Don Quichote in Baku

“Corruptie zit ingebakken in de Azerbeidzjaanse mentaliteit. Niemand is er tegen, want iedereen doet vlijtig mee. Zelfs ik, de zelfverklaarde vijand van de corruptie, houd het systeem mee in stand.” Een gesprek met groene jongen Mayis Gulaliyev in Baku.

“British Petroleum is oppermachtig. Kranten weigeren kritische artikels te publiceren. Rechtbanken wagen zich niet aan processen tegen BP. Kritiek op BP, is kritiek op de president. Wie tegen BP is, wordt versleten als Armeense spion of Koerdische terrorist.”

Deze woorden zijn van Mayis Gulaliyev, voorzitter van het “Center for Civic Institutions”, vice-voorzitter van de pas opgerichte Groene Partij van Azerbeidzjan, en een van de vurigste tegenstanders van de activiteiten van BP in zijn land.

Een interview met hem over de oliepijpleiding Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) dijt al snel uit naar een betoog over vroeger en nu, over corruptie en Amerikaans imperialisme. “Want BP kan niet los gezien worden van politiek”. Enkele fragmenten.

“Ik was een dissident in de Sovjet-Unie”, vertelt Mayis. “Ik wilde af van het strenge socialisme, meer vrijheid, meer privatiseringen. Maar ik heb me later ideologisch geexcuseerd. Ik heb ingezien dat de westerse democratie vals is, en steunt op de uitbuiting van anderen. De toename van het terrorisme is daarvan een gevolg. De activiteiten van BP en consoorten zijn aldus een bron van geweld.”

“We keerden ons tegen de Sovjet-Unie en vergaten daarbij dat we onze job aan hen te danken hadden. Iedereen had werk en een salaris dat ruim voldoende was om de lage levenskost te dekken. Onderwijs en ziekenzorg waren immers gratis.”

“Het spijt me, maar ik zie niet een positieve ontwikkeling sinds het einde van de Sovjet-Unie. Dit land heeft olie, maar niet eens een degelijk openbaar vervoer. “Een Azeri gaat pas drie dagen voor zijn dood naar het ziekenhuis”, wordt hier wel eens gezegd. Omdat gezondheidszorg te duur is.”

“Nu is de voormalige Sovjet-Unie verdeeld in kleine entiteiten die haast allemaal door de Verenigde Staten worden gecontroleerd. Landen hebben geen alternatief meer en zijn voor hun veiligheid afhankelijk van die ene supermacht, een globale parasiet met neo-koloniale expansiedrift. Amerika is een gendarm. Gendarmen brengen doorgaans geen democratie, maar wapens.”

“Ik zie maar een uitweg, en die loopt via Europa. Azerbeidzjans toekomst ligt, net als de Turkse, bij Europa, dat geen geografische maar een culturele entiteit is. Maar Europa moet op haar hoede zijn. De VS dulden geen machtige tegenpool, en zullen er alles aan doen om Europa te verdelen, net zoals ze de Sovjet-Unie hebben klein gekregen.”

“Corruptie zit ingebakken in de Azerbeidzjaanse mentaliteit. Iedereen, bij de overheid en in de prive, lost problemen op met geld. De corruptie hier is een piramidaal systeem waarbij geld van de onderste lagen van de maatschappij naar de top vloeit. Niemand is er tegen, want iedereen doet vlijtig mee. Iedereen koopt om en wordt omgekocht. Zelfs ik, de zelfverklaarde vijand van de corruptie, houd het systeem mee in stand. Omdat er geen alternatief is.

Een voorbeeld: Deze ochtend komen twee arbeiders van de watermaatschappij mijn waterleiding repareren. Ik betaal 10 dollar en vraag een betaalbewijsje. “Onmogelijk”, luidt hun reactie. “Dan moeten we je 100 dollar aanrekenen en een officieel contract opstellen.” Ik betaalde dus zwart.”

