Klassiek: De waanzin van de Noorman (* * *)
Björn Schmelzer deed het weer. Met Graindelavoix en oriëntaalse invités verraste hij het publiek met muziek uit het 12e eeuwse Sicilië.
Gehoord op 7 augustus in Brugge: 12de Eeuwse zangtradities van de Cappella Palatina in Palermo door Graindelavoix
Het Musica Antiqua Festival in Brugge, het MAfestival, heeft dit jaar een programma bijeengesprokkeld rond het thema Orient Express. Het ontrafelt allerhande muzikale kruisbestuivingen tussen oost en west van de 12e eeuw tot de 19e eeuw. Het concert van Graindelavoix op de tweede festivaldag springt in het oog. Het zangerscollectief bereidde een concertprogramma voor met een twintigtal religieuze gezangen uit het 12e eeuwse Sicilië, smeltkroes van de Grieks-Byzantijnse, de Arabische en de katholiek-westerse cultuur. Het is mijns inziens het meest gedurfde concert op de affiche.
Aanvoerder Björn Schmelzer is van opleiding ethnomusicoloog en antropoloog. Van zo iemand verwacht je veldwerk, en dat deed hij ook. Hij trok naar Sicilië en bezocht er de Cappella Palatina in de hoofdstad Palermo, een van de meest fascinerende monumenten ter wereld, gebouwd rond 1140 door de Noorman Roger II. De kapel is ingebouwd in het koninklijk paleis. Wie er binnenstapt voelt zijn hoofd koken. Drie godsdiensten zitten verscholen in de architectuur van de kapel, drie muzikale tradities hebben er destijds weerklonken. Het is waanzin om te proberen een psychoakoestisch beeld van die ruimte te ‘reanimeren’ (zoals Schmelzer het uitdrukt in zijn inleiding), laat staan om dat te proberen in een kerk in Brugge. Maar we zaten er toch maar, in de Sint-Gilliskerk met zijn Mariabeelden en biechtstoelen. Voor het concert begon kregen we nog snel een papier in de handen geduwd met de zangteksten. De helft was Arabisch en Grieks!
Elf zangers betraden het koor van de kerk, onder hen twee Griekse priesters in zwarte gewaden en twee Arabische zangers (uit de Tunesische sufi traditie en de Fatimidische traditie). Björn Schmelzer zelf stak er bij af als de Noorman met de blonde wapperende manen, een imago dat hij zeker na dit concert onmogelijk nog kan kwijtraken. Hoe dan ook, hij was zo vermetel geweest zangers-specialisten te gaan zoeken uit de Grieks-Byzantijnse en de Arabische tradities om zijn ensemble te vervoegen, zangers die bovendien de openheid hadden in een West-Europese concertsituatie in te stappen. Geen betere manier om in de buurt te komen van een authentiek en betrouwbaar klankresultaat. Schmelzer is echter realistisch en oprecht genoeg om toe te geven dat wat hij probeert te reconstrueren een wilde gok is. “Ik zou 10 interpretaties kunnen laten horen van het programma dat we doen”, liet hij vooraf weten.
We kregen ondermeer een lofzang op Christus uit de Normandisch-Siciliaanse liturgie te horen, met Schmelzer als voorzanger. Hij bezit een krachtige, ongepolijste stem die typisch is voor alle polyfonie uit het mediterraans gebied. De vorm was westers en de harmonie verwees naar de vroege meerstemmigheid, de zgn. Notre Dame-stijl uit Parijs: een liggende baslijn, de bourdon, met daarboven een tweede stem die in een kleinschalig, rustig debiet evolueert, harmonisch in archaïsche kwarten en kwinten. De overgang naar een gezang uit de Fatimidische traditie gebeurde eenvoudig door de bourdontoon te laten doorklinken (door Graindelavoix) terwijl de Arabische zanger achteraan in de kerk zijn aanroeping van de Al-horende Ene, Alziende Ene liet weerklinken! Kippenvel! De poëzie van deze traditie bezigt een ander taalgebruik en de zang is duizelingwekkend mooi. Wat mij opviel, overigens gedurende het hele concert, was de vreugde en de vrijheid waarmee de Arabische zangers de rijk- melismatische, virtuoze muziek zongen. Je las het volle vertrouwen in hun God in hun ogen en hun zang was werkelijk een jubelzang. Roerend om te zien, opwindend om naar te luisteren en tegelijk angstaanjagend als je er de politiek bij denkt. Deze vreugde stond in contrast met de ernst en de ijzeren discipline waarmee de Griekse priesters zongen. Even mooi maar anders.
Graindelavoix begaf zich vooral wat de Arabische muziek betreft bewust op glad ijs. De gezangen zijn immers nooit opgetekend maar oraal overgeleverd. Ook de Byzantijnse neumen zijn niet eenduidig te interpreteren. Eén teken is meestal niet één noot maar een sliert van noten. Het totaalbeeld van dit concert is alleszins geslaagd. De vertolking van deze mysterieuze wereld moet echter nog groeien. Het experimentele karakter, de aarzeling soms, de nervositeit, de schoonheidsfoutjes moeten er nog uit. Dat belette niet dat dit concert een magische uitwerking op me had. Mijn buurman vond het dan weer saai, de muziek oninteressant, het concert te lang. Meningen kunnen verschillen.
Greet Van ’t veld
Dit programma wordt nog uitgevoerd:
26/11/2010 Bozar (Brussel)
28/11/2010 AMUZ (Antwerpen)
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier