Atatk, de onfeilbare

Tijdens de Turkse onafhankelijkheidsoorlog van 1920 tot 1922 vormde Ankara het centrum van verzet tegen het Griekse leger. Wanneer Atatürk in 1923 de Turkse republiek stichtte, riep hij het strategisch gelegen Ankara uit tot nieuwe hoofdstad. Sindsdien vertienvoudigde het aantal inwoners, van 30,000 destijds tot meer dan 3 miljoen vandaag.

Ankara, bakermat van het kemalisme, groeide uit tot het onbetwiste epicentrum van de post-Ottomaanse, Turkse identiteit. Mustafa Kemal Atatürk ligt er begraven in een monumentaal mausoleum waarvoor kosten noch moeite werden gespaard. “Anit Kabir” moet zowat de natte droom zijn van iedereen die dictatoriale ambities koestert.

Het complex torent als een arendsnest boven de stad uit. Rondom ligt het piekfijn onderhouden “Vredespark”, genoemd naar een van Atatürks meest populaire uitspraken, “Vrede thuis, vrede in de wereld”. Een wensdroom, die in geen van beide gevallen bewaarheid werd.

Het is zondag, en er is aardig wat volk op de been om de vader der Turken te eren. ?edereen moet door de metaaldetector, paspoort in de hand. Een brede laan, geflankeerd door 24 stenen leeuwen, geeft uit op de uitgestrekte binnenplaats, omzoomd door een zuilengaanderij. ?n torens met namen als “Overwinningstoren” en “Revolutietoren” worden onder meer Atatürks Caddilacs tentoongesteld, en de kanonkoets waarmee zijn dode lichaam in 1938 van ?stanbul naar Ankara werd getransporteerd.

Het strakke, kolossale grafmonument boezemt ontzag in, en vervult elke recht(s)geaarde Turk met trots. Voor Atatürks 40 ton zware sarcofaag in de Hal der Eer poseren bezoekers ernstig voor de foto. Buiten wordt de wacht afgelost. Negen voorgeprogrammeerde soldaten in ceremonieel uniform marcheren de trap op. Ze maken af en toe een perfect gesynchroniseerde pirouette, en gooien daarbij hun geweer als goed geoefende majoretten de lucht in. Eenmaal in stilstand bulderen ze een voor een een kreet, zoals alleen soldaten dat kunnen. De omstaanders vinden het geweldig en applaudisseren luid na de show. Het gestamp van de witte laarzen op de marmeren tegels klinkt nog lang na.

Naast en onder het mausoleum door bevindt zich het Atatürk-museum, een uitgebreide verzameling van persoonlijke bezittingen en geschenken van bevriende staatshoofden. Onder andere Atatürks fitness-toestel, een collectie zwepen, zijn pyama en parfumflacon worden er gekoesterd als heiligenrelikwieen. Voor een levensecht wassen beeld van de man, afkomstig uit het museum van Madame Tussaud, houden passanten vol bewondering wat langer halt. Een reeks recente foto’s aan de muur toont staatshoofden die in de marge van een officieel bezoek aan Turkije een bloemenkrans neerleggen op Atatürks sarcofaag. Laatste in het rijtje is paus Benedictus XV?.

Volgt een gereconstrueerde loopgravenscene, inclusief het geluid van ontploffende granaten en overvliegende bommenwerpers, ter evocatie van de onafhankelijkheidsoorlog. ?n bombastische gouden lijsten prijken schilderijen van heroische veldslagen tegen de Grieken. Schilder en datum worden niet vermeld, en ook de picturale kwaliteit is niet belangrijk. Wat telt is de boodschap, die bulkt van triomf, heldenmoed en vaderslandsliefde.

Na de stichting van de republiek voerde Atatürk een reeks hervormingen door, die een duidelijke breuk met het Ottomaanse verleden betekenden. Turkije werd seculier, polygamie werd afgeschaft en het Arabische alfabet vervangen door het Latijnse. Het zou echter nog tot 1950 duren, 12 jaar na Atatürks dood, vooraleer andere partijen dan Atatürks Republikeinse Volkspartij CHP, werden toegelaten in de politieke arena. Ook nadien liep het met de Turkse democratie nog erg stroef, getuige de militaire staatsgrepen van ’60, ’71 en ’80.

Atatürks nationalistische doctrine van “één staat, één volk, één taal” leidde tot een ver doorgedreven assimilatiepolitiek ten aanzien van de minderheden in Turkije. Tot op vandaag houden Turkse beleidsmakers krampachtig vast aan een gedachtengoed dat al meer dan 80 jaar ongewijzigd bleef. Atatürks erfenis, bewaakt door het oppermachtige Turkse leger, is onaantastbaar. Wie kritiek uit, speelt met zijn leven. Atatürks beeld of buste staat in elke stad, elke dorp. Zijn portret hangt in elke klas, elk kantoor. Een winkel zonder beeltenis van Atatürk is bij voorbaat verdacht.

Atatürk, ooit beschouwd als de vernieuwer van de Turkse maatschappij, is vandaag verworden tot een obstakel tot modernisering en democratisering van de Turkse republiek.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content