“De hotels doen erg lastig als ik een bonnetje vraag”, kom ik tussen. “Soms zeggen ze gewoon dat het onmogelijk is.”

Mayis lacht. “Zie je wel! Jullie zijn ook schuldig aan het bevorderen van corruptie! Je kan er niet buiten in dit land.”

“Vanaf de eerste klas worden kinderen er mee geconfronteerd. Bij elke feestdag worden kinderen aangemaand om een “extraatje”, tien dollar of zo, mee te brengen voor de leraar. Mijn dochterje betaalde de laatste keer niet. “Mijn papa is er tegen”, zei ze dapper in de klas. De andere kinderen lachten haar uit. “Zijn jullie zo arm dat je niet eens tien dollar kan betalen?”, plaagden ze. Ze kwam huilend thuis die dag. De psychologische druk om het systeem in stand te houden is enorm. Overal.”

“Dat geld, dat de leraar in ontvangst neemt, vindt zijn weg naar de directeur, dan naar het districtshoofd onderwijs, het ministerie van onderwijs, en tenslotte naar de president. Elk van hen neemt zijn deel. De school van mijn dochter telt 2000 leerlingen, goed voor 20.000 dollar per feestdag.”

“Wil je een bepaalde job? Dan betaal je smeergeld. Een diploma nodig? Kan je kopen. Niemand durft het systeem aan te vallen. Ik doe het wel, en krijg het verwijt Azerbeidzjans reputatie te bezoedelen.”

“Kijk eens naar alle grote constructiewerken in Baku, BTC incluis. Baku is een bouwwerf. Niet toevallig. De bouwindustrie is de meest gecorrumpeerde tak van de economie, ideaal om zwart geld weer wit te maken. Alle grote hotels, restaurants, discotheken, winkelcentra zijn gebouwd door corrupte praktijken.”

“Alle problemen zijn gerelateerd met de economie”, schreef Marx al. Tijdens de Sovjet-periode bleef het gros van de olie-inkomsten in Azerbeidzjan. Vandaag gaat slechts 13 procent naar de staat, en de rest naar het BTC-consortium. Het oliefonds, waarin de oliegelden terecht komen, is volledig in handen van de president. Hij heeft het recht om het geld eender waar en zonder verantwoording af te leggen, te investeren. En dat is doorgaans niet in gezondheidszorg of onderwijs, maar in infrastructuurwerken.”

“Onze organisatie ijverde voor een moratorium op de constructie van de BTC-oliepijp. Eerst moest er democratie komen, pas dan kon de olieproductie worden verhoogd. Maar het onheil is geschied. De olie vloeit, het geld circuleert. De komende 25 jaar, de duur van het contract tussen BP en de staat, beloven weinig verandering te brengen. BP heeft immers baat bij een corrupte regering. Wat BP hier aanricht, kunnen ze niet maken in pakweg Schotland. De mensen zouden het niet pikken.”

“BTC is een obstakel voor democratie, en voor de oplossing van de kwestie Nagorno-Karabach, dat een welkome afleiding biedt voor vuile zaken. Oliemultinationals creeren conflicten, en speelden een smerige rol in conflicten in Angola, Colombia en Irak. Wanneer alle ogen op de wederopbouw zijn gericht, gaan ze aan de haal met de olie.”

“Het is tijdrovend, energieverslindend en zenuwslopend om concrete gevallen van corruptie aan te klagen. Er is geen onafhankelijk gerecht in Azerbeidzjan. De mensen wagen zich niet aan kritiek op de president, of op BP. Dat kan hen hun job kosten. De Aliyev-clan heeft zich namelijk vereenzelvigd met het BTC-project, als een successtory voor het land.”

“Corruptie zit niet in het bloed, maar in de aard van de maatschappij. Die moet eerst veranderen. De machten moeten worden gescheiden, de grondwet en andere wetten moeten worden aangepast. De bevolking heeft recht op verantwoording van de politieke elite. Pas dan kan de corruptie een halt worden toegeroepen.”