Back in the USSR

“De Sovjet-Unie was geen gesloten land. Er was gewoon weinig noodzaak om naar buiten te gaan. We hadden alles zelf in huis.” Onze Turkmeense gids aan het woord.

Om budgetaire redenen hebben we slechts tien dagen om Turkmenistan van oost naar west te doorkruisen. Met hier en daar een zijdelingse trip erbij, betekent dat een rit van meer dan 1500 km. Tijdens de lange woestijnritten ontstaan boeiende gesprekken met Bava. Over de Sovjet-Unie bijvoorbeeld.

“Mijn vader was operator van de filmzaal in ons dorp, nabij Mary. Moeder werkte acht uur per dag op een collectieve boerderij. Ons dorp was gekend voor zijn druiventeelt.

Nooit hadden we financiele problemen thuis. Ik heb zeven broers en zussen, en we droegen allemaal nieuwe kleren. In de winkels lagen weliswaar geen Mars of Snickers, maar er was genoeg keuze aan andere, Russische producten. Een TV of koelkast was wel erg duur. En alleen rijkere gezinnen konden zich een auto veroorloven. Daarvoor betaalde je ongeveer 5000 roebel, en moest je tot drie jaar lang wachten op de levering.

Hoeveel een roebel waard was, weet ik niet precies. We kenden alleen maar dat. De dollar en de roebel verschilden in die tijd niet zo veel.”

“Het leven in het algemeen was tien keer beter tijdens de Sovjet-Unie. Er was werk en sociale zekerheid, gratis en kwalitatief hoogstaand onderwijs en gezondheidszorg.

Arbeiders kregen 28 dagen betaald verlof per jaar. Bij elke geboorte schonk de staat 100 roebel, en moeders konden daarna twee jaar thuis blijven met behoud van salaris. Elk kind tot 18 jaar kreeg maandelijks 40 roebel kindergeld.

Er waren wel degelijk grote verschillen in lonen. De oliesector betaalde het best, met 500 tot 600 roebel per maand, terwijl landbouwers slechts 150 roebel verdienden.

Vandaag is het nog slechter gesteld met de landbouw. De staat beslist nog steeds wat je moet telen, katoen of graan. Een familie krijgt drie hectare grond toegewezen, en moet 20 procent van de opbrengst afstaan aan de staat. Het gemiddeld jaarinkomen van een landbouwer bedraagt vandaag slechts 400 dollar.

De Sovjet-Unie was geen gesloten land. Er was gewoon weinig noodzaak om naar buiten te gaan. We hadden alles zelf in huis. Vakantiebestemmingen waren goedkoper en makkelijk te bereiken, want er waren geen grenzen, noch visumplicht binnen de Unie.”

Ter hoogte van Bereket steken we het artificiele Karakum-kanaal over, door de Sovjets afgetakt van de Amu Darya-rivier, om de katoenproductie te verhogen. Langs de baan sproeien pijpleidingen kwistig water in het rond. In de bruine woestijn verschijnen frisse groene velden.

“Vandaag is 30 procent van de Turkmenen werkloos”, vervolgt Bava. “Jobs worden gekocht. Ontslag op staande voet en zonder gegronde reden, is normaal.

Ik was student in Moskou toen de Sovjet-Unie ophield te bestaan. Ik begreep er niets van, had het niet zien aankomen. President Nyazov verdedigde de onafhankelijkheid met verve. Zijn beloftes van meer welvaart, hervormingen en privatiseringen van de landbouwgronden, overtuigden de bevolking.

Maar het tegendeel was waar. Vandaag kan slecht een beperkt deel van de Turkmenen gezondheidszorg betalen. Twaalf dagen ziekenhuis kosten al gauw 200 dollar. De ziekenhuizen zijn grotendeels leeg, veel dokters werden ontslagen.”

“Het onderwijs is er eveneens fel op achteruit gegaan. Turkmenbashi reduceerde vijf jaar durende universitaire opleidingen tot twee jaar, met meer praktijk in de plaats. Toegang tot de universiteit is beperkt. Vooral rijke studenten maken kans. Veel jongeren willen daarom in het buitenland studeren.

De vorige president trok een voltijdse baan in het onderwijs op van 24 uur naar 40 uur per week. Plastische, muzikale en lichamelijke opvoeding werden geschrapt uit het lessenpakket. Heel wat leraars stonden van de ene dag op de andere op straat.”

We naderen opnieuw een checkpoint. Controle van de boorddocumenten. Meer dan wij, toeristen, worden vooral automobilisten geviseerd door de politie.