Na de pretentieuze bedoening ‘We hebben een/het boek niet gelezen’ waarbij vooral rond de roman ‘De Toverberg’ van Thomas Mann werd gespeeld, krijgen we nu gelukkig weer te zien waarom STAN zoveel van theater en misschien nog meer waarom het theater van STAN houdt. Bewijst een wervelende versie van Maksim Gorki’s babbelstuk ‘Zomergasten’.
Na de pretentieuze bedoening ‘We hebben een/het boek niet gelezen’ waarbij vooral rond de roman ‘De Toverberg’ van Thomas Mann werd gespeeld, krijgen we nu gelukkig weer te zien waarom STAN zoveel van theater en misschien nog meer waarom het theater van STAN houdt. Bewijst een wervelende versie van Maksim Gorki’s babbelstuk ‘Zomergasten’.
REVOLUTIE OP ZIJN STANS: EEN WERVELEND BABBELSTUK (***1/2)
Zomergasten. Het zijn niet-broedvogels die in de zomerperiode in een bepaald land verblijven. Het is ook het Nederlandse avondvullende tv-programma waarin een gast de tijd krijgt om uitvoerig te praten over wat hem of haar bezighoudt, ergert, ontroert.
Beide betekenissen verenigen zich in Gorki’s ‘Zomergasten’, een toneelstuk uit 1905 over een groepje vakantiegangers, waarin uitvoerig de tijd genomen wordt om het over van alles en nog wat te hebben. Vrijblijvend? Nee, dat is net het venijn. “Het hele leven bestaat uit futiliteiten,” roept één van de verveelde zomergasten. Want stapel alle futiliteiten op in een stuk en je komt aardig dicht bij waar het wringt aan een mens/het mensdom. En dan verschilt 1905 schrikbarend weinig van 2010.
Gorki schreef zijn ‘Zomergasten’ aan begin van de twintigste eeuw net voor in Rusland de revolutie zou losbreken, die van het tsaristische rijk een communistische staat zou maken. Adel adelt, werd arbeid adelt. Binnen dat tijdsgewricht bevinden zich de zomergasten, een groepje intellectuelen, die hun faam en rijkdom te danken hebben aan zichzelf, nouveaux riches die zich op hun jaarlijks verlof in een vakantiedorp ledig houden met praten er over koetjes, kalfjes en kindjes maar ook de zin van het leven en hoe erin te staan. Er wordt gedronken en gekonkelfoesd, geroddeld en gehengeld, gediscussieerd en gefilosofeerd, gemopperd en gemoppentapt. Dat alles met één constante: iedereen is er vooral in zichzelf geïnteresseerd, en is het in de ander dan is het om een flirt of juicy detail.
Dubbelrol
Gorki’s lange babbelstuk – sommige gezelschappen doen er vier uur over, STAN houdt het op tweeënhalf – bevat geen intriges of net heel veel onbeduidende, en een resem (22!) personages met niet altijd even evidente Russische namen. STAN getroost zich weinig moeite om klaarheid in die poel te brengen, en zelfs met de vaste acteurskern – Jolente De Keersmaeker, Sara De Roo, Damiaan De Schrijver en Frank Vercruyssen – aan te vullen met een trits gastacteurs (Marjon Brandsma, Robby Cleiren, Tine Embrechts, Bert Haelvoet en Minke Kruyver) zijn er nog genoeg dubbelrollen om geen wijs uit te raken.
Maar dat deert eigenlijk nauwelijks bij STAN: het gaat om de snedige dialogen, de spitse oneliners (‘een schouwveger is ook hoger geklommen, maar is hij daarmee boven zichzelf uitgestegen?’), en het feit hoe elke acteur de rollen naar zich toetrekt: De Roo als de meelijwekkende Olga, Cleiren als de vertwijfelde kunstenaar, De Keersmaker met een melancholisch je-ne-sais-quoi, De Schrijver als Bourgondisch levensgenieter, Embrechts even kinderlijk enthousiast as ever, Haelvoet als dolle nar, de oudere Brandsma als de wijze dokter, de puberpoëzie van Kruyver, de misantropie van Vercruyssen.
Het decor is de lege ruimte, het publiek gaat binnen in een donkere zaal. De acteurs begeleiden met lampjes de toeschouwer naar hun plek. In de donkerte begint ook het stuk. Tot één gloeilampje (nee geen spaarlampJ) op De Schrijver neerdaalt en daarna de theaterspots fel aanschieten, een zonovergoten dag maar met fake licht. Af en toe gaat de radio aan voor een zomerhit van nu en straks: Joe Cockers ‘Summer in the city’, of een Latijns-Amerikaans muziekje die lendenen losweekt alsook de hormonen, terwijl de acteurs ondertussen wel bevlogen wijsheden blijven debiteren. Lachen!
