De journalistieke bocht

De wereld is veranderd, de machtscentra en de media zijn dat ook.

Er was een tijd dat haast iedere krant bij een machtszuil aanleunde en die door dik en dun steunde. Vaak was er zelfs sprake van aanhorigheid. Een hoofdredacteur kon toen nog een parlementair mandaat bekleden en kranten brachten soms onbeschroomd stemadvies uit. Die tijd is voorbij. De wereld is veranderd, de machtscentra en de media zijn dat ook. Kranten handelen vandaag in grotere onafhankelijkheid.

Het beeld is complex en genuanceerd. Zo kon de regeringsmeerderheid onder Guy Verhofstadt rekenen op een even grote als lakse empathie van de media: de vermenigvuldiging van woordvoerders, het systematische ‘spinnen’ en de afwezigheid van christendemocratische partijen in de meerderheid zouden daar volgens sommigen niet vreemd aan zijn geweest. De huidige ontslagnemende premier daarentegen ondervindt dat mediarelaties moeilijk en pijnlijk kunnen zijn.

Vlaamse kranten hebben meer afstand genomen van hun zuil, de Franstalige zitten er nog dicht op. Toch kan ook daar het electorale succes van de zuil de oplagedaling van de bevriende krant niet tegengaan. Voorzichtig dus met conclusies.

In Engeland wordt electoraal succes gewoon mee bepaald door kranten. Met name de tabloids spelen een vileine rol. Een en dezelfde krant kon met gemak achtereenvolgens voor Labour, tegen Brown en voor Cameron pleiten. De woordvoerder van Downing Street 10 is oud-hoofdredacteur van die dubieuze tabloid, News of the World, waarvan journalisten strafrechtelijk veroordeeld zijn in een afluisterschandaal. In de Verenigde Staten is tv-omroep Fox News afgegleden tot een propagandamachine die een opinieoorlog voert tegen de change van president Obama. Zowel bij News of the World als bij Fox News is de journalistieke deontologie overboord gekieperd ten bate van oplage, kijkcijfers en reclameverkoop. Altijd zijn er voldoende redacties te vinden voor dit vuile werk, en het publiek trapt erin. Dergelijke media zijn geldkoeien. Is deontologie iets extra’s, zoals een weekendbijlage, maar overbodiger?

De Vlaamse kranten werden inmiddels vrije opiniemakers en multitaskers, opterend voor een breed variërend – en soms desoriënterend – aanbod. Moderne kranten zijn niet voor één gat te vangen. Ze bieden minder ‘dagschotel van het huis’ en meer ‘à la carte’, ze zijn minder onderdanig en panacheren meer – zoals kiezers die hun stem uitbrengen op kandidaten van verschillende lijsten. In vergelijking met andere landen scoren we met braafheid en wisselende degelijkheid.

Het langdurige stilzwijgen over pedofiliepraktijken in de kerk legt het falen bloot niet alleen van die kerk, maar ook van de samenleving en de journalistiek van toen. Men deelde het publieke geheim (De Morgen, 11/9), bekende gevallen werden afgedaan als individuele incidentjes die netjes waren bijgestuurd binnen het instituut. De eerste klokkenluiders werden hooguit ‘interessant’ bevonden of als nestbevuilers beschouwd. De media deden er behoorlijk lang over om de praktijken ten aanzien van kinderen en jongeren als een belangrijk maatschappelijk probleem te onderkennen en kritisch te onderzoeken. Dicht bij de kerk aanleunende media zwegen, de rest keek de andere kant op. Zo was de tijdsgeest. Sinds enkele jaren is met enkele journalistieke generatiewissels de brede bocht langzaam ingezet.

De vooruitgang qua onafhankelijke analyse, zowel bij hulpverleners als in de media, is opmerkelijk en maatschappelijk wenselijk – maar ze is recent. Laat het een verworvenheid zijn. Enige bescheidenheid is om historische redenen passend, en men hoede er zich voor om in de overdrijving van de late roeping te vervallen en over te gaan tot een heksenjacht of trial by media.

Leo Neels