooral aan de besloten intimiteit van de Afrikaanse vrouwen. Het werd een boek “Secret” (uitg. Actes Sud, 1999) en dan trok ze terug naar Cambodja waar ze, toen ze acht was, met haar ouders gegijzeld werd door de Viêt Minh. Ze schreef er over “J’avais huit ans” (uitg.Actes Sud, 2005) en de foto’s die ze er maakte werden openbaar gemaakt tijdens de Rencontres Photographiques d’Arles in 2005. Nu toont ze haar werk all over the world, Parijs, New York, Moskou, Seoul, Sao Paulo, Johannesburg, Lausanne, Berlijn, Londen, Madrid en dus nu even in Antwerpen. De successen zijn haar niet naar het hoofd gestegen en ze blijft gedecideerd aimabel tegenover iedere bezoeker in de galerie die informatie over haar foto’s wil horen. Ons gesprek ging over fotografie, uiteraard, maar ook over politiek en vanzelfsprekend over haar project in Sint-Petersburg. Met een tolk, die ze in Siberië had leren kennen, ging ze er eerst op bezoek bij enkele bewoners van die wel heel speciale gemeenschapswoningen (Kommounalki) die ooit eigendom waren van welstellende “bourgeois”. Tijdens het Sovjetregime werden ze onteigend en, kamer per kamer, toegewezen aan mensen in woningnood. Dat is nu nog zo met dit verschil dat, wie het kan, zo’n kamer kan kopen en dus eigenaar wordt. Het is maar één vertrek met gemeenschappelijke badkamer, keuken en toiletten. Je hebt dan wel een dak boven je hoofd maar de levensomstandigheden zijn minder florissant. De promiscuïteit, de geluidsoverlast en de onaangename geuren zijn part of the game. Françoise Huguier huurde er een kamer om zo wat nauwer contact met de medehuurders te leggen. Ze leerde enkele woorden Russisch en er ontstond met enkelen een precaire vriendschapsrelatie. Ze mocht in hun kamers op bezoek, kon er fotograferen en vooral met één jonge vrouw, Natacha 24 jaar, klikte het. Vier jaar lang, met tussenpozen, heeft de fotografe haar gevolgd. Het wispelturige meisje, waarvan niemand weet wat ze bij dag, nacht en ontij uitvreet en dus gewantrouwd wordt, geeft Huguier carte blanche om zomaar bij haar binnen te lopen. Ze heeft geen scrupules en poseert graag naakt voor de lens. Zegt de fotografe : Natacha heeft mijn leven in Sint-Petersburg een ritme gegeven en ze werd, impliciet en zonder dat ik me er werkelijk rekenschap van gaf, de rode draad door mijn project. Zij incarneert de kwintessens van die gemeenschappelijke werelden, het magnetisme dat me al zoveel jaren in deze stad aantrekt. Misschien, vertelt ze met haar handen nerveus kammend door haar donkere haar, symboliseert Natacha de onaangepaste vrouw die ik eigenlijk had willen zijn. Ik kon bij haar aanbellen op gelijk welk uur van de dag of de nacht en zij alleen besliste of ik haar mocht fotograferen of niet. Er was tussen ons een soort codetaal ontstaan. Wanneer ze me toeliet, ontkleed onder haar pelsmantel of ochtendjas, was dat het signaal dat ze naakt wilde poseren. Ze werd mijn model en andere jonge vrouwen uit het gebouw wilden maar al te graag hetzelfde doen. Zo ontstonden de sequenties van “blote dames” in de publicatie en de tentoonstelling.

Het boek “Kommounalki” (uitg. Actes Sud, 2008) bevat uiteraard veel meer foto’s dan nu op de tentoonstelling te zien zijn. Maar de galerist heeft een keuze gemaakt die de kern van haar project en van haar oeuvre raakt. Zoals ook in haar vorige projecten in Afrika was ze aangetrokken door de conditie van de vrouw, haar levensomstandigheden en geheime betrachtingen en dat legde ze vast in de Sint-Petersburgse foto’s. De personages omkadert ze met wat ik zou noemen, stillevens van het dagelijks bestaan. In het geval van Kommunalka zijn dat details van de kamers, de keukens met de strikt persoonlijke potten en pannen, de wasbekkens in de badkamers, de toiletten waarbij iedere bewoner een persoonlijke WC-bril gebruikt. Ook de sinistere corridors en trappenhuizen brengt ze in beeld en in z’n totaliteit kun je bij deze visuele ervaring alleen maar het woord tristesse op je PC-klavier tokkelen. En dat is niet anders bij de opnamen van de kleine meisjes in hun mooiste jurkjes die theatraal, met een lage frontale lampbelichting, in de donkere gangen in beeld gebracht werden. De mode fotografe liet zich hier even door hun verschijning verleiden.

Alle foto’s werden nog met een analoge middenformaat camera opgenomen en met traditionele technieken in het labo geprint en er werd geen gebruik gemaakt van speciale belichting. Dat verhoogt het gevoel van authenticiteit wat bij de toeschouwer zowel esthetisch genot als wrange commentaar oproept. Maar dat het om fotografie hors concours gaat is onbetwistbaar. Met deze foto’s komt weer een ander beeld van dat ongrijpbare Rusland aan bod, dat pas volledig wordt in het boek Kommounalka (Actes Sud, 2008 ISBN 978-2-7427-7397-8, 42 euro).

Ludo Bekkers

Tentoonstelling : “Kommunalka, Françoise Huguier”. Antwerpen, Galerie Stieglitz 19, nog tot 3 april.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content