Theater spelen
“Wat is theater, ze doen alsof en trekken kleren aan die ze normaal niet zouden dragen,” definieert een personage het theater. Laat die definitie van theater nu degene zijn waar STAN zijn gat aanveegt op scène en aldoende zijn bestaansrecht in het Vlaamse theater heeft opgebouwd: het afstandelijk ironiserend acteren, waarbij acteur en personage niet samenvallen, maar beide zich laten zien.
Dat net Gorki’s stuk zich van het theater als metafoor voor het leven bedient, is in die optiek mooi meegenomen. In het tweede bedrijf brengen de zomergasten immers alles in gereedheid om een theatervoorstelling te spelen, een toneelscène wordt gebouwd op een wankele tafel met gordijn. De acteurs als publiek kijken naar het publiek als acteurs. STAN trekt de dubbelzinnigheid verder door doorheen het ganse stuk: Vercruyssen zich vermeiend over hoe hij toch de man van de monologen is, Brandsma klagend “doorgaans speel ik altijd de hoofdrol”: zulks doet de reguliere theaterganger grinniken. Alle hoeken van de theatrale ruimte worden verkend door ook van in de zaal op en af te gaan. En als de vakantie der zomergasten bijna ten einde is en Embrechts/Sasja vraagt: “Wie is er nog niet?”, dan gaan de vingers in de lucht bij de acteurs/afwezige personages. Toneel spelen. Het is een constant spel van de schijn ophouden en de illusie doorbreken dat STAN speelt. En dat ook inhoudelijk het stuk bepaalt.
De bittere & De Wever 1905-2010
Maksim Gorki is eigenlijk het pseudoniem van Aleksej Maksimovitsj Pesjkov. Gorki betekent zoveel als ‘de bittere’. In ‘Zomergasten’ worden zwaarmoedige gedichten voorgelezen, waar dan weer lacherig wordt over gedaan, worden oprechte gevoelens geout die door de rijpheid van het leven – theater leren spelen – in de kiem worden gesmoord. Egocentrisme, een gebrek aan engagement en vooral de totale onverschilligheid, een ziekelijke lethargie overheersen. De zomergasten leven onder een stolp waarin ze hun eigen luxe en het leed van de wereld niet meer zien. Het hoeft nauwelijks betoog dat het in ons Westerse beschaving de dag van vandaag niet anders is
Wanneer er over politiek of ideologie wordt gesproken dan is dat niet meer dan wat het is, namelijk de inzet van de discussie op dat moment. Alles wat gezegd wordt zijn citaten van Gorki, maar ze klinken verbazingwekkend actueel. “De wereld verandert,” klinkt het. “We willen we willen geen revolutie maar evolutie,” zegt de ander. We weten waar salonrevolutionair/Messias Bart De Wever de mosterd heeft gehaald.
“We doen niets en we praten veel. Onze tragiek hebben wij veroorzaakt,” zegt dokter Marja, bijna profetisch. Slechts eenmaal dreigt de buitenwereld binnen te komen. wanneer op de bouwwerf van de rijke aannemer enkele arbeiders blijken verongelukt te zijn. Maar dat mag deze zomergasten niet van het eten en de drank afhouden.
Het is de slotconclusie aan de feestelijke dis: “We hebben afgezien, dus we mogen er eens een beetje van genieten.” Deze nieuwe rijken zijn in tegenstelling tot de adel zelf rijk geworden, maar tot mededogen leidt het niet. Wel integendeel. Voor deze ultrablauwen klinkt de bel voor de dienstmeid nog even luid als in gelijk welk Victoriaans stuk.
Het slotbeeld is tekenend: als een soort van barokke Laocoöngroep haken de acteurs/personages in elkaar – een gedrocht van vele lijven die streven naar de bovenhand: ik, ik, ik.
In het donker tasten
STANs ‘Zomergasten’ is op zijn best een verbijsterend actueel, entertainend maar onderhuids venijnig stuk, in minder momenten escaleert het in een vermoeiend rommelig zootje met teveel à la minute beredderwerk. Dat en de inconsequenties in enkele dramaturgische keuzes – het publiek in het donker binnenleiden, de zaal inspelen en af en toe letterlijk een licht op het publiek te laten schijnen: het gebeurt te sporadisch om van een doordachte keuze dan wel van een gimmick te kunnen spreken -; dát maakt dat deze voorstelling geen voltreffer is over de ganse lijn.
Liv Laveyne
Tot en met 26 juni in Monty, Antwerpen. Volgend seizoen op tournee. www.monty.be
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier