Een festival van fotografen in Afrika, waar al geruime tijd de kalasjnikovs handiger gehanteerd worden dan fototoestellen, lijkt een contradictio in terminis.
Een festival van fotografen in Afrika, waar al geruime tijd de kalasjnikovs handiger gehanteerd worden dan fototoestellen, lijkt een contradictio in terminis. Maar een droom kan werkelijkheid worden.
In 1994 nam het Ministerie voor Cultuur in Mali het besluit om in de hoofdstad Bamako, om de twee jaar, fotografie aan de orde te stellen.
Op die manier wilde men het medium propageren en de Afrikanen aanzetten met de camera hun continent te documenteren en het zichtbaar te maken aan de wereld.
Ook internationale fotografen werden aanvankelijk uitgenodigd zoals de Vlaming Sebastiaan Schutyser, die in 2003 zijn indrukwekkende fotoreeks over lemen moskeeën langs de Niger stroom op grote panelen in de stad mocht presenteren.
Het festival is nu uitgegroeid tot een erkend internationaal evenement en werkt samen met het festival in Arles, de bakermat van de fotografie-ontmoetingen in Europa.
Van dit jaar af is er ook een intense collaboratie met Culturesfrance en werden de relaties met Arles en Paris-Photo (Parijs) nauw aangehaald. Maar het originele principe blijft gehandhaafd : het ontdekken van Afrikaanse fotografen en die in de diaspora, en ze te introduceren in het internationale circuit.
Het gevolg is dat nu in het Fotomuseum van Antwerpen en de Elektriciteitscentrale in Brussel de resultaten van het negende festival (november/december 2009) te zien zijn. De vraag is of er een typische Afrikaanse fotografie bestaat en het antwoord is niet eenduidig.
Vanuit technisch en artistiek opzicht is er nauwelijks of geen verschil te merken met fotografen uit andere continenten maar de onderwerpen en de onderliggende ideeën zijn duidelijk verschillend en sprekend actueel. De titel van de tentoonstellingen “Frontières/Grenzen” is al een statement op zich. Door de opeenvolgende oorlogen en de stammentwisten zijn de landsgrenzen in Afrika voortdurend gewijzigd. Bevolkingsgroepen sloegen op de vlucht voor de intimidaties van regeringstroepen of guerrilla strijders en settelden zich noodgedwongen in andere streken. Annexaties van diverse gebieden volgden systematisch en op die manier werd het continent aardrijkskundig officieus hertekend.
Geëxpatrieerd en in kwalijke omstandigheden zochten de autochtonen een vaak miserabel nieuw bestaan. Maar; tekenend voor Afrikanen, ze verloren wel have en huis maar niet de moed en de energie om verder te leven ondanks de morele en fysieke ravage die de bevolking in sommige landen moest ondergaan.
Al die elementen vormen het hoofdbestanddeel onder de noemer “Grenzen”. Het is dan ook geen vrolijke en opbeurende expositie geworden.
De misère druipt van de foto’s af al is de hoop nooit ver weg. Maar men kan niet onverschillig blijven bij de materiële verwoestingen van steden en dorpen, het verlangen naar emigratie, de discriminatie en ontwaarding van vrouwen en albino’s, het uitzichtloze bestaan van jongeren.
Die thema’s komen prominent aan bod, niet met voyeuristische bedoelingen, zoals bij Westerse fotografen soms het geval is, maar met objectieve betrokkenheid.
Er is natuurlijk een verschil te merken wat fotografen in Egypte, Algiers, Mozambique, Zuid-Afrika, Somalië, Congo, Soedan en Mali vaststelden en registreerden. Ieder van die landen kent zijn problemen en die zijn niet altijd van politieke aard.
De Afrikaanse fotografen hebben ook gekeken naar de manier waarop de diverse culturen in stand worden gehouden, ondanks de penibele levensomstandigheden.
Er zijn foto’s van Malinezen die zich in Parijs gevestigd hebben en de dualiteit ervaren van de eigen identiteit in een Europees land. Op het eiland Réunion zien we eindeloos lange muren die de luxueuze villa’s afzonderen van de autochtone Creoolse bevolking. Er zijn de “Black Diamonds”, jonge zwarten uit Soweto die het in de zakenwereld hebben gemaakt en die zich graag laten opmerken in ontspanning en vermaak. De apartheid is voor hen slechts een vage herinnering en ze varen een nieuwe koers.
Somalische vluchtelingen worden in beeld gebracht tijdens hun maandenlange tocht om in Beit Bridge de grens te kunnen oversteken. Op een weg hebben enkelen met keitjes de tekst geschreven “Bye S- Africa East & West, Somalia is the best”.
Er zijn voorbeelden van homoseksuelen die “als onafhankelijk wezens hun stempel weten te drukken op de wereld”. Het patriarchaat van de heteroseksualiteit in hun landen is een rem op het beleven van hun geaardheid.
Ook tweelingen in bijvoorbeeld Mananjary, zijn een heikel onderwerp want ze worden vaak door de moeder veronachtzaamd zoniet verstoten.
En zo kunnen we nog lang verder gaan over de talrijke invalshoeken van het thema dat door 53 fotografen werd geïnterpreteerd op even zoveel manieren.
Het is misschien te veel om bij één bezoek te verwerken maar de slotindruk is verbijsterend. Ook is duidelijk dat fotografie in Afrika een volwaardig medium van expressie is geworden en gebruikt wordt door intelligente en bekwame beoefenaars er van.
Ludo Bekkers
Tentoonstelling “Grenzen/Frontiéres”, Antwerpen, Fotomuseum/Brussel, Electriciteitscentrale nog tot 16 mei.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier