Tetovo, gespannen stad

Het is grauw en mistig wanneer we in Tetovo aankomen, en dat maakt de stad er niet vrolijker op. Nochtans heerst er een gezellige drukte op de groentenmarkt. Fruitboeren geven ons appels en mandarijnen cadeau. De witte kool weigeren we vriendelijk.

We wanen ons weer in Albanië. Winkeliers palmen het voetpad in met hun koopwaar, straatventers schuimen de straten af. Vuile straten, helaas. Een enkele paardenkar mengt zich tussen het toeterende verkeer. Alleen de Mercedessen ontbreken.

Tetovo is de hoofdstad van de Albanese minderheid in Macedonië, en dat laat zich meteen merken. Hier wordt Albanees gesproken, winkelopschriften zijn in het Albanees, vlaggen met de tweekoppige arend zijn alom tegenwoordig en uit muziekwinkels galmt de inmiddels vertrouwde Kosovaarse pop. Aan de rand van de stad eert een monument de gesneuvelde strijders van het Nationaal Bevrijdingsleger van Kosovo UÇK.

In de straten van Tetovo is de islam veel prominenter aanwezig dan in Albanië. Meer vrouwen dragen een hoofddoek, meer mannen een islamitisch mutsje. De trendy boetieks moeten het afleggen tegen de meer ouderwetse kledingzaken, met star voor zich uitkijkende etalagepoppen.

Macedoniës onafhankelijkheid van Joegoslavië in 1991 verliep dan wel zonder bloedvergieten, het land kreeg zijn portie geweld tien jaar later. De Albanese mlnderheid, ontevreden over hun politieke rol in het land, begon zich te roeren. ?n ’98 pleegde het UÇK aanslagen op politiekantoren in de buurt van Skopje. Het gewapend conflict tussen Albanese rebellen en het Macedonische leger dijde uit naar onder meer Tetovo, en bereikte een hoogtepunt in 2001. De akkoorden van Ohrid, die voorzagen in meer rechten voor de Albanezen, maakten in augustus 2001 een einde aan de vijandelijkheden.

“Vergelijk de situatie hier niet met wat zich in Bosnië heeft afgespeeld”, zegt Neven Sikiç, medewerker van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa OVSE. “Dit was een conflict, geen oorlog. De beide gemeenschappen leven vandaag nog altijd naast elkaar. Gemengde huwelijken tussen Macedoniërs en Albanezen zijn zeer zeldzaam.”

“De Albanezen voelen zich sterk verbonden met hun volksgenoten in Kosovo. Alles wat daar gebeurt, heeft hier een invloed. Volgend jaar valt de beslissing over de toekomstige status van Kosovo. We houden er rekening mee dat het wel eens onrustig zou kunnen worden als de Kosovaren niet krijgen wat ze willen, namelijk onafhankelijkheid.”

“Langs de andere kant heb ik de indruk dat veel Albanezen hier de nationalistische retoriek beu zijn. Bij de parlementsverkiezingen eerder dit jaar lag het opkomstpercentage heel laag. Vooral jongeren haken af. Zij voelen geen bedreiging meer. Ze hebben hun eigen universiteit, hoewel die nog voor veel verbetering vatbaar is.”

“Er heerst niet alleen spanning tussen beide bevolkingsgroepen, ook de Albanezen zijn onderling verdeeld”, vervolgt Neven. “De recente verkiezingen brachten de Democratische Unie voor ?ntegratie DU?, politieke erfgenaam van het UÇK, in de oppositie, terwijl de veel kleinere Albanese Democratische Partij DPA nu in de regering zit. De DU? erkent de regering niet en werkt op alle mogelijke manieren tegen. ?n Tetovo zit er nu een politiek benoemde DPA-politiechef, en een DU?-burgemeester, die niet met elkaar communiceren. Problematisch.”

De Vlaming Filip De Ceuninck is internationaal politie-expert, en in opdracht van de Europese Commissie bezig met politiehervormingen in Macedonie. “Verkiezingen worden steevast gevolgd door politieke benoemingen. Hoofden van ziekenhuizen, scholen, douane en veiligheidsdiensten, en vaak ook personeel op lager niveau worden vervangen door mensen van de ‘juiste’ politieke kleur. De Europese Unie, die veel geld investeert in opleidingen van overheidspersoneel, ziet dit met lede ogen aan. Die nieuwe mensen moeten immers van vooraf aan worden opgeleid. Bovendien maakt de voortdurende personeelswissel de motivatie op lange termijn kapot.
Hier leeft nog steeds de communistische idee dat de politie er is ten dienste van de staat, terwijl de politie in de eerste plaats de mensen zou moeten helpen.”

“Het grote probleem hier is een gebrek aan burgerzin”, vindt Neven Sikiç. “Er is geen respect voor de publieke ruimte, afval wordt achterloos op de grond gegooid. De rijstijl is uitermate asociaal, en niemand protesteert tegen bijvoorbeeld corrupte agenten.”

“Tetovo en Kosovo zijn traditioneler dan Albanië, waar het strenge communisme godsdienst heel lang heeft gebannen. Je ziet hier opvallend weinig vrouwen van 30, 40 jaar op straat. Die zitten meestal binnen.”

“Toch vertoont de traditionele samenleving barsten, onder invloed van het liberalisme en de Albanezen in de diaspora. Er is meer vrijheid, maar die wordt door de jonge generatie nogal bekrompen ingevuld. Hier zie je geen subculturen. Geen punks, geen piercings, geen rappers of hiphoppers. Wie zich hier anders kleedt of gedraagt, sluit zichzelf buiten. De jongeren vandaag volgen slaafs de mode van de popclips op TV, inclusief minirokjes en korte bloesjes in de zomer. Ze hebben een coole gsm en dromen van mooie auto’s. ?k hoorde onlangs iemand beweren dat homoseksualiteit niet bestaat in Albanië.”

Filip De Ceuninck heeft Macedonië positief zien evolueren tijdens zijn driejarig verblijf in het land. “Er rijden bijna geen voertuigen zonder nummerplaat meer rond, de verkeersinfrastructuur en huisvuilophaling is fel verbeterd. De politiehervorming zit op schema. Het akkoord van Ohrid bepaalt onder meer dat 25 procent van het politiepersoneel op termijn Albanees moet zijn, evenredig met hun aandeel in de bevolkingscijfers. Momenteel hebben we al zo’n 20 procent bereikt.”

“De bestrijding van corruptie bij de politie blijft een uitdaging. Agenten verdienen slechts 200 euro per maand, en dat maakt hen vatbaar voor omkoping. Het is een overlevingsstrategie, die geaccepteerd wordt door de bevolking. De mnsen nemen er vrede mee dat de dingen nu eenmaal sneller of beter lukken als je hen een extraatje toestopt. Het begrip corruptie heeft hier niet die negatieve connotatie die het bij ons heeft.”